ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

page288.

3. Pannavagga 1. Mahapannakathavannana [1] Idani visesato pannaya padatthanabhutaya sunnakathaya anantaram kathitaya pannakathaya apubbatthanuvannana. Tattha adito tava sattasu anupassanasu ekekamulaka satta panna pucchapubbangamam katva niddittha, puna sattanupassanamulaka ekekuttaramulaka ca tisso panna puccham akatvava niddittha, evamadito dasapannaparipuri niddittha. Tattha aniccanupassana tava yasma aniccato ditthesu sankharesu "yadaniccam, tam dukkhan"ti dukkhato ca "yam dukkham tadanatta"ti anattato ca javati, tasma sa bhavitata bahulikata javanapannam paripureti. Sa hi sakavisayesu javatiti javana, javana ca sa panna cati javanapanna. Dukkhanupassana samadhindriyanissitatta balavati hutva panidhim nibbijjhati padaleti, tasma nibbedhikapannam paripureti. Sa hi nibbijjhatiti nibbedhika, nibbedhika ca sa panna cati nibbedhikapanna. Anattanupassana sunnatadassanena vuddhippattiya mahattappattatta mahapannam paripureti. Sa hi vuddhippattatta mahati ca sa panna cati mahapanna. Nibbidanupassana yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevanaya balappattavatthatta sabbasankharesu nibbindanasamattha hutva tikkha hoti, tasma tikkhapannam paripureti. Viraganupassanapi yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevana balappattanam vuddhataravatthatta sabbasankharehi virajjanasamattha hutva vipula hoti, tasma vipulapannam paripureti. Nirodhanupassanapi yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevana- balappattanam vuddhataravatthatta vayalakkhanavasena sabbasankharanam nirodhadassanasamattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page289.

Hutva gambhira hoti, tasma gambhirapannam paripureti. Nirodho hi uttanapannehi alabbhaneyyapatitthatta gambhiro, tasmim gambhire gadhappatta pannapi gambhiRa. Patinissagganupassanapi yasma tissannamyeva anupassananam purimatopi asevanabalappattanam vuddhataravatthatta vayalakkhanavasena sabbasankharapatinissajjanasamattha hutva asamanta hoti, 1- buddhi hi pariyantappatta 1- chahi pannahi dure hotiti attho. Tasma sayam asamantatta asamantapannam paripureti. Sa hi hetthimapannahi duratta asamanta, asamipa va pannati asamantapanna. Pandiccam paripurentiti panditabhavam paripurenti. Yasma yathavutta satta panna paripunna bhavetva panditalakkhanappatto sikhappattavutthanagaminivipassana- sankhatehi sankharupekkhanulomagotrabhunanehi pandito hutva pandiccena samannagato hoti, tasma "pandiccam paripurenti"ti vuttam. Attha pannati pandiccasankhataya pannaya saha sabba attha panna. Puthupannam paripurentiti yasma tena pandiccena samannagato hutva so pandito gotrabhunananantaram nibbanam arammanam katva lokuttarabhavappattiya lokiyato puthubhutatta visumbhutatta puthupannati sankhatam maggaphalapannam papunati, tasma "attha panna puthupannam paripurenti"ti vuttam. Ima nava pannatiadisu tasseva kamena adhigatamaggaphalassa ariyapuggalassa panitalokuttaradhammopayogena panitacittasantanatta pahatthakareneva ca pavattamana- cittasantanassa phalanantaram otinnabhavangato vutthitassa maggapaccavekkhana, tato ca bhavangam otaritva vutthitassa phalappaccavekkhana, iminava nayena pahinakilesa- paccavekkhana, avasitthakilesapaccavekkhana, nibbanapaccavekkhanati panca paccavekkhana pavattanti. Tasu paccavekkhanasu maggapaccavekkhana phalapaccavekkhana ca @Footnote: 1 cha.Ma. vuddhipariyantappattatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page290.

Patibhanapatisambhida hoti. Katham? "yam kinci paccayasambhutam nibbanam bhasitattho vipako kiriyati ime panca dhamma attho"ti abhidhamme palim anugantva tadatthakathayam 1- vuttam. Nibbanassa ca atthatta tadarammanam maggaphalananam "atthesu nanam atthapatisambhida"ti 2- vacanato atthapatisambhida hoti. Tassa atthapatisambhidabhutassa maggaphalananassa paccavekkhanananam "nanesu nanam patibhanapatisambhida"ti vacanato patibhanapatisambhida hoti. Sa ca paccavekkhana panna hasakarena pavattamana- cittasantanassa hasapanna nama hoti. Tasma nava panna hasapanna paripurentiti ca hasapanna patibhanapatisambhidati ca vuttam. Sabbappakarapi panna tassa tassa atthassa pakatakaranasankhatena pannapanatthena panna, tena tena va pakarena dhamme janatitipi panna. Tassati tassa vuttappakarassa ariyapuggalassa. Karanatthe samivacanam. Atthavavatthanatoti yathavuttassa pancavidhassa atthassa vavatthapanavasena. Vuttampi cetam samanakaraniyakathayam 3- "hetuphalam nibbanam vacanattho atha vipakam kiriyati atthe panca pabhede pathamantapabhedagatam nanan"ti. Adhigata hotiti patiladdha hoti. Sayeva patilabhasacchikiriyaya sacchikata. Patilabhaphasseneva phassita pannaya. Dhammavavatthanatoti "yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhasitam kusalam akusalanti ime panca dhamma dhammo"ti abhidhamme paliyanusarena vuttanam pancannam dhammanam vavatthapanavasena. Vuttampi cetam samanakaraniyakathayam "hetu arimaggo vacanam kusalanca akusalancati dhamme panca pabhede dutiyantapabhedagatam nanan"ti. Niruttivavatthanatoti tesam tesam atthadhammanam anurupaniruttinam vavatthapanavasena. Patibhanavavatthanatoti patibhanasankhatanam tinnam patisambhidanananam vavatthapanavasena. Tassimati nigamanavacanametam. @Footnote: 1 abhi.A. 2/413 2 abhi.vi. 35/718/359, khu.pati. 31/110/123 @ 3 samanakariyakatha nama mahanamatherena kata abhinavasamvannanati ganthipade vuttam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page291.

