ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 6 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.3)

      Attabhavapatilabhesu pathamo khiddapadosikavasena veditabbo. Dutiyo
orambhikadihi ghatiyamanaurambhadivasena. Tatiyo manopadosikavasena. Catuttho
catummaharajike upadaya upari sesadevatavasena. Te hi deva neva
attasancetanaya maranti, na parasancetanaya. (38)
                      Dakkhinavisuddhadicatukkavannana
      [313] Dakkhinavisuddhiyoti danasankhata dakkhina visujjhanti
mahapphala honti etahiti dakkhinavisuddhiyo.
      Dayakato visujjhati, no patiggahakatoti yattha dayako silava hoti,
dhammena uppannam deyyadhammam deti, patiggahako dussilo. Ayam dakkhina
vessantaramaharajassa dakkhinasadisa. Patiggahakato visujjhati no dayakatoti
yattha patiggahako silava hoti, dayako dussilo, adhammenuppannam deti, ayam
dakkhina coraghatakassa dakkhinasadisa. Neva dayakato visujjhati, no
patiggahakatoti yattha ubhopi dussila, deyyadhammopi adhammena nibbatto.
Vipariyayena catuttha veditabba. (39)
      Sangahavatthuniti sangahakaranani. Tani hettha vibhattaneva. (40)
      Anariyavoharati anariyanam lamakanam vohaRa. (41)
      Ariyavoharati ariyanam sappurisanam vohaRa. (42)
      Ditathavaditati dittham mayati evamvadita. Ettha ca tamtamsamutthapakacetanavasena
attho veditabbo. (43-46)
                        Attantapadicatukkavannana
      [314] Attantapadisu pathamo acelako. Dutiyo orambhikadisu
annataro. Tatiyo yannayajako. Catuttho sasane sammapatipanno. (47)
      Attahitaya patipannadisu pathamo yo sayam siladisampanno, param
siladisu na samadapeti ayasma vakkalitthero viya. Dutiyo yo attana na
siladisampanno, param siladisu samadapeti ayasma upanando viya. Tatiyo yo
neva attana siladisampanno, na param siladisu samadapeti devadatto viya.
Catuttho yo attana ca siladisampanno, paranca siladisu samadapeti ayasma
mahakassapo viya. (48)
      Tamadisu tamoti andhakarabhuto. Tamaparayanoti tamameva param ayanam
gati assati tamaparayano. Evam sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca pathamo
nice candaladikule dujjivite hinattabhave nibbattitva tini duccaritani
paripureti. Dutiyo tathavidho hutva tini sucaritani paripureti. Tatiyo ulare 1-
khattiyadikule bahuannapane sampannattabhave nibbattitva tini duccaritani
paripureti. Catuttho tadisova hutva tini sucaritani paripureti. (49)
      Samanamacaloti samanaacalo. Makaro padasandhimattam. So sotapanno
veditabbo. Sotapanno hi catuhi vatehi indakhilo viya parappavadehi
akampiyo. Acalasaddhaya samannagatoti samanamacalo. Vuttampi cetam "katamo ca
puggalo samanamacalo, idhekacco puggalo tinnam sannojananam parikkhaya"ti 2-
vittharo. Ragadosanam pana tanubhutatta sakadagami samanapadumo nama. Tenaha
"katamo ca puggalo samanapadumo, idhekacco puggalo tinnam sannojananam
parikkhaya ragadosamohanam tanutta sakadagami hoti, sakideva imam lokam
agantva dukkhassantam karoti. Ayam vuccati puggalo samanapadumo"ti. Ragadosanam
abhava khippameva pupphissatiti anagami samanapundariko nama. Tenaha "katamo
ca puggalo samanapundariko, idhekacco puggalo pancannam orambhagiyanam .pe.
Ayam vuccati puggalo samanapundariko"ti. 3- Araha pana sabbesampi thaddhakarakilesanam 4-
abhava samanesu samanasukhumalo nama. Tenaha "katamo ca puggalo
@Footnote: 1 i. ularike  2 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso
@3 abhi. pu. 36/140/219 catukkaniddeso  4 cha.Ma., i. ganthakarakilesanam
Samanesu samanasukhumalo, idhekacco puggalo asavanam khaya .pe. Upasampajja
viharati. Ayam vuccati puggalo samanesu samanasukhumalo"ti. 1- (50)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti samapannasaya
catukkanam vasena dve panhasatani kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Catukkavannana nitthita.
                         --------------
                            Pancakavannana
      [315] Iti catukkavasena samaggirasam dassetva idani pancakavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha pancasu khandhesu rupakkhandho lokiyo. Sesa
lokiyalokuttaRa. Upadanakkhandha lokiyava. Vittharato pana khandhakatha
visuddhimagge vutta. Kamaguna hettha vittharitava. (1-3)
      Sukatadukkatadihi gantabbati gatiyo. Nirayoti nirassado. Sahokasena
khandha kathita. Ito 2- paresu tisu padesu 3- nibbattakkhandhava vutta. Catutthe
okasopi. (4)
      Avase macchariyam. Avasamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu
agantukam disva "ettha cetiyassa va samghassa va parikkharo thapito"tiadini
vatva samghikampi avasam nivareti. So kalam katva peto va ajagaro va
hutva nibbattati. Kule macchariyam kulamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu tehi
tehi karanehi attano upatthakakule annesam pavesanampi nivareti. Labhe
macchariyam labhamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu samghikampi labham maccharayanto
yatha anne na labhanti, evam karoti. Vanne macchariyam vannamacchariyam. Vannoti
cettha sariravannopi gunavannopi veditabbo. Pariyattidhamme macchariyam
dhammamacchariyam. Tena samannagato bhikkhu "imam dhammam pariyapunitva eso mam
abhibhavissati"ti annasasa na deti. Yo pana dhammanuggahena va puggalanuggahena
va na deti, na tam macchariyam. (5)
@Footnote: 1 abhi. pu. 36/140/219  2 cha.Ma., i. tato  3 cha.Ma., i. padesu na dissati.
      Cittam nivarenti pariyonaddhantiti nivaranani. Kamacchando
nivaranappatto arahattamaggavajjho. Kamaraganusayo kamaragasannojanappatto
anagamimaggavajjho. Thinam cittagelannam. Middham khandhattayagelannam. Ubhayampi
arahattamaggavajjham. Tatha uddhaccam. Kukkuccam anagamimaggavajjham. Vicikiccha
pathamamaggavajjha. (6)
      Sannojananiti bandhanani. Tehi pana bandhesu puggalesu ruparupabhave
nibbatta sotapannasakadagamino anto bandha 1- bahi sayita nama. Tesanhi
kamabhave bandhanam. Kamabhave anagamino bahi bandha anto sayita nama.
Tesanhi ruparupabhave bandhanam. Kamabhave sotapannasakadagamino anto bandha
anto sayita nama. Ruparupabhave anagamino bahi bandha bahi sayita nama.
Khinasavo sabbattha abandhano. (7-8)
      Sikkhitabbam padam sikkhapadam. Sikkhakotthasoti attho. Sikkhaya va padam
sikkhapadam, adhicittaadhipannasikkhaya adhigamupayoti attho. Ayamettha sankhePo.
Vittharato pana sikkhapadakatha vibhangappakarane sikkhapadavibhange agatayeva. (9)
                        Abhabbatthadipancakavannana
      [316] "abhabbo avuso khinasavo bhikkhu sancicca panan"tiadi
desanasisameva, sotapannadayopi pana abhabba. Puthujjanakhinasavanam
nindapasamsatthampi evam vuttam. Puthujjano nama gareyho, matughatadinipi karoti.
Khinasavo pana pasamso, kunthakipilakaghatadinipi 2- na karotiti. (10)
      Byasanesu byasatiti 3- byasanam, hitasukham khipati viddhamsetiti attho.
Natinam byasanam natibyasanam, corarogabhayadihi nativinasoti attho. Bhoganam
byasanam bhogabyasanam. Rajacoradivasena bhogavinasoti attho. Rogoeva byasanam
rogabyasanam, rogo hi arogyam byasati vinasetiti byasanam, silassa byasanam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. baddha. evamuparipi  2 cha.Ma. kunthakipillikaghatadinipi, i. sancicca
@kunthakipillakaghatadini   3 cha.Ma. viyassatiti, i. vayassatiti
Silabyasanam. Dussilyassetam namam. Sammaditthim vinasayamana uppanna ditthiyeva
byasanam ditathibyasanam. Ettha ca natibyasanadini tini neva akusalani na
tilakkhanahatani. Siladitthibyasanadvayam akusalam tilakkhanahatam. Teneva "navuso
satta natibyasanahetu va"tiadimaha. (11)
      Natisampadati natinam sampada paripuri bahubhavo. Bhogasampadayapi
eseva nayo. Arogyassa sampada arogyasampada. Paripuri digharattam arogata.
