บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๘. อภยราชกุมารสุตฺตวณฺณนา [๘๓] เอวมฺเม สุตนฺติ อภยราชกุมารสุตฺตํ. ตตฺถ อภโยติ ตสฺส นามํ. ราชกุมาโรติ พิมฺพิสารสฺส โอรสปุตฺโต. วาทํ อาโรเปหีติ วาเท ๑- โทสํ อาโรเปหิ. เนรยิโกติ นิรเย นิพฺพตฺตโก. กปฺปฏฺโฐติ กปฺปฏฺฐิติโก. อเตกิจฺโฉติ พุทฺธสหสฺเสนาปิ ติกิจฺฉิตุํ น สกฺกา. อุคฺคิลิตุนฺติ เทฺว อนฺเต โมเจตฺวา กเถตุํ อสกฺโกนฺโต อุคฺคิลิตุํ พหิ นีหริตุํ น สกฺขิสฺสติ. ๒- โอคิลิตุนฺติ ปุจฺฉาย โทสํ ทตฺวา ตํ หาเรตุํ อสกฺโกนฺโต โอคิลิตุํ อนฺโต ปเวเสตุํ น สกฺขิสฺสติ. เอวํ ภนฺเตติ นิคณฺโฐ กิร จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม มยฺหํ สาวเก ภินฺทิตฺวา คณฺหติ, หนฺทาหํ เอกํ ปญฺหํ อภิสงฺขโรมิ, ยํ ปุฏฺโฐ สมโณ โคตโม อุกฺกุฏิโก หุตฺวา นิสินฺโน อุฏฺฐาตุํ น สกฺขิสฺสตี"ติ. โส อภยสฺส เคหา นีหฏภตฺโต สินิทฺธโภชนํ ภุญฺชนฺโต พหู ปเญฺห อภิสงฺขริตฺวา "เอตฺถ สมโณ โคตโม อิมํ นาม โทสํ ทสฺเสติ, ๓- เอตฺถ อีติ ๔- นามา"ติ สพฺเพว ปหาย จาตุมาสมตฺถเก อิมํ ปญฺหํ อทฺทส. อถสฺส เอตทโหสิ "อิมสฺส ปญฺหสฺส ปุจฺฉาย วา วิสฺสชฺชเน วา น สกฺกา โทโส ทาตุํ, โอวฏฺฏิกสาโร อยํ, โก นุ โข อิมํ คเหตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ อาโรเปสฺสตี"ติ. ตโต "อภโย ราชกุมาโร ปณฺฑิโต, โส สกฺขิสฺสตีติ ตํ อุคฺคณฺหาเปสฺสามี"ติ ๕- นิฏฺฐํ คนฺตฺวา อุคฺคณฺหาเปสิ. โส วาทชฺฌาสยตาย ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต "เอวํ ภนฺเต"ติ อาห. [๘๔] อกาโล โข อชฺชาติ อยํ ปโญฺห จตูหิ มาเสหิ อภิสงฺขโต, ตตฺถ อิทํ คเหตฺวา อิทํ วิสฺสชฺชิยมาเน ทิวสภาโค นปฺปโหตีติ ๖- มญฺญนฺโต เอวํ จินฺเตสิ. เสฺวทานาหนฺติ เสฺว ทานิ. อตฺตจตุตฺโถติ กสฺมา พหูหิ สทฺธึ น นิมนฺเตสิ? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "พหูสุ นิสินฺเนสุ โถกํ ทตฺวา วทนฺตสฺส อญฺญํ สุตฺตํ อญฺญํ การณํ อญฺญํ ตถารูปํ วตฺถุํ อาหริตฺวา ทสฺเสติ, ๗- เอวํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม. น สกฺขิติ, เอวมุปริปิ ๓ ฉ.ม. ทสฺเสสฺสติ @๔ ฉ.ม. อิมํ ๕ ฉ.ม. อุคฺคณฺหาเปมีติ ๖ ฉ.ม. นปฺปโหสฺสตีติ ๗ ฉ.