[2] Evam sabbasangahakavasena anupassananam visesam dassetva idani vatthubhedavasena dassento rupe aniccanupassanatiadimaha. Tam hettha vuttatthameva. Puna rupadisuyeva atitanagatapaccuppannavasena javanapannam dassetukamo kevalam rupadivasena ca atitanagatapaccuppannarupadivasena ca puccham katva pucchakameneva vissajjanam akasi. Tattha suddharupadivissajjanesu pathamam niddittha eva panna atitanagatapaccuppannamulakesu sabbavissajjanesu tesu atitadisu javanavasena javanapannati niddittha. [3] Puna anekasuttantapubbangamam pannapabhedam dassetukamo pathamam tava suttante uddisi. Tattha sappurisasamsevoti hettha vuttappakaranam sappurisanam bhajanam. Saddhammassavananti tesam sappurisanam santike siladipatipattidipakassa saddhammavacanassa savanam. Yonisomanasikaroti sutanam dhammanam atthupaparikkhanavasena upayena manasikaro. Dhammanudhammapatipattiti lokuttaradhamme anugatassa siladipatipadadhammassa patipajjanam. Pannapatilabhaya pannavuddhiya pannavepullaya pannabahullayati imani cattari pannavasena bhavavacanani. Sesani dvadasa puggalavasena bhavavacanani. 1. Solasapannaniddesavannana [4] Suttantaniddese channam abhinnananananti iddhividhadibbasotaceto- pariyapubbenivasadibbacakkhuasavanam khayanananam. Tesattatinam nanananti nanakathaya nidditthanam savakasadharananam nananam. Sattasattatinam nanananti ettha:- sattasattari vo bhikkhave nanavatthuni desessami, tam sunatha sadhukam manasi karotha, bhasissamiti. Katamani bhikkhave sattasattari

--------------------------------------------------------------------------------------------- page292.

Nanavatthuni jatipaccaya jaramarananti nanam, asati jatiya natthi jaramarananti nanam. Atitampi addhanam jatipaccaya jaramarananti nanam, asati jatiya natthi jaramarananti nanam. Anagatampi addhanam jatipaccaya jaramarananti nanam, asati jatiya natthi jaramarananti nanam. Yampissa tam dhammatthitinanam, tampi khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammanti nanam. Bhavapaccaya jatiti nanam .pe. Upadanapaccaya bhavoti nanam. Tanhapaccaya upadananti nanam. Vedanapaccaya tanhati nanam. Phassapaccaya vedanati nanam. Salayatanapaccaya phassoti nanam. Namarupapaccaya salayatananti nanam. Vinnanapaccaya namarupanti nanam. Sankharapaccaya vinnananti nanam. Avijjapaccaya sankharati nanam, asati avijjaya natthi sankharati nanam. Atitampi addhanam avijjapaccaya sankharati nanam, asati avijjaya natthi sankharati nanam. Anagatampi addhanam avijjapaccaya sankharati nanam, asati avijjaya natthi sankharati nanam. Yampissa tam dhammatthitinanam, tampi khayadhammam vayadhammam viragadhammam nirodhadhammanti nanam, imani vuccanti bhikkhave sattasattari nanavatthuniti 1-:- evam bhagavata nidanavagge vuttani sattasattati nanani. "jaramarane nanam, jaramaranasamudaye nanam, jaramarananirodhe nanam, jaramarananirodhagaminiya patipadaya nanan"ti 2- imina nayena ekadasasu angesu cattari cattari katva vuttani catucattalisa nanavatthuni pana idha na gahitani. Ubhayattha ca nananiyeva hitasukhassa vatthuniti nanavatthuni. Labhotiadisu labhoyeva upasaggena visesetva patilabhoti vutto. Puna tasseva atthavivaranavasena patti sampattiti vuttam. @Footnote: 1 sam.ni. 16/34/70 2 sam.ni. 16/33/67

--------------------------------------------------------------------------------------------- page293.