Siladitthisampadasupi eseva nayo. Idhapi 1- natisampadadayo no kusala, na
tilakkhanahata. Siladitthisampada kusala, tilakkhanahata. Teneva "navuso satta
natisampadahetu va"tiadimaha. (12)
      Silavipattisilasampattikatha mahaparinibbane vittharitava. (13-14)
      Codakenati vatthusamsandassana, apattisamsandassana, samvasapatikkhepo,
samicipatikkhepoti catuhi codanavatthuhi codayamanena. Kalena vakkhami no
akalenati ettha cuditakassa kalo kathito, na codakassa. Param codentena
hi parisamajjhe va uposathapavaranagge va asanasalabhojanasaladisu va na
codetabbam. Divatthane nisinnakale "karotayasma okasam, aham ayasmantam
vattukamo"ti evam okasam karetva codetabbam. Puggalam pana upaparikkhitva
yo lolapuggalo abhutam vatva bhikkhunam ayasam aropeti, so okasakammam vinapi
codetabbo. Bhutenati tacchena sabhavena. Sanhenati matthena mudukena.
Atthasanhitenati atthakamataya hitakamataya upetena. (15)
                        Padhaniyangapancakavannana
      [317] Padhaniyanganiti padhanam vuccati padahanabhavo, 2- padhanamassa
atthiti padhaniyo, padhaniyassa bhikkhuno angani padhaniyangani. Saddhoti
@Footnote: 1 i. imani   2 cha.Ma., i. padahanam
Saddhaya samannagato. Saddha panesa agamanasaddha, adhigamanasaddha,
okappanasaddha, pasadasaddhati catubbidha. Tattha sabbannubodhisattanam saddha
abhiniharato patthaya 1- agatatta agamanasaddha nama. Ariyasavakanam pativedhena
adhigatatta adhigamanasaddha nama. Buddho dhammo samghoti vutte acalabhavena
okappanam okappanasaddha nama. Pasaduppatti pasadasaddha nama. Idha
okappanasaddha adhippeta. Bodhinti catutthamaggananam. Tam supatividdham tathagatenati
saddahati. Desanasisameva cetam, imina pana angena tisupi ratanesu saddha
adhippeta. Yassa hi buddhadisu pasado balava, tassa padhanaviriyam ijjhati.
Appabadhoti arogo. Appatankoti niddukkho. Samavepakiniyati samavipacaniya. 2-
Gahaniyati kammajatejodhatuya. Natisitaya naccunhayati atisitaggahaniko hi 3-
sitabhiru hoti, accunhaggahaniko unhabhiru hoti, tesam padhanam na ijjhati.
Majjhimaggahanikassa ijjhati. Tenaha "majjhimaya padhanakkhamaya"ti. Yathabhutam
attanam avikattati yathabhutam attano agunam pakaseta. Udayatthagaminiyati
udayanca atthangamanca gantum paricchinditum samatthaya, etena pannasalakkhanapariggahakam
udayabbayananam vuttam. Ariyayati parisuddhaya. Nibbedhikayati
anibbiddhapubbe lobhakkhandhadayo nibbijjhitum samatthaya. Sammadukkhakkhayagaminiyati
tadangavasena kilesanam pahinatta yam yam dukkham khiyati, tassa tassa dukkhassa
khayagaminiya. Iti sabbehipi 4- imehi padehi vipassanapannava kathita. Duppannassa
hi padhanam na ijjhati. (16)
                       Suddhavasadipancakavannana
      [318] Suddhavasati suddha idha avasimsu avasanti avasissanti
vati suddhavasa. Suddhati kilesamalarahita anagamikhinasava. Avihati adisu
yam vattabbam, tam mahapadane vuttameva. (17)
@Footnote: 1 cha.Ma. patthaya na dissati  2 i. samavipakiniya
@3 cha.Ma. hi na dissati  4 cha.Ma., i. pi na dissati
      Anagamisu ayuno majjham anatikkamitva antarava kilesaparinibbanam
arahattam patto antaraparinibbayi nama. Majjham upahacca atikkamitva patto
upahaccaparinibbayi nama. Asankharena appayogena akilamanto sukhena patto
asankharaparinibbayi nama. Sasankharena sappayogena kilamanto dukkhena patto
sasankharaparinibbayi nama. Ime cattaro pancasupi suddhavasesu labbhanti.
Uddhamsotoakanitthagamiti ettha pana catukkam veditabbam. Yo hi avihato
patthaya cattaro devaloke sodhetva akanittham gantva parinibbayati, ayam
uddhamsotoakanitthagami nama. Yo avihato patthaya 1- dutiyam va catuttham va
devalokam gantva parinibbayati, ayam uddhamsoto na akanitthagami nama. Yo
kamabhavatova 2- akanitthesu nibbattitva parinibbayati, ayam na uddhamsoto
akanitthagami nama. Yo hettha catusu devalokesu tattha tattheva nibbattitva
parinibbayati, ayam na uddhamsoto na akanitthagami namati. (18)
                         Cetokhilapancakavannana
      [319] Cetokhilati cittassa thaddhabhava. 3- Satthari kankhatiti satthu
sarire va gune va kankhati. Sarire kankhamano "dvattimsamahapurisavaralakkhanapatimanditam
nama sariram atthi nukho natthi"ti kankhati. Gune kankhamano
"atitanagatapaccuppannajananasamattham sabbannutananam atthi nukho natthi"ti kankhati.
Atappayati viriyakaranatthaya. Anuyogayati punappunam yogaya. Sataccayati
satatakiriyaya. Padhanayati padahanatthaya. Ayam pathamo cetokhiloti  ayam satthari
vicikicchasankhato pathamo cittassa thaddhabhavo. Dhammeti pariyattidhamme ca
pativedhadhamme ca. Pariyattidhamme kankhamano "tepitakam buddhavacanam caturasiti
dhammakkhandhasahassaniti vadanti, atthi nukho etam natthi"ti kankhati. Pativedhadhamme
kankhamano "vipassananissando maggo nama, magganissando phalam nama,
sabbasankharapatinissaggo nibbanam namati vadanti, tam atthi nukho natthi"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. patthaya na dissati.  2 cha.Ma. va na dissati  3 i. thaddhabhavo
Kankhati. Samghe kankhatiti "ujupatipannoti adinam padanam vasena evarupam patipadam
patipanno cattaro maggattha cattaro phalatthati atthannam puggalanam
samuhabhuto samgho nama atthi nukho natthi"ti kankhati. Sikkhaya kankhamano
"adhisilasikkha nama, adhicittasikkha nama, adhipannasikkha namati vadanti,
sa atthi nukho natthi"ti kankhati. Ayam pancamoti ayam sabrahmacarisu kopasankhato
pancamo cittassa thaddhabhavo kacavarabhavo khanukabhavo. (19)
                      Cetasovinibandhadipancakavannana
      [320] Cetasovinibandhati cittam bandhitva mutthiyam katva viya
ganhantiti cetasovinibandha. Kamesuti vatthukamepi kilesakamepi. Kayeti
attano karajakaye. 1- Rupeti bahiddharupe. Yavadatthanti yattakam icchati, tattakam.
Udaravadehakanti udarapuram. Tanhi udaram avadehanato "udaravadehakan"ti vuccati.
Seyyasukhanti mancapithasukham. Passasukhanti yathasukham 2- samparivattakam sayantassa
dakkhinapassam sayanam 3- va vamapassam va sayanam 3- sukham hoti, evam uppannam
sukham. Middhasukhanti niddasukham. Anuyuttoti yuttappayutto viharati. Panidhayati
patthayitva. 4- Brahmacariyenati methunaviratibrahmacariyena. Devo va bhavissamiti
mahesakkhadevo va bhavissami. Devannataro vati appesakkhadevesu va
annataro. (20)
      Indriyesu. Pathamapancake lokiyaneva kathitani. Dutiyapancake
pathamadutiyacatutthani lokiyani, tatiyapancamani lokiyalokuttarani. Tatiyapancake
samathavipassanamaggavasena lokiyalokuttarani. (21-23)
                         Nissaraniyapancakavannana
      [321] Nissaraniyati nissata visannutta. Dhatuyoti attasunnasabhava.