ม. ทสฺเสสฺสติ สนฺเต กลโห วา โกลาหลเมว วา ภวิสฺสติ. อถาปิ เอกกํเยว นิมนฺเตสฺสามิ, เอวํปิ เม ครหา อุปฺปชฺชิสฺสติ `ยาว มจฺฉรี วายํ อภโย, ภควนฺตํ ทิวเส ทิวเส ภิกฺขูนํ สเตนปิ สหสฺเสนปิ สทฺธึ จรนฺตํ ทิสฺวาปิ เอกกํเยว นิมนฺเตสี"ติ. "เอวํ ปน โทโส น ภวิสฺสตี"ติ. อปเรหิ ตีหิ สทฺธึ อตฺตจตุตฺถํ นิมนฺเตสิ. [๘๕] น เขฺวตฺถ ราชกุมาร เอกํเสนาติ น โข ราชกุมาร เอตฺถ ปเญฺห เอกํเสน วิสฺสชฺชนํ โหติ. เอวรูปญฺหิ วาจํ ตถาคโต ภาเสยฺยาปิ น ภาเสยฺยาปิ. ภาสิตปจฺจเยน อตฺถํ ปสฺสนฺโต ภาเสยฺย, อปสฺสนฺโต น ภาเสยฺยาติ อตฺโถ. อิติ ภควา มหานิคณฺเฐน จตูหิ มาเสหิ อภิสงฺขตํ ปญฺหํ อสนิปาเตน ปพฺพตกูฏํ วิย เอกวจเนเนว สํจุณฺเณสิ. อนสฺสุํ นิคณฺฐาติ นฏฺฐา นิคณฺฐา. [๘๖] องฺเก นิสินฺโน โหตีติ อูรูสุ นิสินฺโน โหติ. เลสวาทิโน หิ วาทํ ปฏฺฐเปนฺตา กิญฺจิเทว ผลํ วา ปุปฺผํ วา โปตฺถกํ วา คเหตฺวา นิสีทนฺติ. เต อตฺตโน ชเย สติ ปรํ อชฺโฌตฺถรนฺติ, ปรสฺส ชเย สติ ผลํ ขาทนฺตา วิย ปุปฺผํ ฆายนฺตา วิย โปตฺถกํ วาเจนฺตา วิย วิกฺเขปํ ทสฺเสนฺติ. อยํ ปน จินฺเตสิ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอส โอสฏสงฺคาโม ปรวาทมทฺทโน. ๑- สเจ เม ชโย ภวิสฺสติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ภวิสฺสติ, ทารกํ วิชฺฌิตฺวา โรทาเปสฺสามิ. ตโต ปสฺสถ โภ อยํ ทารโก โรทติ, อุฏฺฐหถ ตาว, ปจฺฉาปิ ชานิสฺสามา"ติ ตสฺมา ทารกํ คเหตฺวา นิสีทิ. ภควา ปน ราชกุมารโต สหสฺสคุเณนปิ สตสหสฺสคุเณนปิ วาทีวรตโร, "อิมเมวสฺส ทารกํ อุปมํ กตฺวา วาทํ ภินฺทิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา "ตํ กึ มญฺญสิ ราชกุมารา"ติอาทิมาห. ตตฺถ มุเข อาหเรยฺยาติ มุเข ฐเปยฺย. อาหเรยฺยสฺสาหนฺติ อปเนยฺยํ อสฺส อหํ. อาทิเกเนวาติ ปฐมปโยเคเนว. อภูตนฺติ อภูตตฺถํ. อตจฺฉนฺติ น ตจฺฉํ. อนตฺถสญฺหิตนฺติ น อตฺถสญฺหิตํ น วุฑฺฒินิสฺสิตํ, อปฺปียา อมนาปาติ เนว ปิยา, น มนาปา. อิมินา นเยเนว สพฺพตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปรวาทมถโน ตตฺถ อปฺปิยปกฺเข ปฐมวาจา อโจรํเยว โจโรติ, อทาสํเยว ทาโสติ, อทุปฺปยุตฺตํเยว ทุปฺปยุตฺโตติ ปวตฺตา. น ตํ ตถาคโต ภาสติ. ทุติยวาจา โจรํเยว โจโร อยนฺติ อาทิวเสน ปวตฺตา. ตํปิ ตถาคโต น ภาสติ. ตติยวาจา "อิทานิ ภาสิตพฺพา ๑- อกตปุญฺญตาย ทุคฺคโต ทุพฺพณฺโณ อปฺเปสกฺโข จ, ๒- อิธ ฐตฺวาปิ ปุน ปุญฺญํ น กโรสิ, ทุติยจิตฺตวาเร กถํ จตูหิ อปาเยหิ มุจฺจิสฺสสี"ติ ๓- เอวํ มหาชนสฺส อตฺถปุเรกฺขาเรน ธมฺมปุเรกฺขาเรน อนุสาสนีปุเรกฺขาเรน จ วตฺตพฺพวาจา. ตตฺร กาลญฺญู ตถาคโตติ ตสฺมึ ตติยพฺยากรเณ ตสฺสา วาจาย พฺยากรณตฺถาย ตถาคโต กาลญฺญู โหติ, มหาชนสฺส