อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

     {๑๙๗} อนภิชานนฺติ น อภิชานํ ฯ ยสฺมา ปนายํ อนภิชานํ
สมุทาจรติ สฺวาสฺส สนฺตาเน อนุปฺปนฺโน าเณน จ อสจฺฉิกโต
อภูโต เตนสฺส ปทภาชเน อสนฺตํ อภูตํ อสํวิชฺชมานนฺติ
วตฺวา อชานนฺโต อปสฺสนฺโตติ วุตฺตํ ฯ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมนฺติ
อุตฺตริมนุสฺสานํ ฌายีนญฺเจว อริยานญฺจ ธมฺมํ ฯ อตฺตูปนายิกนฺติ
อตฺตนิ ตํ อุปเนติ อตฺตานํ วา ตตฺถ อุปเนตีติ อตฺตูปนายิโก ฯ
ตํ อตฺตูปนายิกํ ฯ เอวํ กตฺวา สมุทาจเรยฺยาติ สมฺพนฺโธ ฯ
ปทภาชเน ปน ยสฺมา อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม นาม ฌานํ วิโมกฺขํ
สมาธิ สมาปตฺติ าณทสฺสนํ ฯเปฯ สุญฺาคาเร อภิรตีติ เอวํ
ฌานาทโย อเนกธมฺมา วุตฺตา ตสฺมา เตสํ สพฺเพสํ วเสน
อตฺตูปนายิกภาวํ ทสฺเสนฺโต เต วา กุสลธมฺเม อตฺตนิ อุปเนตีติ
พหุวจนนิทฺเทสํ อกาสิ ฯ ตตฺถ เอเต ธมฺมา มยิ สนฺทิสฺสนฺตีติ
สมุทาจรนฺโต อตฺตนิ อุปเนติ อยํ เอเตสุ สนฺทิสฺสามีติ สมุทาจรนฺโต
อตฺตานํ เตสุ อุปเนตีติ เวทิตพฺโพ ฯ อลมริยาณทสฺสนนฺติ
เอตฺถ โลกิยโลกุตฺตรา ปญฺา ชานนฏฺเน าณํ จกฺขุนา ทิฏฺมิว
ธมฺมํ กรณโต ทสฺสนฏฺเน ทสฺสนนฺติ าณทสฺสนํ ฯ อริยํ
วิสุทฺธํ อุตฺตมํ าณทสฺสนนฺติ อริยาณทสฺสนํ ฯ อลํ ปริยตฺตํ
กิเลสวิทฺธํสนสมตฺถํ อริยาณทสฺสนเมตฺถ ฌานาทิเภเท
อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม อลํ วา อริยาณทสฺสนมสฺสาติ อลมริยาณทสฺสโน ฯ
ตํ อลมริยาณทสฺสนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมนฺติ เอวํ ปทตฺถสมฺพนฺโธ
เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ เยน าณทสฺสเนน โส อลมริยาณทสฺสโนติ
วุจฺจติ ตเทว ทสฺเสตุํ าณนฺติ ติสฺโส วิชฺชา ทสฺสนนฺติ ยํ
าณํ ตํ ทสฺสนํ ยํ ทสฺสนํ ตํ าณนฺติ วิชฺชาสีเสน ปทภาชนํ
วุตฺตํ ฯ มหคฺคตโลกุตฺตรา ปเนตฺถ สพฺพาปิ ปญฺา าณนฺติ
เวทิตพฺพา ฯ สมุทาจเรยฺยาติ วุตฺตปฺปการเมตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
อตฺตูปนายิกํ กตฺวา อาโรเจยฺย ฯ อิตฺถิยา วาติอาทิ ปน
อาโรเจตพฺพปุคฺคลนิทสฺสนํ ฯ เอเตสํ หิ อาโรจิเต อาโรจิตํ โหติ
น เทวมารพฺรหฺมานํ นาปิ เปตยกฺขติรจฺฉานคตานนฺติ ฯ อิติ
ชานามิ อิติ ปสฺสามีติ สมุทาจรณาการทสฺสนเมตํ ฯ ปทภาชเน
ปนสฺส ชานามหํ เอเต ธมฺเม ปสฺสามหํ เอเต ธมฺเมติ อิทํ
