บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๙

หน้าที่ ๔๕๖.

อคมาสิ ปริจารกโสฬสาทีหิ อเนเกหิ ภิกฺขุสหสฺเสหิ ปริวุโตติ. ตตฺถ ปิงฺคิโย ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาห "คจฺฉามหํ ภนฺเต พาวริสฺส พุทฺธุปฺปาทํ อาโรเจตุํ, ปฏิสฺสุตญฺหิ ตสฺส มยา"ติ. อถ ภควตา อนุญฺญาโต ฌานคมเนเนว โคธาวรีตีรํ คนฺตฺวา ปาทคมเนน อสฺสมาภิมุโข อคมาสิ. (๑)- สมฺปตฺตญฺจาปิ นํ ปุจฺฉิ "กึ ปิงฺคิย พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน"ติ. อาม พฺราหฺมณ อุปฺปนฺโน, ปาสาณเก เจติเย นิสินฺโน อมฺหากํ ธมฺมํ เทเสสิ, ตมหํ ตุยฺหํ เทสิสฺสามีติ. ตโต พาวรี มหตา สกฺกาเรน สปริโส ตํ ปูเชตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปสิ. ตตฺถ นิสีทิตฺวา ปิงฺคิโย "ปารายนมนุคายิสฺสนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ อนุคายิสฺสนฺติ ภควตา คีตํ อนุคายิสฺสํ. ยถาทฺทกฺขีติ ยถา สามํ สจฺจาภิสมฺโพเธน อสาธารณญาเณน จ อทฺทกฺขิ. นิกฺกาโมติ ปหีนกาโม. "นิกฺกโม"ติปิ ^๒- ปาโฐ, วีริยวาติ อตฺโถ, นิกฺขนฺโต วา อกุสลปกฺขา. นิพฺพโนติ กิเลสวนวิรหิโต, ตณฺหาวิรหิโต เอว วา. กิสฺส เหตุ มุสา ภเณติ เยหิ กิเลเสหิ มุสา ภเณยฺย, เอเต ตสฺส ปหีนาติ ทสฺเสติ. เอเตน พฺราหฺมณสฺส สวเน อุสฺสาหํ ชเนติ. [๑๑๓๙-๔๑] วณฺณูปสญฺหิตนฺติ คุณูปสญฺหิตํ. สจฺจวฺหโยติ "พุทฺโธ"ติ สจฺเจเนว อวฺหาเนน นาเมน ยุตฺโต. พฺรเหฺมติ ตํ พฺราหฺมณํ อาลปติ. กุพฺพนกนฺติ ปริตฺตวนํ. พหุปฺผลํ กานนมาวเสยฺยาติ อเนกผลาทิวิกติภริตํ กานนํ อาคมฺม วเสยฺย. อปฺปทสฺเสติ พาวริยปฺปภุติเก ปริตฺตปญฺเญ. ^๓- มโหทธินฺติ อโนตตฺตาทิมหนฺตอุทกราสึ. [๑๑๔๒-๔] เยเม ปุพฺเพติ เย อิเม ปุพฺเพ. ตมนุทาสิโนติ ตโมนุโท อาสิโน. ภูริปญฺญาโณติ ญาณทฺธโช. ภูริเมธโสติ วิปุลปญฺโญ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. ตเมนํ พาวรี พฺราหฺมโณ มคฺคํ โอโลเกนฺโต นิสินฺโน ทูรโตว @ขาริชฏาทิวิรหิตํ ภิกฺขุเวเสน อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน"ติ @นิฏฺฐํ อคมาสิ ^๒ สี.,อิ.,ม. นิกฺขาโมติปิ ^๓ ก. ปหาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๗.