Kame manasikarototi kamam 5- manasikarontassa, asubhajjhanato vutthaya
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kaye 2 cha.Ma., i. yatha
@3-3 cha.Ma., i. sayanam na dissati 4 cha.Ma. patthayitva 5 cha.Ma. kame
Agadam gahetva visam vimamsanto viya vimamsanattham kamabhimukham cittam pesentassati
attho. Na pakkhandatiti na pavisati. Na pasidatiti pasadam napajjati. Na
santitthatiti na patitthahati. 1- Na vimuccatiti nadhimuccati. Yatha pana kukkutapattam
va nharudaddulam va aggimhi pakkhittam patiliyati patikuttati pativattati na
sampasariyati, evam patiliyati na sampasariyati. Nekkhammam kho panati idha nekkhammam
nama dasasu asubhesu pathamajjhanam, tamassa manasikaroto cittam pakkhandati. Tassa
tam cittanti tassa tam asubhajjhanacittam. Sugatanti gocare gatatta sutthu gatam.
Subhavitanti ahanabhagiyatta sutthu bhavitam. Suvitthitanti kamato sutthu vutthitam.
Suvimuttanti kamehi sutthu vimuttam. Kamapaccaya asava nama kamahetuka
cattaro asava. Vighatati dukkha. Parilahati kamaragaparilaha. Na so tam
vedanam vedetiti so tam kamavedanam vighataparilahavedananca na vedayati. Idamakkhatam
kamanam nissarananti idam asubhajjhanam kamehi nissatatta kamanam nissarananti
akkhatam. Yo pana tam jhanam padakam katva sankhare sammasanto tatiyam maggam
patva anagamiphalena nibbanam disva puna kama nama natthiti janati,
tassa cittam accantanissaranameva. Sesapadesupi eseva nayo. (24-1)
      Ayam pana viseso, dutiyavare mettajhanani byapadassa nissaranam
nama. Tatiyavare karunajhanani vihimsaya nissaranam nama. Catutthavare
arupajjhanani rupanam nissaranam nama. Accantanissarane cettha arahattaphalam
yojetabbam. (24-2-4)
      Pancamavare sakkayam manasikarototi suddhasamkhare parigganhitva
arahattam pattassa sukakhavipassakassa phalasamapattito vutthaya vimamsanattham
pancupadanakkhandhabhimukham cittam pesentassa. Idamakkhatam sakkayassa nissarananti
idam arahattamaggena ca phalena ca nibbanam disva thitassa bhikkhuno puna sakkayo
natthiti uppannam arahattaphalasamapatticittam sakkayassa nissarananti akkhatam.
(24-5)
@Footnote: 1 cha.Ma. patitthati
                        Vimuttayatanapancakavannana
      [322] Vimuttayatananiti vimuccanakaranani. Atthapatisamvedinoti paliattham
janantassa. Dhammapatisamvedinoti palim janantassa. Pamojjanti tarunapiti.
Pititi tutthakarabhuta balavapiti. Kayoti namakayo passambhati. 1- Sukham vedetiti
sukham patilabhati. Cittam samadhiyatiti arahattaphalasamadhina samadhiyati. Ayanhi tam
dhammam sunanto agatagatatthane jhanavipassanamaggaphalani janati, tassa evam
janato piti uppajjati, so tassa pitiya antara osakkitum na dento
upacarakammatthaniko hutva vipassanam vaddhetva arahattam papunati. Tam
sandhaya vuttam "cittam samadhiyati"ti. Sesesupi eseva nayo. Ayam pana viseso.
Samadhinimittanti atthatimsaya arammanesu annataro samadhiyeva samadhinimittam.
Sugahitam hotitiadisu acariyassa santike kammatthanam ugganhantena sutthu
gahitam hoti. Sumanasikatanti sutthu manasikatam. Supadharitanti sutthu upadhadhitam.
Suppatividdham pannayati pannaya sutthu paccakkham katam. Tasmim dhammeti tasmim
kammatthanapalidhamme. (25)
      Vimuttiparipacaniyati vimutti vuccati arahattam, tam paripacentiti
vimuttiparipacaniya. Aniccasannati aniccanupassananane uppannasanna.
Anicce dukkhasannati dukkhanupassananane uppannasanna. Dukkhe
anattasannati anattanupassananane uppannasanna. Pahanasannati
pahananupassananana uppannasanna. Viragasannati viraganupassananane
uppannasanna. (26)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti chabbisatiya
pancakanam vasena timsasatapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Pancakavannana nitthita.
                          ------------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. patipassambhati
                            Chakkavannana
      [323] Iti pancakavasena samaggirasam dassetva idani chakkavasena
dassetum puna desanam arabhi.
      Tattha ajjhattikaniti ajjhattajjhattikani. Bahiraniti tato ajjhattajjhattato
bahi bhutani. Vittharato pana ayatanakatha visuddhimagge kathitava. Vinnanakayati
vinnanasamuha. Cakkhuvinnananti cakkhupasadanissitam kusalakusalavipakavinnanam.
Eseva nayo sabbattha. Cakkhusamphassoti cakkhunissito samphasso.
Sotasamphassadisupi eseva nayo. Manosamphassoti ime dasa samphasse thapetva
seso sabbo manosamphasso nama. Vedanachakkampi eteneva nayena veditabbam.
Rupasannati rupam arammanam katva uppannasanna. 1- Etenupayena sesapi
veditabba. Cetanachakkepi eseva nayo. Tatha tanhachakke. (1-8)
      [324] Agaravoti garavavirahito. Appatissoti appatissayo
anicavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamane tisu kalesu upatthanam na
yati. Satthari anupahane cankamante saupahano cankamati, nice cankame 2-
cankamante ucce cankamati, hettha vasante upari vasati, satthu dassanatthane
ubho amse parupati, chattam dhareti, upahanam dhareti, nhayati, uccaram va
passavam va karoti. Parinibbute va 3- pana cetiyam vanditum na gacchati, cetiyassa
pannayanatthane satthu dassanatthane vuttam sabbam karoti, ayam satthari agaravo
nama. Yo pana dhammassavane samghutthe sakkaccam na gacchati sakkaccam dhammam na
sunati, samullapanto nisidati, sakkaccam na ganhati, na vaceti, ayam dhamme
agaravo nama. Yo pana therena bhikkhuna anajjhittho dhammam deseti, nisidati, panham
katheti, vuddhe bhikkhu ghattento gacchati, titthati, nisidati, dussapallatthikam va
hatthapallatthikam va karoti, samghamajjhe ubho amse parupati, chattupahanam dhareti,
ayam samghe agaravo nama. Ekabhikkhusmimpi hi agarave kate samghe agaravo
@Footnote: 1 cha.Ma. uppanna sanna  2 cha.Ma. cankame na dissati  3 cha.Ma., i. va na dissati
Katova hoti. Tisso sikkha pana apurayamanova sikkhaya agaravo nama.
Appamadalakkhanam ananubruhayamano appamade agaravo nama. Duvidhampi patisantharam
akaronto patisanthare agaravo nama. Cha garavo vuttappatipakkhavasena
veditabbo. (9-10)
      Somanassupavicarati somanassasampayutta vicaRa. Somanassatthaniyanti
somanassakaranabhutam. Upavicaratiti vitakkena vitakketva vicarena paricchindati.
Eseva nayo sabbattha. Domanassupavicarapi evameva veditabba. Tatha
upekkhupavicaRa. Saraniyadhamma hettha vittharita. Ditthisamannagatoti imina
pana padena kosambikasutte pathamamaggo kathito. Idha cattaropi magga.