เตสุ ฌานาทีสุ ธมฺเมสุ ชานนปสฺสนานํ ปวตฺติทีปนํ ฯ อตฺถิ จ
เม เอเต ธมฺมาติอาทิ อตฺตูปนายิกภาวทีปนํ ฯ {๑๙๘} ตโต อปเรน
สมเยนาติ อาปตฺติปฏิชานนสมยทสฺสนเมตํ ฯ อยํ ปน
อาโรจิตกฺขเณเยว ปาราชิกํ อาปชฺชติ ฯ อาปตฺตึ ปน อาปนฺโน ยสฺมา
ปเรน โจทิโต วา อโจทิโต วา ปฏิชานาติ ตสฺมา สมนุคฺคาหิยมาโน
วา อสมนุคฺคาหิยมาโน วาติ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ สมนุคฺคาหนาย
ตาว กินฺเต อธิคตนฺติ อธิคมปุจฺฉา ฯ ฌานวิโมกฺขาทีสุ
โสตาปตฺติมคฺคาทีสุ วา กินฺตยา อธิคตนฺติ ฯ กินฺติ เต อธิคตนฺติ
อุปายปุจฺฉา ฯ อยํ หิ เอตฺถ อธิปฺปาโย กินฺตยา อนิจฺจลกฺขณํ
ธุรํ กตฺวา อธิคตํ ทุกฺขานตฺตลกฺขเณสุ อญฺตรํ กึ วา
สมาธิวเสน อภินิวิสิตฺวา อุทาหุ วิปสฺสนาวเสน ตถา กึ รูเป
อภินิวิสิตฺวา อุทาหุ อรูเป กึ วา อชฺฌตฺตํ อภินิวิสิตฺวา อุทาหุ
พหิทฺธาติ ฯ กทา เต อธิคตนฺติ กาลปุจฺฉา ฯ ปุพฺพณฺหมชฺฌนฺติกาทีสุ
กตรสฺมึ กาเลติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตตฺถ เต อธิคตนฺติ
โอกาสปุจฺฉา ฯ กสฺมึ โอกาเส กึ รตฺติฏฺาเน ทิวาฏฺาเน
รุกฺขมูเล มณฺฑเป กตรสฺมึ วา วิหาเรติ วุตฺตํ โหติ ฯ กตเม
เต กิเลสา ปหีนาติ ปหีนกฺกิเลสปุจฺฉา ฯ กตรมคฺควชฺฌา ตว
กิเลสา ปหีนาติ วุตฺตํ โหติ ฯ กตเมสํ ตฺวํ ธมฺมานํ ลาภีติ
ปฏิลทฺธธมฺมปุจฺฉา ฯ ปมมคฺคาทีสุ กตเมสํ ธมฺมานํ ตฺวํ
ลาภีติ วุตฺตํ โหติ ฯ
    ตสฺมา อิทานิ เจปิ โกจิ ภิกฺขุ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาธิคมํ
พฺยากเรยฺย น โส เอตฺตาวตาว สกฺกาตพฺโพ ฯ อิเมสุ ปน
ฉสุ าเนสุ โสธนตฺถํ วตฺตพฺโพ กินฺเต อธิคตํ กึ ฌานํ
อุทาหุ วิโมกฺขาทีสุ อญฺตรนฺติ ฯ โย หิ เยน อธิคโต ธมฺโม
โส ตสฺส ปากโฏ โหติ ฯ สเจ อิทนฺนาม เม อธิคตนฺติ วทติ
ตโต กินฺติ เต อธิคตนฺติ ปุจฺฉิตพฺโพ อนิจฺจลกฺขณาทีสุ กึ ธุรํ
กตฺวา อฏฺตฺตึสาย วา อารมฺมเณสุ รูปารูปอชฺฌตฺตพหิทฺธาทิเภเทสุ
วา ธมฺเมสุ เกน มุเขน อภินิวิสิตฺวาติ ฯ โย หิ ยสฺสาภินิเวโส
โส ตสฺส ปากโฏ โหติ ฯ สเจ อยนฺนาม เม อภินิเวโส
เอวํ มยา อธิคตนฺติ วทติ ตโต กทา เต อธิคตนฺติ ปุจฺฉิตพฺโพ
กึ ปุพฺพณฺเห อุทาหุ มชฺฌนฺติกาทีสุ อญฺตรสฺมึ กาเลติ ฯ
สพฺเพสํ หิ อตฺตนา อธิคตกาโล ปากโฏ โหติ ฯ สเจ อมุกสฺมึ
นาม กาเล อธิคตนฺติ วทติ ตโต กตฺถ เต อธิคตนฺติ ปุจฺฉิตพฺโพ
