บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๗

๓๒. อานนฺตริกสมาธิาณนิทฺเทสวณฺณนา [๘๐] อานนฺตริกสมาธิาณนิทฺเทเส เนกฺขมฺมวเสนาติอาทีสุ เนกฺขมฺม- อพฺยาปาทอาโลกสญฺาอวิกฺเขปธมฺมววตฺถานาณปาโมชฺชานิ สุกฺขวิปสฺสกสฺส อุปจารชฺฌานสมฺปยุตฺตา ตสฺส ตสฺส กิเลสสฺส วิปกฺขภูตา สตฺต ธมฺมา เอกจิตฺต- สมฺปยุตฺตา เอว. จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโปติ เอกคฺคสฺส ภาโว เอกคฺคตา, นานารมฺมเณ น วิกฺขิปติ เตน จิตฺตนฺติ อวิกฺเขโป, จิตฺตสฺส เอกคฺคตาสงฺขาโต อวิกฺเขโปติ อตฺโถ. สมาธีติ เอการมฺมเณ สมํ อาธียติ เตน จิตฺตนฺติ สมาธิ นามาติ อตฺโถ. ตสฺส สมาธิสฺส วเสนาติ อุปจารสมาธินาปิ สมาหิตจิตฺตสฺส ยถาภูตาวโพธโต วุตฺตปฺปการสฺส สมาธิสฺส วเสน. อุปฺปชฺชติ าณนฺติ มคฺคาณํ ยถากฺกเมน อุปฺปชฺชติ. ขียนฺตีติ สมุจฺเฉทวเสน ขียนฺติ. อิตีติ วุตฺตปฺปการสฺส อตฺถสฺส นิคมนํ. ปมํ สมโถติ ปุพฺพภาเค สมาธิ โหติ. ปจฺฉา าณนฺติ อปรภาเค มคฺคกฺขเณ าณํ โหติ. กามาสโวติ ปญฺจกามคุณิโก ราโค. ภวาสโวติ รูปารูปภเวสุ ฉนฺทราโค ฌานนิกนฺติ สสฺสตทิฏฺิสหชาโต ราโค ภววเสน ปตฺถนา. ทิฏฺาสโวติ ทฺวาสฏฺิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๕.

ทิฏฺิโย. อวิชฺชาสโวติ ทุกฺขาทีสุ อฏฺสุ าเนสุ อญฺาณํ. ภุมฺมวจเนน โอกาส- ปุจฺฉํ กตฺวา "โสตาปตฺติมคฺเคนา"ติอาทินา อาสวกฺขยกฺกเรน มคฺเคน อาสวกฺขยํ ทสฺเสตฺวา "เอตฺถา"ติ โอกาสวิสฺสชฺชนํ กตํ, มคฺคกฺขเณติ วุตฺตํ โหติ. อนวเสโสติ นตฺถิ เอตสฺส อวเสโสติ อนวเสโส. อปายคมนีโยติ นิรยติรจฺฉานโยนิ- เปตฺติวิสยาสุรกายา จตฺตาโร สุขสงฺขาตา อยา อเปตตฺตา อปายา, ยสฺส สํวิชฺชติ, ตํ ปุคฺคลํ อปาเย คเมตีติ อปายคมนีโย. อาสวกฺขยกถา ทุภโตวุฏฺานกถายํ วุตฺตา. อวิกฺเขปวเสนาติ วตฺตมานสฺส สมาธิสฺส อุปนิสฺสยภูตสมาธิวเสน. ปวีกสิณวเสนาติอาทีสุ ทส กสิณานิ ตทารมฺมณิกอปฺปนาสมาธิวเสน วุตฺตานิ, พุทฺธานุสฺสติอาทโย มรณสฺสติ อุปสมานุสฺสติ จ อุปจารชฺฌานวเสน วุตฺตา, อานาปานสฺสติ กายคตาสติ จ อปฺปนาสมาธิวเสน วุตฺตา, ทส อสุภา ปมชฺฌานวเสน วุตฺตา. พุทฺธํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ พุทฺธานุสฺสติ. "อิติปิ โส ภควา อรหนฺ"ติอาทิพุทฺธคุณารมฺมณาย ^๑- สติยา เอตํ อธิวจนํ, ตสฺสา พุทฺธานุสฺสติยา วเสน. ตถา ธมฺมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ ธมฺมานุสฺสติ. "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม"ติอาทิธมฺมคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. สํฆํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สํฆานุสฺสติ. "สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทิสํฆคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. สีลํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สีลานุสฺสติ. อตฺตโน อขณฺฑตาทิสีลคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. จาคํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ จาคานุสฺสติ. อตฺตโน มุตฺตจาคตาทิจาคคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. เทวตา อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ เทวตานุสฺสติ. เทวตา สกฺขิฏฺาเน เปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. อานาปาเน อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ อานาปานสฺสติ. อานาปานนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. มรณํ อารพฺภ @เชิงอรรถ: ^๑ ม.มู. ๑๒/๗๔/๕๐, องฺ.ติก. ๒๐/๗๑/๒๐๑, องฺ.นว. ๒๓/๒๓๑/๔๒๐ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๖.