(11-14)
                         Vivadamulachakkavannana
      [325] Vivadamulaniti vivadassa mulani. Kodhanoti kujjhanalakkhanena
kodhena samannagato. Upanahiti veraappatinissaggalakkhanena upanahena
samannagato. Ahitaya dukkhaya devamanussananti dvinnam bhikkhunam vivado katham
devamanussanam ahitaya dukkhaya samvattati. Kosambikakkhandhake viya dvisu bhikkhusu
vivadam apannesu tasmim vihare tesam antevasika vivadanti. Tesam ovadam
ganhanto bhikkhunisamgho vivadati. Tato tesam upatthaka vivadanti. Atha manussanam
arakkhadevata dve kotthasa honti. Tattha dhammavadinam arakkhadevata
dhammavadiniyo honti adhammavadinam adhammavadiniyo. Tato arakkhadevatanam mitta
bhumma devata bhijjanti. Evam parampara yava brahmaloka thapetva ariyasavake
sabbe devamanussa dve kotthasa honti. Dhammavadihi pana adhammavadinova
bahutara honti. Tato "yam bahukehi gahitam, tam icchan"ti 1- dhammam visajjetva
bahutarava adhammam ganhanti. Te adhammam purakkhitva 2- vadanta apayesu nibbattanti.
Evam dvinnam bhikkhunam vivado devamanussanam ahitaya dukkhaya hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. tacchanati, i. ganhanti   2 cha.Ma. purakkhatva
      Ajjhattam vati tumhakam abbhantaraparisaya. Bahiddhati paresam
parisaya.
      Makkhiti paresam gunamakkhanalakkhanena makkhena samannagato. Palasiti
yugaggahalakkhanena palasena samannagato. Issukiti parasakkaradini
issayanalakkhanaya issaya samannagato. Macchariti avasamacchariyadihi samannagato.
Sathoti keratiko. Mayaviti katapapapaticchadako. Papicchoti asantasambhavanicchayako 1-
dussilo. Micchaditthiti natthikavadi ahetukavadi akiriyavadi. Sanditthiparamasiti
sayam ditthimeva paramasati. Adhanaggahiti dalhaggahi. Duppatinissaggiti na sakka
hoti gahitam visajjapetum. 2- (15)
      Pathavidhatuti patitthadhatu. Apodhatuti abandhanadhatu. Tejodhatuti
paripacanadhatu. Vayodhatuti vitthambhanadhatu. Akasadhatuti asamphutthadhatu.
Vinnanadhatuti vijananadhatuyeva. (16)
                         Nissaraniyachakkavannana
      [326] Nissaraniya dhatuyoti nissata dhatuyova. Pariyadaya titthatiti
pariyadiyitva hapetva titthati. Ma hevantissa vacaniyoti yasma abhutam
byakaranam byakaroti, tasma ma evam bhaniti vattabbo. Yadidam mettacetovimuttiti
ya ayam mettacetovimutti, idam nissaranam byapadassa, byapadato nissatati
attho. Yo pana mettaya tikacatukkajjhanato vutthito sankhare sammasitva
tatiyamaggam patva "puna byapado natthi"ti tatiyaphalena nibbanam passati, tassa
cittam accantanissaranam byapadassa. Etenupayena sabbattha attho veditabbo.
(17-1-4)
      Animitta cetovimuttiti arahattaphalasamapatti. Sa hi raganimittadinanceva
rupanimittadinanca niccanimittadinanca abhava "animitta"ti vutta.
Nimittanusariti vuttappabhedam nimittam anusaratiti nimittanusari. (17-5)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. asantasambhavanicchako 3 cha.Ma. vissajjapetum, i. nissajjapetum
      Asmiti asmimano. Ayamahamasmiti pancasu khandhesu ayannama aham
asmiti ettavata arahattam byakatam hoti. Vicikicchakathamkathasallanti
vicikicchabhutam kathamkathasallam. Ma hevantissa vacaniyoti sace te pathamamaggavajjha
vicikiccha uppajjati, arahattabyakaranam miccha hoti, tasma ma abhutam bhaniti
varetabbo. Asmimanasamugghatoti arahattamaggo. Arahattaphalavasena hi nibbane ditthe
puna asmimano natthiti arahattamaggo asmimanasamugghatoti vutto. (17-6)
                        Anuttariyadichakkavannana
      [327] Anuttariyaniti anuttarani jetthakani. Dassanesu anuttariyam
dassananuttariyam. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha hatthiratanadinam dassanam na
dassananuttariyam, nivitthasaddhassa pana nivitthapemavasena dasabalassa va bhikkhusamghassa
va kasinaasubhanimittadinam va annatarassa dassanam dassananuttariyam nama.
Khattiyadinam gunakathasavanam na savananuttariyam, nivitthasaddhassa pana nivitthapemavasena
tinnam va ratananam gunakathasavanam tepitakabuddhavacanassavanam va savananuttariyam
nama. Maniratanadilabho na labhanuttariyam, sattavidhaariyadhanalabho pana labhanuttariyam
nama. Hatthisippadisikkhanam na sikkhanuttariyam. Sikkhattayapuranam pana sikkhanuttariyam
nama. Khattiyadinam paricariya na paricariyanuttariyam, tinnam pana ratananam paricariya
paricariyanuttariyam nama. Khattiyadinam gunanussaranam na anussarananuttariyam,
tinnam pana ratananam gunanussaranam anussarananuttariyam nama. (18)
      Anussatiyova anussatitthanani nama. Buddhanussatiti buddhassa
gunanussaranam. Evam anussarato hi piti uppajjati. So tam pitim khayato vayato
patthapetva arahattam papunati. Upacarakammatthanam nametam gihinampi labbhati,
eseva nayo sabbattha. Vittharakatha panettha visuddhimagge vuttanayeneva
veditabba. (19)
                         Satataviharachakkavannana
      [328] Satataviharati khinasavassa niccavihaRa. Cakkhuna rupam disvati
cakkhudvararammane apathagate tam rupam cakkhuvinnanena disva javanakkhane
itthe arajjanto neva sumano hoti, anitthe adussanto na dummano.
Asamapekkhane moham anuppadento upekkhako viharati majjhatto, satiya yuttatta
sato, sampajannena yuttatta sampajano. Sesapadesupi eseva nayo. Iti
chasupi dvaresu upekkhako viharatiti. Imina chalangupekkha kathita. Sampajanoti
vacanato pana cattari nanasampayuttacittani labbhanti. Satataviharati vacanato
atthapi mahacittani labbhanti. Arajjanto adussantoi vacanato dasapi cittani
labbhanti. Somanassam katham labbhatiti ce. Asevanato labbhati. (20)
                          Abhijatichakkavannana
      [329] Abhijatiyoti jatiyo. Kanhabhijatiko samanoti kanhe
nicakule jato hutva. Kanham dhammam abhijayatiti kalakam dasadussilayadhammam pasavati
karoti. So tam abhijayitva niraye nibbattati. Sukkam dhammanti aham pubbepi
punnanam akatatta nicakule nibbatto. Idani punnam karomiti punnasankhatam
pandaradhammam abhijayati. So tena sagge nibbattati. Akanham asukkam nibbananti
nibbananhi sace kanham bhaveyya, kanhavipakam dadeyya. Sace sukkam, sukkavipakam
dadeyya. Dvinnampi appadanato pana "akanham asukkan"ti vuttam. Nibbananca
nama imasmim atthe arahattam adhippetam. Tanhi kilesanibbanante jatatta
nibbanam nama. Tam esa abhijayati pasavati karoti. Sukkabhijatiko samanoti
sukke uccakule jato hutva. Sesam vuttanayeneva veditabbam. (21)
                        Nibbedhabhagiyachakkavannana
      nibbedhabhagiyati nibbedho vuccati nibbanam, tam bhajanti upagacchantiti
nibbedhabhagiya. Aniccasannadayo pancake vutta. Nirodhanupassananane snana
nirodhasanna nama. (22)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti dvavisatiya
chakkanam vasena dvattimsasatapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Chakkavannana nitthita.
                           -----------
                            Sattakavannana
      [330] Iti chakkavasena samaggirasam dassetva idani sattakavasena
dassetum puna desanam arabhi.
      Tattha sampattipatilabhatthena saddhaeva dhanam saddhadhanam. Eseva nayo
sabbattha pannadhanam panettha sabbasettham. Pannaya hi thatva tini sucaritani
panca silani dasa silani puretva saggupaga honti, savakaparaminanam,
paccekabodhinanam, sabbannutanananca pativijjhanti. Imasam sampattinam
patilabhakaranato panna "dhanan"ti vutta. Sattapi cetani lokiyalokuttaramissakaneva
kathitani. Bojjhangakatha kathitava. (1-2)
      Samadhiparikkharati samadhiparivaRa. Sammaditthadini vuttatthaneva.
Ime hi 1- satta parikkha lokiyalokuttarava kathita. (3)
      Asatam dhamma asanta va dhamma lamaka dhammati asaddhamma.