กึ ทิวาฏฺาเน อุทาหุ รตฺติฏฺานาทีสุ อญฺตรสฺมึ โอกาเสติ ฯ
สพฺเพสํ หิ อตฺตนา อธิคโตกาโส ปากโฏ โหติ ฯ สเจ อมุกสฺมึ
นาม เม โอกาเส อธิคตนฺติ วทติ ตโต กตเม เต กิเลสา
ปหีนาติ ปุจฺฉิตพฺโพ  กึ ปมมคฺควชฺฌา อุทาหุ ทุติยาทิมคฺควชฺฌาติ ฯ
สพฺเพสํ หิ อตฺตนา อธิคตมคฺเคน ปหีนกฺกิเลสา ปากฏา โหนฺติ ฯ
สเจ อิเม นาม เม กิเลสา ปหีนาติ วทติ ตโต กตเมสํ
ตฺวํ ธมฺมานํ ลาภีติ ปุจฺฉิตพฺโพ กึ โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุทาหุ
สกทาคามิมคฺคาทีสุ อญฺตรสฺสาติ ฯ สพฺเพสํ หิ อตฺตนา
อธิคตธมฺโม ปากโฏ โหติ ฯ สเจ อิเมสํ นามาหํ ธมฺมานํ
ลาภีติ วทติ เอตฺตาวตาปิสฺส วจนํ น สทฺธาตพฺพํ ฯ พหุสฺสุตา
หิ อุคฺคหปริปุจฺฉากุสลา ภิกฺขู อิมานิ ฉฏฺานานิ โสเธตุํ สกฺโกนฺติ ฯ
อิมสฺส ปน ภิกฺขุโน อาคมนปฏิปทา โสเธตพฺพา ฯ ยทิ อาคมนปฏิปทา
น สุชฺฌติ อิมาย ปฏิปทาย โลกุตฺตรธมฺโม นาม น ลพฺภตีติ
อปเนตพฺโพ ฯ ยทิ ปนสฺส อาคมนปฏิปทา สุชฺฌติ ทีฆรตฺตํ
ตีสุ สิกฺขาสุ อปฺปมตฺโต ชาคริยมนุยุตฺโต จตูสุ ปจฺจเยสุ อลคฺโค
อากาเส ปาณิสเมน เจตสา วิหรตีติ ปญฺายติ ตสฺส ภิกฺขุโน
พฺยากรณํ ปฏิปทาย สทฺธึ สํสนฺทติ เสยฺยถาปิ นาม คงฺโคทกํ
ยมุโนทเกน สทฺธึ สํสนฺทติ สเมติ เอวเมว สุปฺปญฺตฺตา เตน
ภควตา สาวกานํ นิพฺพานคามินี ปฏิปทา สํสนฺทติ นิพฺพานญฺจ
ปฏิปทา จาติ วุตฺตสทิสํ โหติ ฯ อปิจ โข น เอตฺตเกนาปิ
สกฺกาโร กตฺตพฺโพ ฯ กสฺมา ฯ เอกจฺจสฺส หิ ปุถุชฺชนสฺสาปิ
สโต ขีณาสวปฏิปตฺติสทิสา ปฏิปทา โหติ ฯ ตสฺมา โส ภิกฺขุ
เตหิ เตหิ อุปาเยหิ อุตฺตาเสตพฺโพ ฯ ขีณาสวสฺส นาม อสนิยาปิ
มตฺถเก ปตมานาย ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา น
โหติ ฯ สจสฺส ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา อุปฺปชฺชติ
น ตฺวํ อรหาติ อปเนตพฺโพ ฯ สเจ ปน อภีรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี
หุตฺวา สีโห วิย นิสีทติ อยํ ภิกฺขุ สมฺปนฺนเวยฺยากรโณ
สมนฺตา ราชราชมหามตฺตาทีหิ เปสิตํ สกฺการํ อรหตีติ ฯ
     ปาปิจฺโฉติ ยา สา อิเธกจฺโจ ทุสฺสีโลว สมาโน สีลวาติ
มํ ชโน ชานาตูติ อิจฺฉตีติอาทินา นเยน วุตฺตา ปาปิจฺฉตา
ตาย สมนฺนาคโต ฯ อิจฺฉาปกโตติ ตาย ปาปิกาย อิจฺฉาย
ปกโต อภิภูโต ปาราชิโก หุตฺวา ฯ วิสุทฺธาเปกฺโขติ อตฺตโน
วิสุทฺธึ อเปกฺขมาโน อิจฺฉมาโน ปฏฺยมาโน ฯ อยํ หิ ยสฺมา