Phassanati adhigamavasena phusana. Sacchikiriyati patilabhasacchikiriya. Upasampadati nipphadana. Sattannam ca sekkhananti tisso sikkha sikkhantiti sekkhasannitanam sotapattimaggatthadinam sattannam. Puthujjanakalyanakassa cati nibbanagaminiya patipadaya yuttatta sundaratthena kalyanasannitassa puthujjanassa. Vaddhitam vaddhanam etayati vaddhitavaddhana. Yathavuttanampi atthannam pannanam vasena visesato ca arahato pannavasena pannavuddhiya. Tatha pannavepullaya. mahante atthe parigganhatitiadisu patisambhidappatto ariyasavako atthadayo arammanakaranena parigganhatiti. Sabbapi mahapanna ariyasavakanamyeva. Tassa ca pannaya visaya hettha vuttatthayeva. Puthunanakhandhesutiadisu nanasaddo puthusaddassa atthavacanam. Nanam pavattatiti puthupannati tesu tathavuttesu khandhadisu nanam pavattatiti katva tam nanam puthupanna namati attho. Nanapaticcasamuppadesuti paticcasamuppannanam dhammanam vasena paccayabahutta vuttam. Nanasunnamanupalabbhesuti upalabbhanam upalabbho, gahananti attho. Na upalabbho anupalabbho, anupalabbhanam bahutta bahuvacanena anupalabbha. Pancavisatisunnatavasena va nanasunnatasu attattaniyadinam anupalabbha nanasunnatanupalabbha. Tesu. "nanasunnatanupalabbhesu"ti vattabbe "adukkhamasukha"tiadisu 1- viya makaro padasandhivasena vutto. Ima panca panna kalyanaputhujjanehi sadharana, nanaatthadisu panna ariyanamyeva. Puthujjanasadharane dhammeti lokiyadhamme. Imina avasanapariyayena lokiyato puthubhutanibbana- rammanattaputhubhuta visumbhuta pannati puthupanna namati vuttam hoti. @Footnote: 1 abhi.san 34/1/1

--------------------------------------------------------------------------------------------- page294.

Vipulapanna mahapannanayena veditabba. Yathavutte dhamme parigganhantassa gunamahantataya tesam dhammanam pariggahikaya ca pannaya mahantata 1-, tesam dhammanam sayameva mahantatta ularatta dhammananca pannaya ca vipulata veditabba. Gambhirapanna puthupannanayena veditabba. Te ca dhamma te ca anupalabbha sa ca panna pakatijanena alabbhaneyyapatitthatta gambhiRa. Yassa puggalassati ariyapuggalasseva. Anno kociti puthujjano. Abhisambhavitunti sampapunitum. Anabhisambhavaniyoti sampapunitum asakkuneyyo. Annehiti puthujjaneheva. Atthamakassati arahattaphalatthato patthaya ganiyamane atthamabhutassa sotapattimaggatthassa. Dureti vippakatthe. Vidureti visesena vippakatthe. Suvidureti sutthu visesena vippakatthe. Na santiketi na samipe. Na samantati na samipabhage. Imani dve patisedhasahitani vacanani durabhavasseva niyamanani. Upadayati paticca. Sotapannassati sotapattiphalatthassa. Eteneva tamtammaggapanna tamtamphalapannaya dureti vuttam hoti. Paccekasambuddhoti upasaggena visesitam. Itaradvayam pana suddhameva agatam. [5] "paccekabuddhassa sadevakassa ca lokassa panna tathagatassa pannaya dure"tiadini vatva tameva durattham anekappakarato dassetukamo pannapabheda- kusalotiadimaha. Tattha pannapabhedakusaloti attano anantavikappe pannapabhede cheko. Pabhinnananoti anantappabhedappattanano. Etena pannapabhedakusalattepi sati tasam pannanam anantabhedattam dasseti. Adhigatapatisambhidoti patiladdha- aggacatupatisambhidanano. Catuvesarajjappattoti cattari visaradabhavasankhatani nanani patto. Yathaha:- "sammasambuddhassa te patijanato `ime dhamma anabhisambuddha'ti, tatra vata mam samano va brahmano va devo va maro va @Footnote: 1 Si. mahantataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page295.

Brahma va koci va lokasmim saha dhammena paticodessatiti nimittametam bhikkhave na samanupassami, etamaham bhikkhave nimittam asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesarajjappatto viharami. Khinasavassa te patijanato `ime asava aparikkhina'ti `ye kho pana te antarayika dhamma vutta, te patisevato nalam antarayaya'ti `yassa kho pana te atthaya dhammo desito, so na niyyati takkarassa samma dukkhakkhayaya'ti, tatra vata mam samano va .pe. Koci va lokasmim saha dhammena paticodessatiti nimittametam bhikkhave na samanupassami, etamaham .pe. Viharami"ti. 1- Dasabaladhariti dasa balani etesanti dasabala, dasabalanam balani dasabalabalani, tani dasabalabalani dharayatiti dasabalabaladhari, dasabalananabaladhariti attho. Etehi tihi vacanehi anantappabhedanam neyyanam pabhedamukhamattam dassitam. Soyeva pannapayogavasena abhimangalasammatatthena purisasabho. Asantasatthena purisasiho. Mahantatthena purisanago. Pajananatthena purisajanno. Lokakiccadhuravahanatthena purisadhorayho. Atha tejadikam anantananato laddham gunavisesam dassetukamo tesam tejadinam anantananamulakabhavam dassento anantananoti vatva anantatejotiadimaha. Tattha anantananoti gananavasena ca pabhavavasena ca 2- antavirahitanano. Anantatejoti veneyyasantane mohatamavidhamanena anantananatejo. Anantayasoti pannaguneheva lokattayavitthatanantakittighoso. Addhoti pannadhanasamiddhiya samiddho. Mahaddhanoti pannadhanavaddhattepi pabhavamahattena 3- mahantam @Footnote: 1 Ma.mu. 12/150/110, an.catukka. 21/8/10 2 Ma. sabhavavasena ca 3 Ma. sabhavamahattena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page296.