Vipariyayena saddhamma veditabba. Sesamettha uttanatthameva. Saddhammesu pana
saddhadayo sabbepi vipassakasseva kathita. Tesupi panna lokiyalokuttarava. 2-
Ayam viseso. (4-5)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. imepi 2 cha.Ma., i. va saddo na dissati
      Sappurisanam dhammati sappurisadhamma. Tattha suttageyyadikam dhammam
janatiti dhammannu. Tassa tasseva bhasitassa attham janatiti atthannu.
"ettakomhi silena samadhina pannaya"ti evam attanam janatiti attannu.
Patiggahanaparibhogesu mattam janatiti mattannu. Ayam kalo uddesassa, ayam
kalo paripucchaya, ayam kalo yogassa adhigamayati evam kalam janatiti
kalannu. Ettha ca panca vassani uddesassa kalo. Dasa paripucchaya. Idam
atisambadham. Dasa vassani pana uddesassa kalo. Visati paripucchaya. Tato param
yoge kammam katabbam. Atthavidham parisam janatiti parisannu. Sevitabbasevitabbam
puggalam janatiti puggalannu. (6)
      [331] Niddasavatthuniti niddasadivatthuni. Niddaso bhikkhu, nibbiso,
nittimso, niccattaliso, nippannaso, bhikkhuti evam vacanakaranani. Ayam kira
panho titthiyasamaye uppanno. Titthika 1- hi dasavassakale matam niggantham
niddasoti vadanti. So kira puna dasavasso na hoti. Na kevalanca dasavassova.
Navavassopi .pe. Ekavassopi na hoti. Eteneva nayena visativassadikalepi
matam nibbiso nittimso niccattaliso nippannasoti vadanti. Ayasma anando
game pindaya 2- vicaranto tam katham sutva viharam gantva bhagavato arocesi.
Bhagava aha:-
      "na idam ananda titthikanam 3- adhivacanam mama sasane khinasavassetam
adhivacananti. 4- Khinasavo hi dasavassakale parinibbuto puna dasavasso na hoti.
Na kevalanca dasavassova, navavassopi .pe. Ekavassopi. Na kevalanca
ekavassova, dasamasikopi .pe. Ekamasikopi. Ekadivasikopi. Ekamuhuttikopi
na hotieva. Kasma? puna patisandhiya abhava. Nibbisadisupi eseva nayo.
Iti bhagava mama sasane khinasavassetam adhivacanan"ti 5-
      vatva yehi karanehi so niddaso hoti, tani dassetum satta
niddasavatthuni desesi. 5- Theropi tameva desanam uddharitva satta niddasavatthuni
@Footnote: 1 cha.Ma. titthiya, i. titthiyasmim   2 cha.Ma., i. pindaya na dissati
@3 cha.Ma. titthiyanam   4 cha.Ma., i. adhivacanam   5 cha.Ma. deseti
Idhavuso bhikkhu sikkhasamadanetiadimaha. Tattha idhati imasmim sasane.
Sikkhasamadane tibbacchando hotiti sikkhattayapurane bahalacchando hoti. Ayatinca
sikkhasamadane avigatapemoti anagate punadivasadisupi sikkhapurane adhigatapemena
samannagato hoti. Dhammanisantiyati dhammanisamanaya. Vipassanayetam adhivacanam.
Icchavinayeti tanhavinayane. Patisallaneti ekibhave. Viriyarambheti
kayikacetasikaviriyassa purane. Satinepakketi satiyanceva nipakkabhave 1- ca.
Ditthipativedheti maggadassane. Sesam sabbattha vuttanayeneva veditabbam (7)
      sannasu asubhanupassananane sanna asubhasanna. Adinavanupassananane
sanna adinavasanna nama. Sesa hettha vuttaeva.
Balasattakavinnanatthitisattakapuggalasattakani vuttanayaneva. Appahinatthena
anusayantiti anusaya. Thamagato kamarago kamaraganusayo. Esa nayo sabbattha.
Sannojanasattakam uttanatthameva. (8-13)
                        Adhikaranasamathasattakavannana
      adhikaranasamathesu adhikaranani samenti vupasamentiti adhikaranasamatha.
Uppannuppannananti uppannanam uppannanam. Adhikaranananti vivadadhikaranam
anuvadadhikaranam apattadhikaranam kiccadhikarananti imesam catunnam. Samathaya
vupasamayati samathatthanceva vupasamanatthanca. Sammukhavinayo databbo .pe.
Tinavattharakoti ime satta samatha databba.
      Tatrayam vinicchayanayo. Adhikaranesu tava dhammoti va adhammoti va
attharasahi vatthuhi vivadantanam bhikkhunam yo vivado, idam vivadadhikaranam nama.
Silavipattiya va acaraditthiajivavipattiya va anuvadantanam yo 2- anuvado
upavadana ceva codana ca, idam anuvadadhikaranam nama. Matikaya agata
panca, vibhange dveti sattapi apattikkhandha, idam apattadhikaranam nama.
Samghassa apalokanadinam catunnam kammanam karanam, idam kiccadhikaranam nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. nepakkabhave  2 cha.Ma., i. yo na dissati
      Tattha vivadadhikaranam dvihi samathehi sammati sammukhavinayena ca
yebhuyyasikaya ca. Sammukhavinayeneva sammamanam yasmim vihare uppannam tasmimyeva
va annattha vupasametum gacchantanam antaramagge va yattha gantva samghassa
niyyatitam tattha samghena va samghe vupasametum asakkonte tattheva ubbahikaya
sammatapuggalehi va vinicchitam sammati. Evam sammamane ca panetasmim ya
samghasammukhata dhammasammukhata vinayasammukhata puggalasammukhata, ayam sammukhavinayo
nama.
      Tattha ca karakasamghassa samghasamaggivasena sammukhibhavo ayam 1-
samghasammukhata. Sametabbassa vatthuno bhutata dhammasammukhata. Yatha tam sametabbam,
tatheva sammasanam 2- vinayasammukhata. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesam ubhinnam
atthapaccatthikanam sammukhibhavo puggalasammukhata. Ubbahikaya vupasame panettha
samghasammukhata parihayati. Evam tava sammukhavinayeneva sammati.
      Sace panevampi na sammati, atha nam ubbahikaya sammata bhikkhu "na
mayam sakkoma vupasametun"ti samghasseva niyyatenti, tato samgho pancangasamannagatam
bhikkhum salakaggahapakam sammannati. Tena gulhakavivatakasakannajappakesu tisu
salakaggahesu annatravasena salakam gahapetva sannipatitaparisaya dhammavadinam
yebhuyyataya yatha te dhammavadino vadanti, evam vupasantam adhikaranam
sammukhavinayena ca yebhuyyasikaya ca vupasantam hoti.
      Tattha sammukhavinayo vuttanayoeva. Yam pana yebhuyyasikaya 3- kammassa
karanam, ayam yebhuyyasika nama. Evam vivadadhikaranam dvihi samathehi sammati.
      Anuvadadhikaranam catuhi samathehi sammati sammukhavinayena ca sativinayena
ca amulhavinayena ca tassapapiyasikaya ca. Sammukhavinayeneva sammamanam yo ca
anuvadati, yanca anuvadati, tesam vacanam sutva sace kaci apatti natthi, ubho
khamapetva, sace atthi, ayam namettha apattiti evam vinicchitam vupasammati.
Tattha sammukhavinayalakkhanam vuttanayameva. Yada pana khinasavassa bhikkhuno amulikaya
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam na dissati  2 cha.Ma. sammanam   3 cha.Ma., i. yebhuyyasika
Silavipattiya anuddhamsitassa sativinayam yacamanassa samgho natticatutthena kammena
sativinayam deti, tada sammukhavinayena ca sativinayena ca vupasantam hoti. Dinne
pana sativinaye puna tasmim puggale kassaci anuvado na ruhati.
      Yada ummattako bhikkhu ummadavasena assamanake ajjhacare
"saratayasma evarupim apattin"ti bhikkhuhi codiyamano "ummattakena me
avuso etam katam, nahantam sarami"ti bhanantopi bhikkhuhi codiyamanova puna
acodanatthaya amulhavinayam yacati, samgho cassa natticatutthena kammena amulhavinayam
deti, tada sammukhavinayena ca amulhavinayena ca vupasantam hoti. Dinne pana
amulhavinaye puna tasmim puggale kassaci tappaccaya anuvado na ruhati.
