บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๕

หน้าที่ ๒๘๕.

"ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุรโหสี"ติ ^๑- เอตฺถ รตนจกฺเก. "มยา ปวตฺติตํ จกฺกนฺ"ติ ^๒- เอตฺถ ธมฺมจกฺเก. "อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก"ติ ^๓- เอตฺถ อุรจกฺเก. "ขุรปริยนฺเตน เจปิ จกฺเกนา"ติ ^๔- เอตฺถ ปหรณจกฺเก. "อสนิวิจกฺกนฺ"ติ ^๕- เอตฺถ อสนิมณฺฑเล. อิธ ปนายํ ธมฺมจกฺเก มโต. ตํ ปเนตํ ธมฺมจกฺกํ ทุวิธํ โหติ ปฏิเวธญาณญฺจ เทสนาญาณญฺจ. ตตฺถ ปญฺญาปภาวิตํ อตฺตโน อริยผลาวหํ ปฏิเวธญาณํ, กรุณาปภาวิตํ สาวกานํ อริยผลาวหํ เทสนาญาณํ. ตตฺถ ปฏิเวธญาณํ อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปนฺนนฺติ ทุวิธํ. ตญฺหิ อภินิกฺขมนโต ยาว อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม. ตุสิตภวนโต วา ยาว มหาโพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา ^๖- อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม. ทีปงฺกรโต ปฏฺฐาย วา ยาว โพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนนฺนาม. เทสนาญาณํปิ ปวตฺตมานํ ปวตฺตนฺติ ทุวิธํ. ตญฺหิ ยาว อญฺญาโกณฺฑญฺญสฺส ^๗- โสตาปตฺติมคฺคา ปวตฺตมานํ, ผลกฺขเณ ปวตฺตํ นาม. เตสุ ปฏิเวธญาณํ โลกุตฺตรํ, เทสนาญาณํ โลกิยํ. อุภยํปิ ปเนตํ อญฺเญหิ อสาธารณํ, พุทฺธานํเยว โอรสํ ญาณํ. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโตติ "อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, สพฺเพ ธมฺมา มยา อภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ปฏิชานโต. ^๘- อนภิสมฺพุทฺธาติ ^๙- อิเม นาม ธมฺมา ตยา อนภิสมฺพุทฺธา. ตตฺร วตาติ เตสุ "อนภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ทสฺสิตธมฺเมสุ. สหธมฺเมนาติ สเหตุนา สการเณน วจเนน. นิมิตฺตเมตนฺติ เอตฺถ ปุคฺคโลปิ ธมฺโมปิ นิมิตฺตนฺติ อธิปฺเปโต. ตํ ปุคฺคลํ น ปสฺสามิ, โย มํ ปฏิโจเทสฺสติ. ตํ ธมฺมํ น ปสฺสามิ, สนฺทสฺเสตฺวา ^๑๐- "อยํ นาม ธมฺโม ตยา อนภิสมฺพุทฺโธ"ติ @เชิงอรรถ: ^๑ ที.ม. ๑๐/๒๓/๑๕๐ จกฺกรตน, ม.อุ. ๑๔/๒๕๖/๒๒๓ พาลปณฺฑิตสุตฺต @^๒ ขุ.สุ. ๒๕/๕๖๓/๔๔๘ เสลสุตฺต ^๓ ขุ.ชา. ๒๗/๑๐๔,๗๙๖/๓๔,๑๘๐ @มิตฺตวินฺทุกชาตก (สฺยา) ^๔ ที.สี. ๙/๑๑๖/๕๒ ปูรณกสฺสปวาท @^๕ ที.ปา. ๑๑/๖๑/๓๖ อุทุมฺพริกสุตฺต, สํ.นิ. ๑๖/๑๖๒/๒๑๙ อสนิสุตฺต @^๖ ม. อรหตฺตุปฺปตฺติ ^๗ ฉ.ม. อญฺญาสิโกณฺฑญฺญสฺส ^๘ ฉ.ม. ปฏิชานโต ตว @^๙ ก. น จ อภิสมฺพุทฺธาติ ^๑๐ ฉ.ม. ยํ ทสฺเสตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๖.

มํ ปฏิโจเทสฺสตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เขมปฺปตฺโตติ เขมํ ปตฺโต. เสสปททฺวยํ อิมสฺเสว เววจนํ. สพฺพเมตํ ^๑- เวสารชฺชญาณเมว สนฺธาย วุตฺตํ. ทสพลสฺส หิ "อยํ นาม ธมฺโม ตยา อนภิสมฺพุทฺโธ"ติ โจทกํ ปุคฺคลํ วา โจทนาการณํ อนภิสมฺพุทฺธธมฺมํ วา อปสฺสโต "สภาวพุทฺโธเยว วต ^๒- สมาโน อหํ พุทฺโธสฺมีติ วทามี"ติ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส พลวตรํ โสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, เตน สมฺปยุตฺตํ ญาณํ เวสารชฺชํ นาม. ตํ สนฺธาย "เขมปฺปตฺโต"ติอาทิมาห. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อนฺตรายิกา ธมฺมาติ เอตฺถ ปน อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา. เต อตฺถโต สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา. สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตํ หิ อนฺตมโส ทุกฺกฏทุพฺภาสิตมฺปิ มคฺคผลานํ อนฺตรายํ กโรติ. อิธ ปน เมถุนธมฺมา อธิปฺเปตา. ^๓- เมถุนํ เสวโต หิ ยสฺส กสฺสจิ นิสฺสํสยเมว มคฺคผลานํ อนฺตราโย โหติ. ยสฺส โข ปน เต อตฺถายาติ ราคกฺขยาทีสุ ยสฺส อตฺถาย. ธมฺโม เทสิโตติ อสุภภาวนาทิธมฺโม กถิโต. ตตฺร วต มนฺติ ตสฺมึ อนิยฺยานิกธมฺเม มํ. เสสํ วินเย วุตฺตนเยเนว ^๔- เวทิตพฺพํ. วาทปถาติ วาทาเยว. ปุถูติ พหู. สิตาติ อุปนิพทฺธา อภิสงฺขตา. อถวา ปุถุสฺสิตาติ ปุถุภาวํ สิตา อุปคตา, ปุถูหิ วา สิตาติปิ ปุถุสฺสิตา. ยํ นิสฺสิตาติ เอตรหิปิ ยํ วาทปถํ นิสฺสิตา. น เต ภวนฺตีติ เต วาทปถา น ภวนฺติ ภิชฺชนฺติ วินสฺสนฺติ. ธมฺมจกฺกนฺติ เทสนาญาณสฺสปิ ปฏิเวธญาณสฺสปิ เอตํ นามํ. เตสุ เทสนาญาณํ โลกิยํ, ปฏิเวธญาณํ โลกุตฺตรํ. เกวลีติ สกลโลกุตฺตร- สมนฺนาคโต. ^๕- ตาทิสนฺติ ตถาวิธํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สพฺพมฺเปตํ ^๒ ม. จ ^๓ ฉ.ม. เมถุนธมฺโม อธิปฺเปโต @^๔ ฉ.ม. เสสํ วุตฺตนเยเนว ^๕ ม. สกโล กุสลสมนฺนาคโต, ฉ. สกลคุณสมนฺนาคโต

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๘๕-๒๘๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=6586&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=6586&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=8 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=21&A=178 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=21&A=202 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=21&A=202 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_21