Pannadhanamassati mahaddhano. Mahadhanotipi patho. Dhanavati pasamsitabbapannadhanavatta niccayuttapannadhanavatta atisayabhutapannadhanavatta dhanava. Etesupi hi tisu atthesu idam vacanam saddavidu icchanti. Evam pannagunena bhagavato attasampattisiddhim dassetva puna pannaguneneva lokahitasampattisiddhim desento netatiadimaha. Tattha veneyye samsarasankhatabhayatthanato nibbanasankhatakhematthanam neta. Tattha nayanakale eva samvaravinayapahanavinayavasena veneyya vineta. Dhammadesanakale eva samsayacchedanena anuneta. Samsayam chinditva pannapetabbam attham pannapeta. Tatha pannapitanam nicchayakaranena nijjhapeta. Tatha nijjhayitassa atthassa patipattipayojanavasena pekkheta. Tatha patipanne patipattiphale pasadeta. So hi bhagavati ettha hikaro anantaram vuttassa atthassa karanopadese nipato. Anuppannassa maggassa uppadetati sakasantane na uppannapubbassa chaasadharanananahetubhutassa ariyamaggassa bodhimule lokahitattham sakasantane uppadeta. Asanjatassa maggassa sanjanetati 1- veneyyasantane asanjatapubbassa savakaparaminanahetubhutassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yavajjakala veneyyasantane sanjaneta. Savakaveneyyanampi hi santane bhagavato vuttavacaneneva ariyamaggassa sanjananato bhagava sanjaneta nama hoti. Anakkhatassa maggassa akkhatati atthadhammasamannagatanam buddhabhavaya katabhiniharanam bodhisattanam buddhabhavaya byakaranam datva anakkhatapubbassa paramitamaggassa, "buddho bhavissati"ti byakaranamatteneva va bodhimule uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhata. Ayam nayo paccekabodhisattabyakaranepi labbhatiyeva. Maggannuti paccavekkhanavasena attana uppaditaariyamaggassa nata. Maggaviduti veneyyasantane janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti @Footnote: 1 Si. sanjanetati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page297.

Bodhisattanam akkhatabbamagge vicakkhano. Atha va abhisambodhipatipattimaggannu, paccekabodhipatipattimaggavidu, savakabodhipatipattimaggakovido. Atha va "etena maggena atamsu pubbe, tarissantiyeva taranti oghan"ti 1- vacanato yathayogam atitanagata- paccuppannabuddhapaccekabuddhasavakanam maggavasena ca sunnatanimittaappanihitamaggavasena ca ugghatitannuvipancitannuneyyapuggalanam maggavasena ca yathakkamenatthayojanam karonti. Magganugami 2- ca panati bhagavata gatamagganugamino hutva ettha casaddo hetuatthe nipato. Etena ca bhagavato magguppadanadigunadhigamaya hetu vutto hoti. Panasaddo katatthe nipato. Tena bhagavata katamaggakaranam vuttam hoti. Paccha samannagatati 3- pathamam gatassa bhagavato pacchagatasiladigunena samannagata. Iti thero "anuppannassa maggassa uppadena"tiadihi yasma sabbepi bhagavato siladayo guna arahattamaggameva nissaya gunam kathesi. Janam janatiti janitabbam janati, sabbannutaya yam kinci pannaya janitabbam nama atthi, tam sabbam pancaneyyapathabhutam 4- pannaya janatiti attho. Passam passatiti passitabbam passati, sabbadassavitaya tamyeva neyyapatham cakkhuna dittham viya karonto pannacakkhuna passatiti attho. Yatha va ekacco viparitam ganhanto janantopi na janati, passantopi na passati, na evam bhagava. Bhagava pana yathasabhavam ganhanto jananto janatiyeva, passantopi passatiyeva. Svayam dassanaparinayakatthena cakkhubhuto. Viditatadiatthena nanabhuto. Aviparitasabhavatthena va pariyattidhammapavattanato hadayena cintetva vacaya niccharitadhammamayoti va dhammabhuto. Setthatthena brahmabhuto. Atha va cakkhu viya bhutoti cakkhubhuto. Nanam viya bhutoti nanabhuto. Dhammo viya bhutoti dhammabhuto. @Footnote: 1 sam.maha. 19/409/162 2 pu. magganuga @3 pu. pacchagata 4 Si. pancaneyyapathasambhutam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page298.