      Yada pana parajikena va parajikasamantena va codiyamanassa
annenannam paticarato papussannataya papiyassa puggalassa "sacayam icchinnamulo
bhavissati, sammava vattitva osaranam labhissati. Sace chinnamulo ayamevassa
nasana bhavissati"ti mannamano samgho natticatutthena kammena tassa papiyasikam
karoti, tada sammukhavinayena ca tassapapiyasikaya ca vupasantam hotiti. Evam
anuvadadhikaranam catuhi samathehi sammati.
      Apattadhikaranam tihi samathehi sammati sammukhavinayena ca patinnatakaranena
ca tinavattharakena ca. Tassa sammukhavinayeneva vupasamo natthi. Yada
pana ekassa va bhikkhuno santike samghaganamajjhesu va bhikkhu lahukam apattim
deseti, tada apattadhikaranam sammukhavinayena ca patinnatakaranena ca vupasammati.
      Tattha sammukhavinaye tava yo ca deseti, yassa ca deseti, tesam
sammukhibhavo puggalasammukhata. Sesam vuttanayameva.
      Puggalassa ca ganassa ca desanakale samghasammukhata parihayati. Yam 1-
panettha aham bhante itthannamam apattim apannoti ca ama passamiti ca
patinnaya, 2- taya patinnaya "ayatim samvareyyasi"ti karanam, tam patinnatakaranam
nama. Samghadisesehi parivasadiyacana patinna. Parivasadinam danam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ya   2 cha.Ma., i. patinna
Patinnatakaranam nama. Dvepakkhajata pana bhandanakaraka bhikkhu bahum assamanakam
ajjhacaritva puna lajjidhamme uppanne sace mayam imahi apattihi annamannam
kareyyama, 1- siyapi tam adhikaranam kakkhalataya samvatteyyati annamannam
apattiya karapane dosam disva yada tinavattharakakammam karonti,
tadaapattadhikaranam sammukhavinayena ca tinavattharakena ca sammati.
      Tattha hi yattaka hatthapasupagata "na me tam khamati"ti evam
ditthavikammam akatva niddampi okkanta honti, sabbesam thapetva thullavajjanca
gihipatisamyuttanca sabbapattiyo vutthahanti, evam apattadhikaranam tihi samathehi
sammati.
      Kiccadhikaranam ekena samathena sammati sammukhavinayeneva. Imani
cattari adhikaranani yathanurupam imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttam
"uppannuppannanam adhikarananam samathaya vupasamaya sammukhavinayo databbo
.pe. Tinavattharakoti. Ayamettha vinicchayanayo. Vittharo pana samathakkhandhake
agatoyeva. Vinicchayopissa samantapasadikaya vutto. (14)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti cuddasannam
sattakanam vasena atthanavutipanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Sattakavannana nitthita.
                          -------------
                            Atathakavannana
      [333] Iti sattakavasena samaggirasam dassetva idani atthakavasena
dassetum puna desanam arabhi.
      Tattha micchattati ayathava micchasabhava. Sammattati yathava
sammasabhava. (1-2)
@Footnote: 1 cha.Ma. karessama, i. karissama
      [334] Kusitavatthuniti kusitassa alasassa vatthuni, patittha kosajjakarananiti
attho. Kammam kattabbam hotiti civaravicaranadikammam kattabbam 1- hoti. Na viriyam
arabhatiti duvidhampi viriyam narabhati. Appattassati jhanavipassanamaggaphaladhammassa
appattassa pattiya. Anadhigatassati tasseva anadhigatassa adhigamanatthaya.
Asacchikatassati tasseva appaccakkhakatassa sacchikaranatthaya. Idam
pathamanti idam handaham nipajjamiti evam osidanam pathamam kusitavatthu. Imina
nayena sabbattha attho veditabbo. "masacitam manne"ti ettha pana masacitannama
tintamaso. Yatha tintamaso garuko hoti, evam garukoti adhippayo.
Gilanavutthito hotiti gilano hutva paccha vutthito hoti. (4)
      [335] Arambhavatthuniti viriyakaranani. Tesampi iminava nayena
attho veditabbo. (5)
      [336] Danavatthuniti danakaranani. Asajja danam detiti patva
danam deti. Agatam disvava tammuhuttamyeva 2- nisidapetva sakkaram katva danam
deti, dassami dassamiti na kilameti. Iti ettha asadanam danakaranam nama
hoti. Bhaya danam detitiadisupi bhayadini danakarananiti veditabbani. Tattha
bhayam nama ayam adayako akarakoti garahabhayam va apayabhayam va. Adasi meti
mayham pubbe esa idam nama adasiti patideti 3- dassati meti anagate
idam nama dassatiti deti. Sahu dananti danam nama sadhu sundaram, buddhadihi
panditehi pasatthanti deti. Cittalankaracittaparikkharattham danam detiti
samathavipassanacittassa alankaratthanceva parivaratthanca deti. Dananhi cittam mudukam
karoti. Yena laddham hoti, sopi laddham meti muducitto hoti, yena dinnam,
sopi dinnam mayati muducitto hoti, iti ubhinnampi cittam mudukam karoti, teneva
"adantadamanan"ti vuccati. Yathaha:-
           adantadamanam danam        adanam dantadusakam
           danena piyavacaya      unnamanti namanti cati.
Imesu pana atthasu danesu cittalankaradanameva uttamam. (6)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. katabbam  2 cha.Ma., i. muhuttamyeva  3 cha.Ma., i. deti
      [337] Danupapattiyoti danapaccaya upapattiyo. Dahatiti thapeti.
Adhitthatiti tasseva vevacanam. Bhavetiti vaddheti. Hine vimuttanti hinesu
pancakamagunesu vimuttam. Uttari abhavitanti tato uttarimaggaphalatthaya abhavitam.
Tatrupapattiya samvattatiti yam thanam 1- patthetva kusalam katam, tattha tattha
nibbattanatthaya samvattati.
      Vitaragassati maggena va samucchinnaragassa samapattiya va vikkhambhitaragassa.
Danamatteneva hi brahmaloke nibbattitum va sakka. Danam pana
samadhivipassanacittassa alankaro parivaro hoti. Tato danena muducitto
brahmavihare bhavetva brahmaloke nibbattati. Tena vuttam "vitaragassa no
saragassa"ti. (7)
      Khattiyanam parisa khattiyaparisa, samuhoti attho. Eseva nayo
sabbattha. (8)
      Lokassa dhamma lokadhamma. Etehi mutto nama natthi, buddhanampi
hontiyeva. Vuttampi cetam "atthime bhikkhave lokadhamma lokam anuparivattanti,
loko ca attha lokadhamme anuparivattati"ti. 2- Labho alabhoti labhe agate
alabho agatoevati veditabbo. Yasadisupi eseva nayo. (9)
      [338] Abhibhayatanavimokkhakatha hettha kathitaeva. (10-11)
      "ime kho avuso"tiadi vuttanayeneva yojetabbam. Iti ekadasannam
atthakanam vasena atthasiti panhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                        Atthakavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 cha.Ma. thanam na dissati   2 an. atthaka. 23/95/158 (saya)
                            Navakavannana
      [340] Iti atthakavasena samaggirasam dassetva idani navakavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha aghatavatthuniti aghatakaranani. Aghatam
bandhatiti kodham 1- bandhati karoti uppadeti. (1)
      Tam kutettha labbhati tam anatthacaranam ma ahositi ettha 2- puggale
kuto labbha kena karanena sakka laddhum. Paro nama parassa attano
cittaruciya anattham karotiti evam cintetva aghatam pativinodeti. Athava sacaham
patikopam kareyyam, tam kopakaranam ettha puggale kuto labbha, kena va 3-
karanena laddhabbanti attho. Kuto labbhatipi patho, sacaham ettha kopam
kareyyam, tasmim me kopakarane kuto laddha, 4- labha nama ke siyunti attho.
Imasminca atthe tanti nipatamattameva hoti. (2)
      [341] Sattavasati sattanam avasa, vasanatthananiti attho.
Tattha suddhavasapi sattavasova, asabbakalikatta pana na gahita. Suddhavasa
hi buddhanam khandhavarasadisa, asankheyyakappe buddhesu hi 5- anibbattantesu
tam thanam sunnam hotiti asabbakalikatta na gahita. Sesamettha yam vattabbam,
tam hettha vuttameva. (3)
      [342] Akkhanesu dhammo ca desiyatiti catusaccadhammo desiyati.