ปาราชิกํ อาปนฺโน ตสฺมา ภิกฺขุภาเว ตฺวา อภพฺโพ ฌานาทีนิ
อธิคนฺตุํ ฯ ภิกฺขุภาโว หิสฺส สคฺคนฺตราโย เจว โหติ มคฺคนฺตราโย
จ ฯ วุตฺตญฺเหตํ สามญฺ ทุปฺปรามฏฺ นิรยายูปกฑฺฒตีติ ฯ
อปรํปิ วุตฺตํ สิถิโล หิ ปริพฺพาโช ภิยฺโย อากีรเต รชนฺติ ฯ
อิจฺจสฺส ภิกฺขุภาโว วิสุทฺธิ นาม น โหติ ฯ ยสฺมา ปน คิหี
วา อุปาสโก วา อารามิโก วา สามเณโร วา หุตฺวา
ทานสรณสีลสํวราทีหิ สคฺคมคฺคํ วา ฌานวิโมกฺขาทีหิ โมกฺขมคฺคํ
วา อาราเธตุํ ภพฺโพ โหติ ตสฺมาสฺส คิหิอาทิภาโว วิสุทฺธิ
นาม โหติ ฯ ตสฺมา ตํ วิสุทฺธึ อเปกฺขณโต วิสุทฺธาเปกฺโขติ
วุจฺจติ ฯ เตเนว จสฺส ปทภาชเน คิหี วา โหตุกาโมติอาทิ
วุตฺตํ ฯ เอวํ วเทยฺยาติ เอวํ ภเณยฺย ฯ กถํ ฯ
อชานเมวํ อาวุโส อวจํ ชานามิ อปสฺสํ ปสฺสามีติ ฯ ปทภาชเน
ปน เอวํ วเทยฺยาติ อิทํ ปทํ อนุทฺธริตฺวาว ยถา วทนฺโต อชานเมวํ
อาวุโส อวจํ ชานามิ อปสฺสํ ปสฺสามีติ วทติ นาม วุจฺจติ ตํ
อาการํ ทสฺเสตุํ นาหํ เอเต ธมฺเม ชานามีติอาทิ วุตฺตํ ฯ
ตุจฺฉํ มุสา วิลปินฺติ อหํ วจนตฺถวิหรโต ตุจฺฉํ วญฺจนาธิปฺปายโต
มุสา วิลปึ อภณินฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ปทภาชเน ปนสฺส อญฺเน
ปทพฺยญฺชเนน อตฺถมตฺตํ ทสฺเสตุํ ตุจฺฉกํ มยา ภณิตนฺติอาทิ
วุตฺตํ ฯ ปุรีเม อุปาทายาติ ปุริมานิ ตีณิ ปาราชิกานิ อาปนฺเน
ปุคฺคเล อุปาทาย ฯ เสสํ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ
ปากฏเมวาติ ฯ
     {๑๙๙} เอวํ อุทฺทิฏฺสิกฺขาปทํ ปทานุกฺกเมน วิภชิตฺวา อิทานิ
ยสฺมา เหฏฺาปทภาชนียมฺหิ ฌานํ วิโมกฺขํ สมาธิ สมาปตฺติ
าณทสฺสนํ ฯเปฯ สญฺาคาเร อภิรตีติ เอวํ สงฺขิตฺเตเนว
อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม ทสฺสิโต น วิตฺถาเรน อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา
ตนฺติ ปิตา สงฺเขปทสฺสิเต จ อตฺเถ น สพฺเพ สพฺพากาเรน
นยํ คเหตุํ สกฺโกนฺติ ตสฺมา สพฺพากาเรน นยคฺคหณตฺถํ ปุน
ตเทว ปทภาชนํ มาติกาาเน เปตฺวา วิตฺถารโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
ทสฺเสตฺวา อาปตฺติเภทํ ทสฺเสตุกาโม ฌานนฺติ ปมํ ฌานํ ทุติยํ
ฌานนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ปมชฺฌานาทีหิ เมตฺตาฌานาทีนิปิ
อสุภชฺฌานาทีนิปิ อานาปานสฺสติสมาธิชฺฌานมฺปิ โลกิยชฺฌานมฺปิ
โลกุตฺตรฌานมฺปิ สงฺคหิตเมว ฯ ตสฺมา ปมชฺฌานํ สมาปชฺชินฺติปิ