Brahma viya bhutoti brahmabhuto. Svayam dhammassa vacanato, vattanato va vatta. Nanappakarehi vacanato, vattanato va pavatta. Attham niharitva niharitva nayanato atthassa ninneta. Amatadhigamaya patipattidesanato, amatappakasanaya va dhammadesanaya amatassa adhigamapanato amatassa data. Lokuttaradhammassa uppaditatta veneyyanurupena yathasukham lokuttaradhammassa danena ca, dhammesu ca issaroti dhammassami. Tathagatapadam hettha vuttattham. Idani "janam janati"tiadihi vuttam gunam sabbannutaya visesetva dassetukamo sabbannutam sadhento natthitiadimaha. Evambhutassa hi tassa bhagavato paramitapunnabalappabhavanipphannena arahattamaggananena sabbadhammesu savasanassa sammohassa vihitatta asacchikatam nama natthi. Asammohato sabbadhammanam natatta annatam nama natthi. Tatheva ca sabbadhammanam cakkhuna viya nanacakkhuna ditthatta adittham nama natthi. Nanena pana pattatta aviditam nama natthi. Asammohasacchikiriyaya sacchikatatta asacchikatam nama natthi. Asammohapannaya phutthatta pannaya aphassitam nama natthi. Paccuppannanti paccuppannam kalam va dhammam va. Upadayati adaya, antokatvati attho. "upadaya"ti vacaneneva kalavinimuttam nibbanampi gahitameva hoti. "atita"divacanani ca "natthi"tiadi- vacaneneva 1- ghatiyanti, "sabbe"tiadivacanena va. Sabbe dhammati sabbasankhatasankhatadhammapariyadanam. Sabbakarenati sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccakaradisabbakarapariyadanam. Nanamukheti nanabhimukhe. Apatham agacchantiti osaranam upenti. "janitabban"ti padam "neyyan"ti padassa atthavivaranattham vuttam. Attattho vatiadisu vasaddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresam tinnam lokanam attho. Ubhayatthoti attano ca paresancati @Footnote: 1 i. adivacanena ca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page299.

Sakimyeva ubhinnam attho. Ditthadhammikoti ditthadhamme niyutto, ditthadhammappayojano va attho. Samparaye niyutto, samparayappayojano va attho 1- samparayiko. Uttanotiadisu voharavasena vattabbo sukhapatitthatta uttano. Voharam atikkamitva vattabbo sunnatapatisamyutto dukkhapatitthatta gambhiro. Lokuttaro accantatirokkhatta gulho. Aniccatadiko ghanadihi paticchannatta paticchanno. Appacuravoharena vattabbo yatharutam 2- aggahetva adhippayassa netabbatta neyyo. Pacuravoharena vattabbo vacanamattena adhippayassa nitatta nito. Suparisuddhasilasamadhivipassanattho tadangavikkhambhanavasena vajjavirahitatta anavajjo. Kilesamucchedanato ariyamaggattho nikkileso. Kilesapatippassaddhatta ariyaphalattho vodano. Sankhatasankhatesu aggadhammatta nibbanam paramattho. Parivattatiti buddhananassa visayabhavato abahibhutatta antobuddhanane byapitva va samanta va alingitva va visesena va vattati. Sabbam kayakammantiadihi bhagavato nanamayatam dasseti. Nananuparivattatiti nanam anuparivattati, nanavirahitam na hotiti attho. Appatihatanti niravaranatam dasseti. Puna sabbannutam upamaya sadhetukamo yavatakantiadimaha. Tattha janitabbanti neyyam, neyyapariyanto neyyavasanamassa atthiti neyyapariyantikam. Asabbannunam pana neyyavasanameva natthi. Nanapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva imina yamakena visesetva dasseti, tatiyayamakena patisedhavasena niyamitva dasseti. Ettha ca neyyam nanassa pathatta neyyapatho. Annamannam pariyantatthayinoti neyyanca nananca khepetva thanato annamannassa pariyante thanasila. Avajjanappatibaddhati manodvaravajjanayatta, avajjitanantarameva janatiti attho. Akankhappatibaddhati 3- ruciayatta, @Footnote: 1 cha.Ma. "attho"padam natthi 2 i. yatharupam 3 Si.,i. akankhanappatibaddhati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page300.

Avajjananantaram javanananena janatiti attho. Itarani dve padani imesam dvinnam padanam yathakkamena atthappakasanattham vuttani. Buddho asayam janatitiadini nanakathayam vannitani. Mahaniddese 1- pana "bhagava asayam janati"ti agatam. Tattha "buddhassa bhagavato"ti agatatthane ca idha katthaci "buddhassa"ti agatam. Antamasoti uparimantena. Timitimingalanti ettha timi nama eka macchajati, timim gilitum 2- samattha tato mahantasarira timingala nama eka macchajati, timingalampi gilitum samattha pancayojanasatikasarira timitimingala nama eka macchajati. Idha jatiggahanena ekavacanam katanti veditabbam. Garulam venateyyanti ettha garuloti jativasena namam, venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sariputtasamati sabbabuddhanam dhammasenapatitthere gahetva vuttanti veditabbam. Sesasavaka hi pannaya dhammasenapatittherena sama nama natthi. Yathaha "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam mahapannanam yadidam sariputto"ti. 3- Atthakathayanca vuttam:- "lokanatham thapetvana ye canne santi panino pannaya sariputtassa kalam nagghanti solasin"ti. 4- Pharitvati buddhananam sabbadevamanussanampi pannam papunitva thanato tesam pannam pharitva byapitva titthati. Atighamsitvati buddhananam sabbadevamanussanampi pannam atikkamitva tesam avisayabhutampi sabbaneyyam ghamsitva bhanjitva titthati. Mahaniddese 5- pana "abhibhavitva"ti patho, madditvatipi attho. Yepi tetiadihi evam pharitva atighamsitva thanassa paccakkhakaranam dasseti. Tattha @Footnote: 1 khu.maha. 29/320/217 (sya) 2 Si. galitum @3 an.ekaka. 20/189/23 4 visuddhi. 2/7 5 khu.maha. 29/320/217 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page301.