Opasamikoti kilesupasamakaro. Parinibbanikoti kilesaparinibbanavaho 6-.
Sambodhagamiti catumaggananapativedhagami. Annataranti asannabhavam va arupabhavam
va. (4)
      [343] Anupubbaviharati anupatipatiya samapajjitabbavihaRa. (5)
      [344] Anupubbanirodhati anupatipatiya nirodha. (6)
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kopam   2 cha.Ma. etasmim  3 cha.Ma. va saddo na dissati.
@4 cha.Ma. labha  5 cha.Ma. hi saddo na dissati.
@6 cha.Ma. kilesaparinibbanena paribbanavaho
      "ime kho avuso"ti adi vuttanayeneva yojetabbam. Iti channam
navakanam vasena catupannasapanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Navakavannana nitthita.
                          -------------
                            Dasakavannana
      [345] Iti navakavasena samaggirasam dassetva idani dasakavasena
dassetum puna desanam arabhi. Tattha nathakaranati "sanatha bhikkhave viharatha ma
anatha, dasa ime bhikkhave dhamma nathakarana"ti 1- evam akkhata attano
patitthakara dhamma.
      Kalyanamittoti adisu siladigunasampanna kalyana assa mittati
kalyanamitto. Te cassa thananisajjadisu saha ayanato sahayati kalyanasahayo.
Cittena ceva kayena ca kalyanamittesueva sampavanko onatoti kalyanasampavanko.
Suvaco hotiti sukhena vattabbo hoti sukhena anusasitabbo. Khamoti
galhena pharusena kakkhalena vutto 2- khamati, na kuppati. Padakkhinaggahi
anusasaninti yatha ekacco ovadiyamano vamato ganhati, patipphalati va
assunanto va gacchati, evam akatva "ovadatha bhante anusasatha, tumhesu
anovadantesu ko anno ovadissati"ti padakkhinam ganhati.
      Uccavacaniti uccani ca avacani ca. Kimkaraniyaniti kim karomiti
evam vatva kattabbakammani. Tattha uccakammani nama civarassa karanam
rajanam cetiye sudhakammam uposathagaracetiyagharabodhigharesu 3- kattabbakammanti 4-
evamadi. Avacakammannama padadhovanamakkhanadikhuddakakammam. Tatrupayayati
tatrupagamaniya. Alam katunti katum samattho hoti. Alam samvidhatunti vicaretum
samattho. Paresam dassetukamo hotiti attho.
@Footnote: 1 an. dasaka. 24/17/19 pathamanathasutta.  2 cha.Ma., i. vuccamano
@3 cha.Ma....bodhiyagharesu  4 cha.Ma. kattabbanti
      Dhamme assa kamo sinehoti dhammakamo, tepitakam buddhavacanam
piyayatiti attho. Piyasamudaharoti parasmim kathente sakkaccam sunati, sayanca
paresam desetukamo hotiti attho. "abhidhamme abhivinaye"ti ettha dhammo
abhidhammo, vinayo abhivinayoti catukkam veditabbam. Tattha dhammoti suttantapitakam.
Abhidhammoti sattappakaranani. Vinayoti ubhatovibhanga. Abhivinayoti khandhakaparivaRa.
Athava suttantapitakampi 1- dhammoeva. Maggaphalani abhidhammo. Sakalam vinayapitakam
vinayo. Kilesavupasamakaranam abhivinayo. Iti sabbasmimpi ettha dhamme abhidhamme
vinaye abhivinaye ca. Ularapamojjoti bahulapamojjo hotiti attho.
      Kusalesu dhammesuti karanatthe bhummam, catubhumikakusaladhammakarana, 2-
tesam adhigamatthaya anikkhittadhuro hotiti attho.
      [346] Kasinadasake sakalatthena kasinani. Tadarammananam dhammanam
khettatthena va adhitthanatthena va ayatanani. Uddhanti upari gaganatalabhimukham.
Adhoti hettha bhumitalabhimukham. Tiriyanti khettamandalamiva samanta paricchinditva.
Ekacco hi uddhameva kasinam vaddheti, ekacco adho, ekacco samantato.
Tena tena va karanena evam pasareti alokamiva rupadassanakamo. Tena vuttam
"pathavikasinameko sanjanati uddham adho tiriyan"ti. Advayanti 3- idam pana ekassa
annabhavanupagamanattham vuttam. Yatha hi udakam pavitthassa sabbadisasu udakameva
hoti, na annam, evameva pathavikasinam pathavikasinameva hoti, natthi tassa anno
kasinasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamananti idam tassa tassa
pharanaappamanavasena vuttam. Tanhi cetasa pharanto sakalameva pharati, na "ayamassa
adi, idam majjhan"ti pamanam ganhatiti. Vinnanakasinanti cettha
kasinugghatimakase 4- pavattam vinnanam. Tattha kasinavasena kasinugghatimakase
kasinugghatimakasavasena tattha pavattavinnane uddhamadhotiriyata veditabba.
Ayamettha sankhePo. Kammatthanabhavananayena panetani ca 5- pathavikasinadini
vittharato visuddhimagge vuttaneva.
@Footnote: 1 cha.Ma. suttantapitakampi abhidhammapitakampi  2 cha.Ma. catubhumaka...  3 ka. anvayanti
@4 cha.Ma. kasinugghatimakase  5 cha.Ma. ca saddo na dissati
                        Akusalakammapathadasakavannana
      [347] Kammapathesu, kammaneva duggatisugatinam pathabhutatta kammapatha
nama. Tesu panatipato adinnadanam musavadadayo ca cattaro brahmajale
vittharitaeva. Kamesu micchacaroti ettha pana kamesuti methunasamacaresu
methunavatthusu va. Micchacaroti ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana
asaddhammadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana kamesu
micchacaro.
      Tattha agamaniyatthanam nama purisanam tava maturakkhita, piturakkhita,
matapiturakkhita, bhaturakkhita, bhaginirakkhita, natirakkhita, gottarakkhita
dhammarakkhita, sarakkha, saparidandati maturakkhitadayo dasa. Dhanakkita, chandavasini,
bhogavasini, patavasini, odapattakini, obhatacumbhata, dasi ca bhariya ca, kammakari
ca bhariya ca, dhajahata, muhuttikati eta dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. 1-
Itthisu pana dvinnam sarakkhasaparidandanam dasannanca dhanakkitadinanti dvadasannam
itthinam anne purisa. Idam agamaniyatthanam nama. So panesa micchacaro
siladigunarahite agamaniyatthane appasavajjo. Siladigunasampanne mahasavajjo.
Tassa cattaro sambhara agamaniyavatthu, tasmim sevanacittam, sevanappayogo, maggena
maggapatipattiadhivasananti. Eko payogo sahatthikoeva.
      Abhijjhayatiti abhijjha. Parabhandabhimukhi hutva tanninnataya
pavattatiti attho. Sa "aho vata idam mamassa"ti evam parabhandabhijjhayanalakkhana.
Adinnadanam viya appasavajja mahasavajja ca. Tassa dve
sambhara parabhandam, attano parinamananca. Parabhandavatthuke hi lobhe
uppannepi na tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatidam mamassa"ti attano
na parinameti.
      Hitasukham byapadayatiti byapado. So paravinasaya manopadosalakkhano.
Pharusavaca 2- viya appasavajjo ca mahasavajjo ca. Tassa dve sambhara
@Footnote: 1 cha.Ma. itthiyo na dissati   2 cha.Ma. pharusavaca
Parasatto ca, tassa ca vinasacinta. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na
tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatayam ujchijjeyya vinasseyya"ti tassa
vinasam na cinteti.
      Yathabhuccaggahanabhavena miccha passatiti micchaditthi. Sa "natthi
dinnana"ti adina nayena viparitadassanalakkhana. Samphappalapo viya appasavajja
ca mahasavajja ca. Apica aniyata appasavajja, niyata mahasavajja. Tassa
dve sambhara vatthuno ca gahitakaraviparitata, yatha ca tam ganhati, tathabhavena
tassupatthananti.
      Imesam pana dasannam akusalakammapathanam dhammato kotthasato arammanato
vedanato mulatoti pancahakarehi vinicchayo veditabbo.
      Tattha dhammatoti etesu hi patipatiya satta cetanadhammava honti.
Abhijjhadayo tayo cetanasampayutta.