อาทานกาลํ คหณกาลํ ชานิตฺวาว พฺยากโรตีติ อตฺโถ. ปิยปกฺเข ปฐมา วาจา อฏฺฐานียกถา นาม. สา เอวํ เวทิตพฺพา:- เอกํ กิร คามวาสึ มหลฺลกํ นครํ อาคนฺตฺวา ปานาคาเร ปิวนฺตํ วญฺเจตุกามา สมฺพหุลา ธุตฺตา ปีตฏฺฐาเน ฐตฺวา ๔- เตน สทฺธึ สุรํ ปิวนฺตา "อิมสฺส นิวาสนปารุปนํปิ หตฺเถ ภณฺฑกมฺปิ สพฺพํ คเหสฺสามา"ติ ๕- จินฺเตตฺวา กติกํ อกํสุ "เอเกกํ อตฺตปจฺจกฺขํ กถํ กเถม, โย `อภูตนฺ'ติ กเถสิ กถิตํ วา น สทฺทหติ, ตํ ทาสํ กตฺวา คณฺหิสฺสามา"ติ. ตํปิ มหลฺลกํ ปุจฺฉึสุ "ตาต ตุมฺหากมฺปิ รุจฺจตี"ติ. เอวํ โหตุ ตาตาติ. เอโก ธุตฺโต อาห:- โภ มยฺหํ มาตุ มยิ กุจฺฉิคเต กปิฏฺฐผลโทหโล อโหสิ. สา อญฺญํ กปิฏฺฐหารกํ อลภมานา มํเยว เปเสสิ. อหํ คนฺตฺวา รุกฺขํ อภิรุหิตุํ อสกฺโกนฺโต อตฺตนาว อตฺตานํ ปาเท คเหตฺวา มุคฺครํ วิย รุกฺขสฺส อุปริ ขิปึ, อถ สาขโต สาขํ วิจรนฺโต ผลานิ คเหตฺวา โอตริตุํ อสกฺโกนฺโต ฆรํ คนฺตฺวา นิสฺเสณึ อาหริตฺวา โอรุยฺห มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ผลานิ มาตุยา อทาสึ, ตานิ ปน มหนฺตานิ โหนฺติ จาฏิปฺปมาณานิ. ตโต เม มาตรา เอกาสเน นิสินฺนาย สมสฏฺฐี ผลานิ ขาทิตานิ. มยา เอกุจฺฉงฺเกน อานีตผเลสุ เสสกานิ กุลสนฺตเก คาเม ขุทฺทกมหลฺลกานํ อเหสุํ. อมฺหากํ ฆรํ โสฬสหตฺถํ, เสสปริกฺขารภณฺฑกํ อปเนตฺวา กปิฏฺฐผเลเหว ยาว ฉทนา ๖- ปูริตํ. ตโต อติเรกานิ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๓ ฉ.ม. มุจฺจิสฺสตีติ @๔ สี. ฐเปตฺวา ๕ ฉ.ม. คณฺหิสฺสามาติ ๖ ฉ.ม. ฉทนํ คเหตฺวา เคหทฺวาเร ราสึ อกํสุ. โส อสีติหตฺถุพฺเพโธ ปพฺพโต วิย อโหสิ. กึ อีทิสํ โภ สกฺกา สทฺทหิตุนฺติ. คามิกมหลฺลโก ตุณฺหี นิสีทิตฺวา สพฺเพสํ กถาปริโยสาเน ปุจฺฉิโต อาห "เอวํ ภวิสฺสติ ตาตา, มหนฺตํ รฏฺฐํ, รฏฺฐมหนฺตตาย สกฺกา. สทฺทหิตุนฺ"ติ. ยถา จ เตน, เอวํ เสเสหิปิ ตถารูปาสุ นิกฺการณกถาสุ กถิตาสุ อาห "ตาตา มยฺหํปิ สุณาถ, น ตุมฺหากํเยว กุลานิ มหากุลานิ, อมฺหากํปิ กุลํ มหากุลํ, อมฺหากํ ปน อวเสสเขตฺเตหิ กปฺปาสเขตฺตํ มหนฺตตรํ. ตสฺส อเนกกรีสสตสฺส กปฺปาสเขตฺตสฺส มชฺเฌ เอโก กปฺปาสรุกฺโข มหาอสีติหตฺถุพฺเพโธ อโหสิ. ตสฺส ปญฺจ สาขา, ตาสุ อวเสสสาขา ผลํ น คณฺหึสุ, ปาจีนสาขาย เอกเมว มหาจาฏิมตฺตํ ผลํ อโหสิ. ตสฺส ฉ อํสิโย, ๑- ฉสุ อํสีสุ ๒- ฉ กปฺปาสปิณฺฑิโย ปุปฺผิตา. อหํ มสฺสุํ กาเรตฺวา นฺหาตวิลิตฺโต เขตฺตํ คนฺตฺวา ตา กปฺปาสปิณฺฑิโย ปุปฺผิตา ทิสฺวา ฐิตโกว หตฺถํ ปสาเรตฺวา