Panditati pandiccena samannagata. Nipunati sanhasukhumabuddhino sukhume atthantare pativijjhanasamattha. Kataparappavadati nataparappavada ceva parehi saddhim katavadaparicaya ca. Valavedhirupati valavedhidhanuggahasadisa. Vobhindanta 1- panna caranti pannagatena ditthigataniti valavedhi viya valam sukhumanipi paresam ditthigamanani attano pannagamanena bhindanta viya carantiti attho. Atha va "guthagatam muttagatan"tiadisu 2- viya panna eva pannagatani, ditthiyo eva ditthigatani. Panham abhisankharitvati dvipadampi tipadampi catuppadampi puccham racayitva. Tesam panhanam atibahukatta 3- sabbasangahattham dvikkhattum vuttam. Gulhani ca paticchannani ca atthajataniti pathaseso. Tesam tatha vinayam disva "attana abhisankhatapanham pucchatu"ti evam bhagavata adhippetatta panham pucchanti. Annesam pana pucchaya okasameva adatva bhagava upasankamantanam dhammam deseti. Yathaha:- "te panham abhisankharonti `imam mayam panham samanam gotamam upasankamitva pucchissama, evance no puttho 4- evam byakarissati, evamassa mayam vadam aropessama. Evancepi no puttho evam byakarissati, evampissa mayam vadam aropessama'ti. Te yena samano gotamo, tenupasankamanti. Te samano gotamo dhammiya kathaya sandasseti samadapeti samuttejeti sampahamseti. Te samanena gotamena dhammiya kathaya sandassita samadapita samuttejita sampahamsita na ceva samanam gotamam panham pucchanti, kutossa vadam aropessanti? annadatthu, samanasseva gotamassa savaka sampajjanti"ti. 5- @Footnote: 1 ka. te bhindanta 2 an.navaka. 23/11/309 3 Si. atibahum katva @4 cha.Ma. sace no samano gotamo evam puttho 5 Ma.mu. 12/289/253

--------------------------------------------------------------------------------------------- page302.

Kasma panham na pucchantiti ce? bhagava kira parisamajjhe dhammam desento parisaya ajjhasayam oloketi. Tato passati "ime pandita gulham rahassam panham ovattikasaram katva agata"ti so tehi aputthoyeva "panhapucchaya ettaka dosa, vissajjane ettaka etthe pade akkhare ettakati ime panhe pucchanto evam puccheyya, vissajjento evam vissajjeyya"ti iti ovattikasaram katva anite panhe dhammakathaya antare pakkhipitva vidamseti. Te pandita "seyyo vata no, ye mayam 1- ime panhe na pucchimha. Sacepi mayam puccheyyama, appatitthite no katva samano gotamo khipeyya"ti attamana bhavanti. Apica buddha nama dhammam desenta parisam mettaya pharanti. Mettaya ca pharanena dasabalesu mahajanassa cittam pasidati. Buddha nama rupaggappatta honti dassanasampanna madhurassara mudujivha suphusitadantavarana 2- amatena hadayam sincanta viya dhammam kathenti. Tatra nesam mettapharanena pasannacittanam evam hoti:- evarupam advejjhakatham amoghakatham niyyanikakatham kathentena bhagavata saddhim na sakkhissama paccanikaggaham ganhitunti attano pasannabhaveneva panham na pucchantiti. Kathita vissajjita cati evam tumhe pucchathati pucchitapanhanam uccaranena te panha bhagavata kathita eva honti. Yatha ca te vissajjetabba, tatha vissajjita eva honti. Nidditthakaranati imina karanena imina hetuna evam hotiti evam sahetukam katva vissajjanena bhagavata nidditthakarana eva honti te panha. Upakkhittaka ca te bhagavato sampajjantiti te khattiyapanditadayo bhagavato panhavissajjaneneva bhagavato samipe khittaka padakhittaka sampajjanti, savaka va sampajjanti upasaka vati attho, savakasampattim va papunanti upasakasampattim vati vuttam hoti. Athati anantaratthe nipato, tesam @Footnote: 1 i. mayam, ka. yam mayam 2 i. suphassitadantavarana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page303.

