อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                      ๘. อาทีนวาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๕๓] อาทีนวาณนิทฺเทเส อุปฺปาโทติ ปุริมกมฺมปจฺจยา อิธ อุปฺปตฺติ. ปวตฺตนฺติ
ตถา อุปฺปนฺนสฺส ปวตฺติ. นิมิตฺตนฺติ สพฺพมฺปิ สงฺขารนิมิตฺตํ. อายูหนาติ
อายตึ ปฏิสนฺธิเหตุภูตํ กมฺมํ. ปฏิสนฺธีติ อายตึ อุปฺปตฺติ. คตีติ ยาย คติยา
สา ปฏิสนฺธิ โหติ. นิพฺพตฺตีติ ขนฺธานํ นิพฺพตฺตนํ. อุปปตฺตีติ "สมาปนฺนสฺส
วา อุปปนฺนสฺส วา"ติ ๑- เอวํ วุตฺตา วิปากปฺปวตฺติ. ชาตีติ ชราทีนํ
ปจฺจยภูตา ภวปจฺจยา ชาติ. นิปฺปริยายโต ตตฺถ ตตฺถ นิพฺพตฺตมานานํ สตฺตานํ เย
เย ขนฺธา ปาตุภวนฺติ, เตสํ ปมปาตุภาโว ชาติ. ชราติ ขณฺฑิจฺจาทิสมฺมโต
สนฺตติยํ เอกภวปริยาปนฺนขนฺธสนฺตานสฺส ปุราณภาโว. โสโกติ าติพฺยสนาทีหิ
ผุฏฺสฺส จิตฺตสนฺตาโป. ปริเทโวติ าติพฺยสนาทีหิ ผุฏฺสฺส วจีปลาโป. อุปายาโสติ
ภุโส อายาโส, าติพฺยสนาทีหิ ผุฏฺสฺส อธิมตฺตเจโตทุกฺขปฺปภาวิโต โทโสเยว.
เอตฺถ จ อุปฺปาทาทโย ปญฺเจว อาทีนวาณสฺส วตฺถุวเสน วุตฺตา, เสสา เตสํ
เววจนวเสน. "นิพฺพตฺติ ชาตี"ติ อิทํ หิ ทฺวยํ อุปฺปาทสฺส เจว ปฏิสนฺธิยา
จ เววจนํ, "คติ อุปปตฺตี"ติ อิทํ ทฺวยํ ปวตฺตสฺส, ชราทโย นิมิตฺตสฺสาติ.
เตนาห:-
           "อุปฺปาทญฺจ ปวตฺตญฺจ      นิมิตฺตํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ
            อายูหนํ ปฏิสนฺธึ         าณํ อาทีนเว อิทนฺ"ติ จ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.สํ. ๓๔/๑๒๙๑/๒๙๔
          "อิทํ อาทีนเว าณํ       ปจฺจฏฺาเนสุ ชายตี"ติ จ.
สพฺพปเทสุ จ ภยนฺติ อิจฺเจตสฺส วจนสฺส ภยํ อิตีติ ปทจฺเฉโท. ภยนฺติ ปีฬาโยคโต
สปฺปฏิภยตาย ภยํ. อิตีติ ภยตุปฏฺานสฺส การณนิทฺเทโส.
     อนุปฺปาโท เขมนฺติ สนฺติปเท าณนฺติอาทิ ปน อาทีนวาณสฺส
ปฏิปกฺขาณทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ภยตุปฏฺาเนน วา อาทีนวํ ทิสฺวา อุพฺภิคฺคหทยานํ
อภยมฺปิ อตฺถิ เขมํ นิราทีนวนฺติ อสฺสาสชนนตฺถมฺปิ เอตํ วุตฺตํ, ยสฺมา วา
ยสฺส อุปฺปาทาทโย ภยโต สูปฏฺิตา โหนฺติ, ตสฺส ตปฺปฏิปกฺขนินฺนํ จิตฺตํ โหติ,
ตสฺมา ภยตุปฏฺานวเสน สิทฺธสฺส อาทีนวาณสฺส อานิสํสทสฺสนตฺถมฺเปตํ วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ. อนุปฺปาโท อปฺปวตฺตนฺติอาทิ นิพฺพานเมว. สนฺติปเทติ สนฺติโกฏฺาเส,
นิพฺพาเนติ อตฺโถ. อนุสฺสววเสนาปิ หิ สนฺติปทนฺติ นามมตฺตํ คเหตฺวา
อุปฺปนฺนาณมฺปิ "สนฺติปเท าณนฺ"ติ วุตฺตํ.
     อุปฺปาโท ภยํ, อนุปฺปาโท เขมนฺติอาทิ วิปกฺขปฏิปกฺขวเสน อุภยํ
สมาเสตฺวา อุปฺปชฺชมานํ าณํ คเหตฺวา วุตฺตํ. เอตฺถ จ ยํ ภยํ, ตํ ยสฺมา นิยมโต
ทุกฺขํ วฏฺฏามิสโลกามิสกิเลสามิเสหิ อวิปฺปมุตฺตตฺตา สามิสเมว. ยญฺจ สามิสํ,
ตํ สงฺขารมตฺตเมว. ตสฺมา อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนว-
าณนฺติอาทิ วุตฺตํ. เอวํ สนฺเตปิ ภยากาเรน ทุกฺขากาเรน สามิสากาเรน สงฺขารา
กาเรนาติ เอวํ อาการนานตฺตโต ปวตฺติวเสเนตฺถ นานตฺตํ เวทิตพฺพํ. อุปฺปาโท
ภยํ, ทุกฺขํ, สามิสํ, สงฺขาราติ จาติ อุปฺปาทาทิลิงฺคมนเปกฺขิตฺวา "เนตํ โข สรณํ
เขมํ, เนตํ สรณมุตฺตมนฺ"ติอาทีสุ ๑- วิย อตฺตโน ลิงฺคาเปกฺขเมว วุตฺตํ. สงฺขาราติ
จ เอกตฺตมนเปกฺขิตฺวา "อปฺปจฺจยา ธมฺมา, อสงฺขตา ธมฺมา"ติอาทีสุ ๒- วิย พหุวจนํ
กตํ, อุปฺปาทาทีนํ วา สงฺขาเรกเทสตฺตา "อุตฺตเร ปญฺจาลา, ทกฺขิเณ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๑๘๙/๕๐ ๒ อภิ.สํ. ๓๔/๗/๖
ปญฺจาลา"ติอาทีสุ วิย พหุนฺนํ เอกเทเสปิ พหุวจนํ กตนฺติ เวทิตพฺพํ. เขมํ สุขํ
นิรามิสํ นิพฺพานนฺติ นิพฺพานเมว วุตฺตาการานํ ปฏิปกฺขวเสน จตุธา วุตฺตํ. ทส
าเณ ปชานาตีติ อาทีนเว าณํ ปชานนฺโต อุปฺปาทาทิวตฺถุกานิ ปญฺจ,
อนุปฺปาทาทิวตฺถุกานิ ปญฺจาติ ทส าเณ ปชานาติ ปฏิวิชฺฌติ สจฺฉิกโรติ. ทฺวินฺนํ
าณานํ กุสลตาติ อาทีนวาณสฺส เจว สนฺติปทาณสฺส จาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ
าณานํ กุสลตาย. นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ปรมทิฏฺธมฺมนิพฺพานาทิวเสน
ปวตฺตาสุ ทิฏฺีสุ น เวธตีติ.
                    อาทีนวาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๒๘๑-๒๘๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=6281&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=6281&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=115
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1394
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1665
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1665
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31