คณฺหึ. ตา กปฺปาสปิณฺฑิโย ถามสมฺปนฺนา ฉ ทาสา อเหสุํ. เต สพฺเพ มํ เอกกํ โอหาย ปลาตา. เอตฺตเก อทฺธาเน เต น ปสฺสามิ, อชฺช ทิฏฺฐา, ตุเมฺห เต ฉ ชนา. ตฺวํ นนฺโท นาม, ตฺวํ ปุณฺโณ นาม, ตฺวํ วฑฺฒมาโน นาม, ตฺวํ ฉตฺโต ๓- นาม, ตฺวํ มงฺคโล นาม, ตฺวํ เหฏฺฐิโย ๔- นามาติ วตฺวา อุฏฺฐาย นิสินฺนเกเยว จูฬาสุ คเหตฺวา อฏฺฐาสิ. เต "น มยํ ทาสา"ติปิ วตฺตุํ นาสกฺขึสุ. อถ เน กฑฺฒนฺโต วินิจฺฉยํ เนตฺวา ลกฺขณํ อาโรเปตฺวา ยาวชีวํ ทาเส กตฺวา ปริภุญฺชิ. เอวรูปึ กถํ ตถาคโต น ภาสติ. ทุติยวาจา อามิสเหตุปาตุกมฺยตาทิวเสน วา ๕- นานปฺปการา ปเรสํ โถมนวาจาเยว ๖- โจรกถํ ราชกถนฺติอาทินยปฺปวตฺตา ติรจฺฉานกถา จ. ตมฺปิ ตถาคโต น ภาสติ. ตติยวาจา อริยสจฺจสนฺนิสฺสิตกถา, ยํ วสฺสสตํปิ สุณนฺตา ปณฺฑิตา เนว ติตฺตึ คจฺฉนฺติ. อิติ ตถาคโต เนว สพฺพํปิ อปฺปิยวาจํ ภาสติ น ปิยวาจํ. ตติยํ ตติยเมว ปน ภาสิตพฺพกาลํ อนติกฺกมิตฺวา ภาสติ. ตตฺถ ตติยํ อปฺปิยวาจํ สนฺธาย เหฏฺฐา ทหรกุมารอุปมา อาคตาติ เวทิตพฺพา. ๗- @เชิงอรรถ: ๑ ม. ราสิโย ๒ ม. ราสีสุ ๓ ฉ.ม. จิตฺโต ๔ ฉ.ม. โปฏฺฐิโย @๕ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๖ ฉ.ม. โถมนวาจา เจว ๗ ฉ.ม. เวทิตพฺพํ [๘๗] อุทาหุ ฐานโสเวตนฺติ อุทาหุ ฐานุปฺปตฺติกญาเณน ตํขณํเยว ตํ ตถาคตสฺส อุปฏฺฐาตีติ ปุจฺฉติ. สญฺญาโตติ ญาโต ปญฺญาโต ปากโฏ. ธมฺมธาตูติ ธมฺมสภาโว. สพฺพญฺญุตญาณสฺเสตํ อธิวจนํ. ตํ หิ ๑- ภควตา สุปฏิวิทฺธํ, หตฺถคตํ ภควโต. ตสฺมา โส ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ สพฺพํ ฐานโสว ปฏิภาตีติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมว. อยํ ปน ธมฺมเทสนา เนยฺยปุคฺคลวเสน ปรินิฏฺฐิตาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย อภยราชกุมารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. อฏฺฐมํ. -------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๘๑-๘๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=2034&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=2034&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=91 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=1607 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=1783 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=1783 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]