Upakkhittakasampattisamanantaramevati attho. Tatthati tasmim thane, tasmim adhikare va. Atirocatiti ativiya joteti pakasati. Yadidam pannayati yayam bhagavato panna, taya pannaya bhagavava atirocatiti attho. Itisaddo karanatthe, imina karanena aggo asamantapannoti attho. [6] Ragam abhibhuyyatiti bhuripannati sa sa maggapanna 1- attana vajjham ragam abhibhuyyati abhibhavati maddatiti bhuripanna. Bhuriti hi phuttho 2- visadattho. Ya ca phuta 3-, sa patipakkham abhibhavati na aphuta 4-, tasma bhuripannaya abhibhavanattho vutto. Abhibhavitati sa sa phalapanna tam tam ragam abhibhavitavati madditavatiti bhuripanna. Abhibhavatati va patho. Sesesupi eseva nayo. Ragadisu pana rajjanalakkhano rago. Dussanalakkhano doso. Muyhanalakkhano moho. Kujjhanalakkhano kodho. Upanandhanalakkhano upanaho. Pubbakalam kodho, aparakalam upanaho. Paragunamakkhanalakkhano makkho. Yugaggahalakkhano palaso. Parasampattikhiyanalakkhana issa. Attano sampattiniguhanalakkhanam macchariyam. Attana katapapapaticchadanalakkhana maya. Attano avijjamanagunappakasanalakkhanam satheyyam. Cittassa uddhumatabhavalakkhano thambho. Karanuttariyalakkhano sarambho. Unnatilakkhano mano. Abbhunnatilakkhano atimano. Mattabhavalakkhano mado. Pancasu kamagunesu cittavossaggalakkhano pamado. Rago ari, tam arim maddanipannatiadihi kim vuttam hoti? ragadiko Kileso cittasantane bhuto ariti bhuari, padasandhivasena akaralopam katva bhuriti vutto. Tassa bhurissa maddani panna bhurimaddanipannati vattabbe maddanisaddalopam katva "bhuripanna"ti vuttanti veditabbam. Tam arim maddaniti ca tesam arinam @Footnote: 1 Si. sa sa mantapanna 2 Si. phutthattho 3 Si. phuttha 4 Si. aphuttha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page304.

Maddaniti padacchedo katabbo. Pathavisamayati vitthatavipulattheneva pathavisamaya. Vitthatayati pajanitabbe visaye patthataya, na ekadese vattamanaya. Vipulayati olarikabhutaya. Mahaniddese 1- pana "vipulaya vitthataya"ti agatam. Samannagatoti puggalo. Itisaddo karanatthe 2-, imina karanena puggalassa bhuripannaya samannagatatta tassa panna bhuripanna namati bhute atthe ramatiti attho. Bhuripannassa panna bhuripannapannati vattabbe ekassa pannasaddassa lopam katva "bhuripanna"ti vuttam. Bhurisama pannati va bhuripanna. Apicati annapariyayadassanattham vuttam. Pannayametanti pannaya etam. Adhivacananti adhikavacanam. Bhuriti bhute atthe ramatiti bhuri. Medhati asani viya siluccaye kilese medhati himsatiti medha, khippam gahanadharanatthena va medha, parinayikati yassuppajjati, tam sattam hitapatipattiyam sampayutte dhamme ca yathavalakkhanapativedhe ca parinetiti parinayika. Imeheva annanipi pannapariyayavacanani vuttani honti. Pannabahullanti panna bahula assati pannabahulo, tassa bhavo pannabahulalam. Tanca bahulam pavattamana panna eva. Idhekaccotiadisu puthujjanakalyanako va ariyo va. Panna garuka assati pannagaruko. Panna caritam pavattam assati pannacarito. Panna asayo assati pannasayo. Pannaya adhimuttoti pannadhimutto. Panna eva dhajabhuta assati pannadhajo. Panna eva ketubhuta assati pannaketu. Panna eva adhipati pannadhipati, pannadhipatito agatatta pannadhipateyyo. Dhammasabhavavicinanam bahulamassati vicayabahulo. Nanappakarehi 3- dhammasabhavavicinanam bahulamassati pavicayabahulo. Pannaya ogahetva tassa tassa dhammassa khayanam pakatakaranam okkhayanam, tam 4- bahulamassati @Footnote: 1 khu.maha. 29/132/113 (sya) 2 i. karanattho @3 cha.Ma. nanappakarena 4 cha.Ma. okkhayanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page305.

Okkhayanabahulo. Pannaya tassa tassa dhammassa samma pekkhana sampekkha, sampekkhaya ayanam pavattanam sampekkhayanam, sampekkhayanam dhammo pakati assati sampekkhayanadhammo. Tam tam dhammam vibhutam pakatam katva viharatiti vibhutavihari, vibhuto va viharo assa atthiti vibhutavihari. Sa panna caritam, garuka, bahula assati taccarito taggaruko tabbahulo. Tassam pannayam ninno, pono, pabbharo, adhimuttoti tanninno tappono tappabbharo tadadhimuttoti. Sa panna adhipati tadadhipati, tato agato tadadhipateyyo. "pannagaruko"tiadini "kamam sevantamyeva janati ayam puggalo kamagaruko"tiadisu 1- viya purimajatito pabhuti vuttani. "taccarito"tiadini imissa jatiya vuttani. Sighapanna ca lahupanna ca hasapanna ca javanapanna ca lokiyalokuttaramissaka. Khippatthena sighapanna. Lahukatthena lahupanna. Hasabahulatthena hasapanna. Vipassanupagasankharesu ca visankhare ca javanatthena javanapanna. Sigham sighanti bahunnam siladinam sangahattham dvikkhattum vuttam. Silaniti carittavarittavasena pannattani patimokkhasamvarasilani. Indriyasamvaranti cakkhadinam channam indriyanam ragapatighappavesam akatva satikavatena varanam thakanam. Bhojane mattannutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane mattannubhavam. 2- Jagariyanuyoganti divasassa tisu kotthasesu, rattiya pathamamajjhimakotthasesu ca jagarati na niddayati, samanadhammameva ca karotiti jagaro, jagarassa bhavo, kammam va jagariyam, jagariyassa anuyogo jagariyanuyogo. Tam jagariyanuyogam. Silakkhandhanti sekham asekham va silakkhandham. Evamitarepi khandha veditabba. Pannakkhandhanti maggapannanca sekhasekhanam lokiyapannanca. Vimuttikkhandhanti phalavimuttim. Vimuttinanadassanakkhandhanti paccavekkhanananam. @Footnote: 1 khu.pati. 31/113/137 2 cha.Ma. pamanannubhavam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page306.