จตุตฺถํ ฌานํ ๑- เมตฺตาฌานํ ฯเปฯ อุเปกฺขาฌานํ อสุภชฺฌานํ
อานาปานสฺสติสมาธิชฺฌานํ โลกิยชฺฌานํ โลกุตฺตรชฺฌานํ
สมาปชฺชินฺติปิ ภณนฺโต ปาราชิโกว โหตีติ เวทิตพฺโพ ฯ สุฏฺุ มุตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปุพฺเพ ทุติยํ ฌานํ วา เปยฺยาโล วา ภเวยฺย ฯ
วิวิเธหิ วา กิเลเสหิ มุตฺโตติ วิโมกฺโข ฯ โส ปนายํ ราคโทสโมเหหิ
สุญฺตตฺตา สุญฺโต ราคโทสโมหนิมิตฺเตหิ อนิมิตฺตตฺตา อนิมิตฺโต
ราคโทสโมหปณิธีนํ อภาวโต อปฺปณิหิโตติ วุจฺจติ ฯ จิตฺตํ สมํ
อาทหติ อารมฺมเณ เปตีติ สมาธิ ฯ อริเยหิ สมาปชฺชิตพฺพโต
สมาปตฺติ ฯ เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมว ฯ เอตฺถ จ วิโมกฺขตฺติเกน
สมาธิตฺติเกน จ อริยมคฺโคว วุตฺโต ฯ สมาปตฺติตฺติเกน ผลสมาปตฺติ ฯ
เตสุ ยงฺกิญฺจิ เอกํปิ ปทํ คเหตฺวา อหํ อิมสฺส ลาภีติ ภณนฺโต
ปาราชิโกว โหติ ฯ ติสฺโส วิชฺชาติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ
ทิพฺพจกฺขุ อาสวานํ ขยญฺาณนฺติ ฯ ตตฺถ เอกิสฺสาปิ นามํ
คเหตฺวา อหํ อิมิสฺสา วิชฺชาย ลาภีติ ภณนฺโต ปาราชิโกว
โหติ ฯ สงฺเขปฏฺกถายํ ปน วิชฺชานํ ลาภีติ ภณนฺโตปิ
ติสฺสนฺนํ วิชฺชานํ ลาภีติ ภณนฺโตปิ ปาราชิโกติ วุตฺตํ ฯ
มคฺคภาวนา ปทภาชเน วุตฺตา ฯ สตฺตตฺตึส โพธิปกฺขิยธมฺมา
มคฺคสมฺปยุตฺตา โลกุตฺตราว อิธ อธิปฺเปตา ฯ ตสฺมา โลกุตฺตรานํ
สติปฏฺานานํ สมฺมปฺปธานานํ อิทฺธิปาทานํ อินฺทฺริยานํ พลานํ
โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ลาภิมฺหีติ วทโต
ปาราชิกนฺติ มหาอฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ มหาปจฺจริยาทีสุ ปน สติปฏฺานํ
ลาภิมฺหีติ เอวํ เอเกกโกฏฺาสวเสนาปิ กายานุปสฺสนาสติปฏฺานสฺส
ลาภิมฺหีติ เอวํ ตตฺถ เอเกกธมฺมวเสนาปิ วทโต
ปาราชิกเมวาติ วุตฺตํ ฯ ตํปิ สเมติ ฯ กสฺมา ฯ มคฺคขณุปฺปนฺเนเยว
สนฺธาย วุตฺตตฺตา ฯ ผลสจฺฉิกิริยายปิ เอเกกผลวเสน ปาราชิกํ
เวทิตพฺพํ ฯ ราคสฺส ปหานนฺติอาทิตฺติเก กิเลสปฺปหานเมว
วุตฺตํ ฯ ตํ ปน ยสฺมา มคฺเคน วินา นตฺถิ ตติยมคฺเคน หิ
ราคโทสานํ ปหานํ จตุตฺเถน โมหสฺส ตสฺมา ราโค เม
ปหีโนติอาทีนิ วทโตปิ ปาราชิกํ ฯ ราคา จิตฺตํ วินีวรณตาติอาทิตฺติเก
สห สมาปตฺติยา โลกุตฺตรจิตฺตเมว วุตฺตํ ฯ ตสฺมา
ราคา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติอาทีนิ วทโตปิ ปาราชิกเมว ฯ