      Kotthasatoti patipatiya satta, micchaditthi cati ime attha
kammapathaeva honti, no mulani. Abhijjhabyapada kammapatha ceva mulani ca.
Abhijjha hi mulam patva lobho akusalamulam hoti. Byapado doso akusalamulam
hoti.
      Arammanatoti panatipato jivitindriyarammanato sankhararammano
hoti. Adinnadanam sattarammanam va sankhararammanam va, micchacaro
photthabbavasena sankhararammano. "sattarammano"tipi eke. Musavado sattarammano
va sankhararammano va. Tatha pisunavaca. Pharusavaca sattarammana. 1-
Samphappalapo ditthasutamutavinnatavasena sattarammano va sankhararammano va. Tatha
abhijjha. Byapado sattarammanova. Micchaditthi tebhumikadhammavasena sankhararammana
pannattivasena sattarammana va. Vedanatoti panatipato dukkhavedano
hoti. Kincapi hi rajano coram disva hasamanapi "gacchatha nam ghatetha"ti
vadanti, sannitthapakacetana pana dukkhasampayuttava hoti. Adinnadanam tivedanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. sattarammana ca... evamuparipi
Micchacaro sukhamajjhattavasena dvivedano. Sannitthapakacitte pana majjhattavedano
na hoti. Musavado tivedano. Tatha pisunavaca. Pharusavaca dukkhavedana.
Samphappalapo tivedano. Abhijjha sukhamajjhattavasena dvivedana. Tatha micchaditthi.
Byapado dukkhavedano.
      Mulatoti panatipato dosamohavasena dvimulako hoti. Tatha 1-
adinnadanam dosamohavasena va lobhamohavasena va. Micchacaro lobhamohavasena.
Musavado dosamohavasena va lobhamohavasena va. Tatha pisunavaca samphappalapo
ca. Pharusavaca dosamohavasena. Abhijjha mohavasena ekamula. Tatha byapado.
Micchaditthi lobhamohavasena dvimulati.
                        Kusalakammapathadasakavannana
      panatipata veramaniadini samadanasampattasamucchedavirativasena
veditabbani.
      Dhammato pana etesupi patipatiya satta cetanapi vattanti
viratiyopi. Ante tayo cetanasampayuttava.
      Kotthasatoti patipatiya satta kammapathaeva, no mulani. Ante
tayo kammapatha ceva mulani ca. Anabhijjha hi mulam patva alobho kusalamulam
hoti. Abyapado adoso kusalamulam. Sammaditthi amoho kusalamulam.
      Arammanatoti panatipatadinam arammananeva kamena 2- etesam
arammananipi. Vitikkamitabbatoyeva hi sa veramani nama hoti. Yatha pana
nibbanarammano ariyamaggo kilese pajahati, evam jivitindriyadiarammanapete
kammapatha panatipatadini dussilyani pajahantiti veditabba
      vedanatoti sabbe sukhavedana va honti majjhattavedana va.
Kusalam patva hi dukkhavedana nama natthi.
@Footnote: 1 cha.Ma. tatha na dissati   2 cha.Ma. kamena na dissati
      Mulatoti patipatiya satta nanasampayuttacittena viramantassa
alobhaadosaamohavasena timula 1- honti, nanavippayuttacittena viramantassa
dvimula. 2- Anabhijjha nanasampayuttacittena viramantassa dvimula hoti, 3-
nanavippayuttacittena ekamula. Alobho pana attanava attano mulam na hoti.
Abyapadepi eseva nayo. Sammaditthi alobhadosavasena dvimulaevati.
                         Ariyavasadasakavannana
      [348] Ariyavasati ariyaeva vasimsu vasanti vasissanti etesuti
ariyavasa. Pancangavippahinoti pancahi angehi vippayuttova hutva khinasavo
avasi vasati vasissatiti tasma ayam pancangavippahinata, ariyassa vasatta
ariyavasoti vutta. Eseva nayo sabbattha.
      Evam kho avuso bhikkhu chalangasamannagato hotiti chalangupekkhaya
samannagato hoti. Chalangupekkha nama keti? nanadayoti. 4- "nanan"ti
vutte kiriyato cattari nanasampayuttacittani labbhanti. "satatavihara"ti 5- vutte
attha mahacittani. "rajjanadussanam natthi"ti vutte dasa cittani labbhanti.
Somanassam asevanavasena labbhati.
      Satarakkhena cetasati khinasavassa hi tisu dvaresu sabbakalam sati
arakkhakiccam sadheti. Tenevassa "carato ca titthato ca suttassa ca jagarassa
ca satatam samitam nanadassanam paccupatthitam hoti"ti vuccati.
      Puthusamanabrahmanananti bahunam samanabrahmananam. Ettha ca samanati
pabbajjupagata. Brahmanati bhovadino. Puthupaccekasaccaniti bahuni
patekkasaccani, idameva dassanam saccam, idameva dassanam saccanti evam patiyekkam
gahitani bahuni saccaniti attho. Nunnaniti nihatani. 6- Panunnaniti sutthu
nihatani. Cattaniti visatthani. Vantaniti vamitani. Muttaniti chinnabandhanani
@Footnote: 1 cha.Ma. timulani             2 cha.Ma. dvimulani
@3 cha.Ma. hoti na dissati        4 cha.Ma. iti saddo na dissati
@5 cha.Ma. satataviharo          6 cha.Ma. nihatani
Katani. Pahinaniti pajahitani. Patinissatthaniti yatha na puna cittam aruhanti,
evam pativisajjitani. 1- Sabbaneva tani gahitaggahanassa visatthabhavavevacanani.
      Samavayasatthesanoti ettha avayati anuna, satthati visattha, samma
avaya sattha esana assati samavayasatthesano, sammavisatthasabbaesanoti
attho. Raga cittam vimuttanti adihi maggassa kiccanipphatti kathita.
      Rago me pahinoti adihi paccavekkhanaya phalam kathitam.
                        Asekkhadhammadasakavannana
      asekkha sammaditthiti adayo sabbepi phalasampayuttadhammaeva. Ettha
ca sammaditthi, sammanananti dvisu thanesu pannava kathita. Sammavimuttiti
imina padena vuttava sesa phalasamapattidhamma sangahitati veditabba.
      "ime kho avuso"ti adi vuttanayeneva yojetbbam. Iti channam
dasakanam vasena samasatthipanhe kathento thero samaggirasam dassesiti.
                         Dasakavannana nitthita.
                         --------------
                         Panhasamodhanavannana
      [349] Idha pana thatva panha samodhanetabba. Imasmim hi sutte
ekakavasena dve panha kathita. Dukavasena sattati. Tikavasena asitisatam.
Catukkavasena dve satani. Pancakavasena timsasatam. Chakkavasena dvattimsasatam.
Sattakavasena atthanavuti. Atthakavasena atthasiti. Navakavasena catupannasa. Dasakavasena
samasatthiti evam sahassam cuddasa ca 2- panha kathita. Imanhi suttantam thapetva
tepitake buddhavacane anno suttanto evam bahupanhapatimandito natthi. Bhagava
imam suttantam adito patthaya sakalam sutva cintesi "dhammasenapati sariputto
@Footnote: 1 cha.Ma. patinissajjitani      2 cha.Ma. ca saddo na dissati
Buddhabalam dipetva appativattiyam sihanadam nadati. Savakabhasitoti vutte
okappana na hoti, jinabhasitoti vutte hoti, tasma jinabhasitam katva
devamanussanam okappanam imasmim suttante uppadessami"ti. Tato vutthaya
sadhukaram adasi. Tena vuttam "athakho bhagava vutthahitva ayasmantam sariputtam
amantesi, sadhu sadhu sariputta, sadhu kho tvam sariputta bhikkhunam sangitipariyayam
abhasi"ti.
      Tattha sangitipariyayanti samaggiya karanam. Idam vuttam hoti "sadhu
kho tvam sariputta mama sabbannutananena samsanditva bhikkhunam samaggirasam 1-
abhasi"ti. Samanunno sattha ahositi anumodanena samanunno ahosi.
Ettakena ayam suttanto jinabhasito nama jato. Desanapariyosane imam
suttantam manasikaronta te bhikkhu arahattam papunimsuti.
                  Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya
                       sangitisuttavannana nitthita.
                        -----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 6 page 222-253. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=5635&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=5635&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=221              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=4501              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=4742              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=4742              Contents of The Tipitaka Volume 11 http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]