Hasabahuloti mulapadam. Vedabahuloti tassa eva pitiya sampayuttasomanassavedanavasena niddesapadam. Tutthibahuloti natibalavapitiya tutthakaravasena. Pamojjabahuloti balavapitiya pamuditabhavavasena. [7] Yam kinci rupantiadi sammasananananiddese vuttattham. Tulayitvati kalapasammasanavasena tuletva. Tirayitvati udayabbayanupassanavasena tirayitva. Vibhavayitvati bhanganupassanadivasena pakatam katva. Vibhutam katvati sankharupekkhanulomavasena phutam katva. Tikkhapanna lokuttara eva. Uppannanti samathavipassanavasena vikkhambhanatadangavasena pahinampi ariyamaggena asamuhatatta uppattidhammatam anatitataya asamuhatuppannanti vuccati, tam idha adhippetam. Nadhivasetiti santanam aropetva na vaseti. Pajahatiti samucchedavasena pajahati. Vinodetiti khipati. Byantikarotiti vigatantam karoti. Anabhavam gametiti anu abhavam gameti, vipassananukkamena ariyamaggam patva samucchedavaseneva abhavam gamayatiti attho. Ettha ca kamapatisamyutto vitakko kamavitakko. "ime satta marantu"ti paresam maranapatisamyutto vitakko byapadavitakko. "ime satta vihimsiyantu"ti paresam vihimsapatisamyutto vitakko vihimsavitakko. Papaketi lamake. Akusale dhammeti akosallasambhute dhamme. Nibbedhikapannati nibbidabahulassa puggalassa uppanna maggapanna eva. Ubbegabahuloti nanabhayavasena bhayabahulo. Uttasabahuloti balavabhayabahulo. Idam purimasseva atthavivaranam. Ukkanthanabahuloti sankharato uddham visankharabhimukhataya ukkanthanabahulo. Anabhiratibahuloti ukkanthanavaseneva abhiratiabhavam dipeti. Idanipi tamattham dvihi vacanehi vivarati. Tattha ahimukhoti sankharato bahibhutanibbanabhimukho. Na ramatiti nabhiramati. Anibbiddhapubbanti anamatagge samsare antam papetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page307.

Anibbiddhapubbam. Appadalitapubbanti tasseva atthavacanam, antakaraneneva apadasitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharasim, lobhakotthasam 1- va. Imahi solasahi pannahi samannagatoti ukkatthaparicchedena arahayeva vutto. Upari "eko sekhapatisambhidappatto"ti 2- vuttatta sotapannasakadagamianagaminopi labbhantiyeva. 2. Puggalavisesaniddesavannana [8] Dve puggalatiadihi patisambhidappattapuggalavisesapatipatim dasseti. Tattha pubbayogoti atitajatisu patisambhidappattihetubhuto punnapayogo. Tenati tena pubbayogakaranena. Evam sesesupi. Atireko hotiti atiritto hoti, atirekayogato va "atireko"ti vutto. Adhiko hotiti aggo hoti. Viseso hotiti visittho hoti, visesayogato va viseso. Nanam pabhijjatiti patisambhidananappabhedam papunati. Bahussutoti buddhavacanavasena. Desanabahuloti dhammadesanavasena. Garupanissitoti pannaya adhikam garum upanissito. Viharabahuloti vipassanaviharabahulo, phalasamapattiviharabahulo va. Paccavekkhanabahuloti vipassanavihare sati vipassanapaccavekkhanabahulo, phalasamapattivihare sati phalasamapattipaccavekkhanabahulo. Sekhapatisambhidappattoti sekho hutva patisambhidappatto. Evam asekhapatisambhidappatto. Savakaparamippattoti ettha mahapannanam aggassa mahasavakassa sattasatthiya savakanananam paragamanam parami, savakassa parami savakaparami, tam savakaparamim pattoti savakaparamippatto. Savakaparamitappattoti va patho. Sattasatthiya savakanananam palako purako ca so mahasavako paramo, tassa paramassa ayam sattasatthibheda nanakiriya paramassa bhavo, kammam vati @Footnote: 1 ka. lobhakotthasim 2 khu.pati. 31/8/416

--------------------------------------------------------------------------------------------- page308.

Parami, tassa savakassa parami savakaparami, tam pattoti savakaparamippatto. Savakaparamippattoti mahamoggallanattheradiko yo koci savako. Savakaparamippattasavakato atirekassa annassa savakassa abhava eko paccekasambuddhoti aha. Puna pannapabhedakusalotiadihi vuttatthameva nigametva dassetiti. Nanakathaya yebhuyyena anekani nanani nidditthani. Pannakathaya yebhuyyena ekapi panna nanakaravasena nanakatva vuttati ayam viseso. Mahapannakathavannana nitthita. -----------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 288-308. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=6492&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=6492&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=659              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=9683              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=11295              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=11295              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]