สุญฺาคารปทภาชเน ปน ยสฺมา ฌาเนน อฆเฏตฺวา สุญฺาคาเร
อภิรมามีติ วจนมตฺเตน ปาราชิกํ นาธิปฺเปตํ ตสฺมา ปเมน
ฌาเนน สุญฺาคาเร อภิรมามีติอาทิ วุตฺตํ ฯ ตสฺมา โย
ฌาเนน ฆเฏตฺวา อิมินา นาม ฌาเนน สุญฺาคาเร อภิรมามีติ
วทติ อยเมว ปาราชิโก โหตีติ เวทิตพฺโพ ฯ ยา จ าณนฺติ
อิมสฺส ปทภาชเน อมฺพฏฺสุตฺตาทีสุ วุตฺตาสุ อฏฺสุ วิชฺชาสุ
วิปสฺสนาาณ มโนมยิทฺธิอิทฺธวิธิทิพฺพโสต เจโตปริญฺาณเภทา
ปญฺจ วิชฺชา น อาคตา ตาสุ เอกา วิปสฺสนาว ปาราชิกวตฺถุ
น โหติ เสสา โหนฺตีติ เวทิตพฺพา ฯ ตสฺมา วิปสฺสนาย ลาภิมฺหีติปิ
วิปสฺสนาาณสฺส ลาภิมฺหีติปิ วทโต ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ ปุสฺสเทวตฺเถโร
ปน ภณติ อิตราปิ จตสฺโส วิชฺชา าเณน อฆฏิตา
ปาราชิกวตฺถู น โหนฺติ ตสฺมา มโนมยสฺส ลาภิมฺหิ อิทฺธิวิธิสฺส
ทิพฺพาย โสตธาตุยา เจโตปริยสฺส ลาภิมฺหีติ วทโตปิ ปาราชิกํ
นตฺถีติ ฯ ตนฺตสฺส อนฺเตวาสิเกเหว ปฏิกฺขิตฺตํ อาจริโย น
อาภิธมฺมิโก ภุมฺมนฺตรํ น ชานาติ อภิญฺา นาม
จตุตฺถชฺฌานปาทโกว มหคฺคตธมฺโม ฌาเนเนว อิชฺฌติ ตสฺมา มโนมยสฺส
ลาภิมฺหีติ วา มโนมยาณสฺส ลาภิมฺหีติ วา ยถา ตถา วา
วทตุ ปาราชิกเมวาติ ฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ นิพฺพานํ ปาลิยา
นาคตํ อถโข นิพฺพานํ เม ปตฺตนฺติ วา สจฺฉิกตนฺติ วา วทโต
ปาราชิกเมว ฯ กสฺมา ฯ นิพฺพานสฺส นิพฺพฏฺฏิตโลกุตฺตรตฺตา ฯ ตถา
จตฺตาริ สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌึ ปฏิวิทฺธานิ มยาติ วทโตปิ ปาราชิกเมว ฯ
กสฺมา ฯ ยสฺมา สจฺจปฏิเวโธติ มคฺคสฺส ปริยายวจนํ ฯ ยสฺมา
ปน ติสฺโส ปฏิสมฺภิทา กามาวจรกุสลโต จตูสุ าณสมฺปยุตฺเตสุ
จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชนฺติ กิริยโต จตูสุ าณสมฺปยุตฺเตสุ
จิตฺตุปฺปาเทสุ อุปฺปชฺชนฺติ อตฺถปฏิสมฺภิทา เอเตสุ เจว อุปฺปชฺชติ
จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ จ อุปฺปชฺชตีติ วิภงฺเค วุตฺตํ
ตสฺมา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย ลาภิมฺหีติ วา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย ลาภิมฺหีติ
วา ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาย ลาภิมฺหีติ วา โลกิยอตฺถปฏิสมฺภิทาย