อุปฺปนฺนา สติ มรณสฺสติ. เอกภวปริยาปนฺนชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทสงฺขาตมรณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. กุจฺฉิตานํ เกสาทีนํ ปฏิกูลานํ อายตฺตา อากรตฺตา กาโยติ สงฺขาเต สรีเร คตา ปวตฺตา, ตาทิสํ วา กายํ คตา สติ กายคตาสติ. "กายคตสตี"ติ วตฺตพฺเพ รสฺสํ อกตฺวา "กายคตาสตี"ติ วุตฺตา. ตเถว อิธาปิ กายคตาสติวเสนาติ วุตฺตํ. เกสาทิเกสุ กายโกฏฺาเสสุ ปฏิกูลนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. อุปสมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ. สพฺพทุกฺขูปสมารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. ทส อสุภา เหฏฺา วุตฺตตฺถา. [๘๑] ทีฆํ อสฺสาสวเสนาติอาทีนิ อปฺปนูปจารสมาธิเภทํเยว ทสฺเสตุํ วุตฺตานิ. ทีฆํ อสฺสาสวเสนาติ ทีฆนฺติ วุตฺตอสฺสาสวเสน. "ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาตี"ติ ^๑- หิ วุตฺตํ. เอส นโย เสเสสุปิ สพฺพกายปฏิสํเวทีติ สพฺพสฺส อสฺสาสปสฺสาสกายสฺส ปฏิสํเวที. ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารนฺติ โอฬาริกํ อสฺสาสปสฺสาสสงฺขาตํ กายสงฺขารํ ปสฺสมฺเภนฺโต วูปสเมนฺโต. "ทีฆํ รสฺสํ สพฺพกายปฏิสํเวที ปสฺสมฺภยํ สงฺขารนฺ"ติ อิมินาว จตุกฺเกน อปฺปนาสมาธิ วุตฺโต. ปีติปฏิสํเวทีติ ปีตึ ปากฏํ กโรนฺโต. จิตฺตสงฺขาร- ปฏิสํเวทีติ สญฺาเวทนาสงฺขาตํ จิตฺตสงฺขารํ ปากฏํ กโรนฺโต. อภิปฺปโมทยํ จิตฺตนฺติ จิตฺตํ โมเทนฺโต. สมาทหํ จิตฺตนฺติ อารมฺมเณ จิตฺตํ สมํ เปนฺโต. วิโมจยํ จิตฺตนฺติ จิตฺตํ นีวรณาทีหิ วิโมเจนฺโต. ปีติปฏิสํเวที สุขปฏิสํเวที จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารนฺติ จตุกฺกญฺจ จิตฺตปฏิสํเวที อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ สมาทหํ จิตฺตํ วิโมจยํ จิตฺตนฺติ จตุกฺกญฺจ อปฺปนาสมาธิ- วเสน จ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตสมาธิวเสน จ วุตฺตานิ. อนิจฺจานุปสฺสีติ อนิจฺจา- นุปสฺสนาวเสน. วิราคานุปสฺสีติ นิพฺพิทานุปสฺสนาวเสน นิโรธานุปสฺสีติ ภงฺคานุปสฺสนาวเสน. ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสีติ วุฏฺานคามินีวิปสฺสนาวเสน. สา หิ @เชิงอรรถ: ^๑ ที.มหา. ๑๐/๓๗๔/๒๔๘, ม.มู. ๑๒/๑๐๗/๗๗, ม.อุ. ๑๔/๑๕๔/๑๓๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๗.

ตทงฺควเสน สทฺธึ ขนฺธาภิสงฺขาเรหิ กิเลเส ปริจฺจชติ. สงฺขตโทสทสฺสเนน จ ตพฺพิปรีเต นิพฺพาเน ตนฺนินฺนตาย ปกฺขนฺทติ. อิทํ จตุกฺกํ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺต- สมาธิวเสเนว วุตฺตํ. อสฺสาสวเสน ปสฺสาสวเสนาติ เจตฺถ อสฺสาสปสฺสาสปฺปวตฺติมตฺตํ คเหตฺวา วุตฺตํ, น ตทารมฺมณกรณวเสน. วิตฺถาโร ปเนตฺถ อานาปานกถายํ อาวิภวิสฺสติ. อานนฺตริกสมาธิาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๒๔-๓๒๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=7240&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=7240&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=211 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2328 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=2757 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=2757 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31