ลาภิมฺหีติ วา วุตฺเต ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ ปฏิสมฺภิทานํ ลาภิมฺหีติ
วุตฺเตปิ น ตาว สีสํ โอตรติ ฯ โลกุตฺตรอตฺถปฏิสมฺภิทาย
ลาภิมฺหีติ วุตฺเต ปน ปาราชิกํ โหติ ฯ สงฺเขปฏฺกถายํ ปน
อตฺถปฏิสมฺภิทปฺปตฺโตมฺหีติ อวิเสเสนาปิ วทโต ปาราชิกนฺติ วุตฺตํ ฯ
กุรุนฺทิยมฺปิ น มุจฺจตีติ วุตฺตํ ฯ มหาอฏฺกถายํ ปน เอตฺตาวตา
ปาราชิกํ นตฺถิ เอตฺตาวตา สีสํ น โอตรติ เอตฺตาวตา
น ปาราชิกนฺติ วิจาริตตฺตา น สกฺกา อญฺ ปมาณํ กาตุนฺติ ฯ
นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชามีติ วา ลาภี วาหนฺตสฺสาติ วทโตปิ
ปาราชิกํ นตฺถิ ฯ กสฺมา ฯ นิโรธสมาปตฺติยา เนว โลกิยตฺตา
น โลกุตฺตรตฺตาติ ฯ สเจ ปนสฺส เอวํ โหติ นิโรธํ นาม
อนาคามี วา ขีณาสโว วา สมาปชฺชติ เตสํ มํ อญฺตโรติ
ชานิสฺสนฺตีติ พฺยากโรติ โส จ นํ ตถา ชานาติ ปาราชิกนฺติ
มหาปจฺจรีสงฺเขปฏฺกถาสุ วุตฺตํ ฯ ตํ วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํ ฯ
อตีเต ภเว กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล โสตาปนฺโนมฺหีติ วทโตปิ
ปาราชิกํ นตฺถิ อตีตกฺขนฺธานํ หิ ปรามฏฺตฺตา สีสํ น โอตรตีติ ฯ
สงฺเขปฏฺกถายํ ปน อตีเต อฏฺสมาปตฺติลาภิมฺหีติ วทโต ปาราชิกํ
นตฺถิ กุปฺปธมฺมตฺตา อิธ ปน อตฺถิ อกุปฺปธมฺมตฺตาติ เกจิ
วทนฺตีติ วุตฺตํ ฯ ตมฺปิ ตตฺเถว อตีตตฺตภาวํ สนฺธาย กเถนฺตสฺส
ปาราชิกํ น โหติ ปจฺจุปฺปนฺนตฺตภาวํ สนฺธาย กเถนฺตสฺเสว
โหตีติ ปฏิกฺขิตฺตํ ฯ
     {๒๐๐} เอวํ ฌานาทีนิ ทส มาติกาปทานิ วิตฺถาเรตฺวา อิทานิ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปนฺโต ยํ สมฺปชานมุสาวาทํ ภณติ ตสฺส
องฺคํ ทสฺเสตฺวา ตสฺเสว วิตฺถารสฺส วเสน จกฺกเปยฺยาลํ พนฺธนฺโต
อุลฺลปนาการญฺจ อาปตฺติเภทญฺจ ทสฺเสตุํ ตีหากาเรหีติอาทิมาห ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๕๙๗-๖๐๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=12547&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=12547&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=233
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=8692
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=3385
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=3385
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1