สนฺทิฏฺฐิกกาลิกนฺติ สามํ ปสฺสิตพฺพผลํ, น จ กาลนฺตเร ปตฺตพฺพผลํ. อนีติกนฺติ กิเลสาทิอีติวิรหิตํ. ^๑- [๑๑๔๕-๕๐] อถ นํ พาวรี อาห "กินฺนุ ตมฺหา"ติ เทฺว คาถา. ตโต ปิงฺคิโย ภควโต สนฺติกา อวิปฺปวาสเมว ทีเปนฺโต "นาหํ ตมฺหา"ติ- อาทิมาห. ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาวาติ ตํ พุทฺธํ อหํ จกฺขุนา วิย มนสา ปสฺสามิ. นมสฺสมาโน วิวเสมิ ^๒- รตฺตินฺติ นมสฺสมาโนว รตฺตึ อตินาเมมิ. เตน เตเนว นโตติ เยน ทิสาภาเคน พุทฺโธ, เตน เตเนวาหมฺปิ นโต ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณติ ทสฺเสติ. [๑๑๕๑] ทุพฺพลถามกสฺสาติ อปฺปถามกสฺส, อถ วา ทุพฺพลสฺส ทุตฺถามกสฺส จ, พลวีริยหีนสฺสาติ วุตฺตํ โหติ. เตเนว กาโย น ปเลตีติ เตเนว ทุพฺพลถามกตฺเตน กาโย น คจฺฉติ, เยน วา พุทฺโธ, เตน น คจฺฉติ. "น ปเรตี"ติปิ ปาโฐ, โส เอวตฺโถ. ตตฺถาติ พุทฺธสฺส สนฺติเก. สงฺกปฺปยนฺตายาติ ^๓- สงฺกปฺปคมเนน. เตน ยุตฺโตติ เยน พุทฺโธ, เตน ยุตฺโต อวิปฺปยุตฺโต ^๔- อนุยุตฺโตติ ทสฺเสติ. [๑๑๕๒] ปงฺเก สยาโนติ กามกทฺทเม ^๕- สยมาโน. ทีปา ทีปํ อุปลฺลวินฺติ สตฺถาราทิโต สตฺถาราทึ อธิคจฺฉึ. อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธนฺติ โสหํ เอวํ ทุทฺทิฏฺฐึ คเหตฺวา อนฺวาหิณฺฑนฺโต อถ ปาสาณเก เจติเย พุทฺธมทฺทกฺขึ. [๑๑๕๓] อิมิสฺสา คาถาย อวสาเน ปิงฺคิยสฺส จ พาวริสฺส จ อินฺทฺริยปริปากํ วิทิตฺวา ภควา สาวตฺถิยํ ฐิโตเยว สุวณฺโณภาสํ มุญฺจิ. ปิงฺคิโย พาวริสฺส พุทฺธคุเณ วณฺณยนฺโต นิสินฺโน เอว โอภาสํ ทิสฺวา "กึ อิทนฺ"ติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. กิเกสอีติวิรหิตํ ^๒ สี. นมสฺสมาโนว วเสมิ ^๓ สี. สงฺกปฺปยตฺตายาติ @^๔ ฉ.ม.,อิ. ปยุตฺโต ^๕ ก. กามปงฺเกสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๘.

วิโลเกนฺโต ภควนฺตํ อตฺตโน ปุรโต ฐิตํ วิย ทิสฺวา พาวริสฺส พฺราหฺมณสฺส "พุทฺโธ อาคโต"ติ อาโรเจสิ. พฺราหฺมโณ อุฏฺฐายาสนา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อฏฺฐาสิ. ภควาปิ โอภาสํ ผริตฺวา พฺราหฺมณสฺส อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต อุภินฺนมฺปิ สปฺปายํ วิทิตฺวา ปิงฺคิยเมว อาลปมาโน "ยถา อหู วกฺกลี"ติ อิมํ คาถํ อภาสิ. ตสฺสตฺโถ:- ยถา วกฺกลิตฺเถโร สทฺธาธิมุตฺโต อโหสิ, สทฺธาธุเรน จ อรหตฺตํ ปาปุณิ, ยถา จ โสฬสนฺนํ เอโก ภทฺราวุโธ นาม, ยถา จ อาฬวิ โคตโม, เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธํ, ตโต สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต "สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา"ติอาทินา นเยน วิปสฺสนํ อารภิตฺวา มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ นิพฺพานํ คมิสฺสสีติ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน ปิงฺคิโย อรหตฺเต, พาวรี อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิ, พาวริสฺส พฺราหฺมณสฺส ปน สิสฺสา ปญฺจสตา โสตาปนฺนา อเหสุํ. [๑๑๕๔-๕] อิทานิ ปิงฺคิโย อตฺตโน ปสาทํ ปเวเทนฺโต ^๑- "เอส ภิยฺโย"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปฏิภานวาติ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาอุเปโต. อธิเทเว อภิญฺญายาติ อธิเทวกเร ธมฺเม ญตฺวา. วโรวรนฺติ ^๒- หีนปฺปณีตํ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ อธิเทวตฺตกรํ สพฺพธมฺมชาตํ เวทีติ วุตฺตํ โหติ. กงฺขีนํ ปฏิชานตนฺติ กงฺขีนํเยว สตํ "นิกฺกงฺขมฺหา"ติ ปฏิชานนฺตานํ. [๑๑๕๖] อสํหีรนฺติ ราคาทีหิ อสํหาริยํ. อสงฺกุปฺปนฺติ อกุปฺปํ อวิปริณามธมฺมํ. ทฺวีหิปิ ปเทหิ นิพฺพานํ ภณติ. อทฺธา คมิสฺสามีติ เอกํเสเนว ตํ อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุํ คมิสฺสามิ. น เมตฺถ กงฺขาติ นตฺถิ เม เอตฺถ นิพฺพาเน กงฺขา. เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ ปิงฺคิโย "เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธนฺ"ติ อิมินา ภควโต โอวาเทน อตฺตนิ สทฺธํ อุปฺปาเทตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ ก. นิเวเทนฺโต ^๒ ก. ปโรวรนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕๙.

สทฺธาธุเรเนว จ วิมุญฺจิตฺวา ตํ สทฺธาธิมุตฺตตํ ปกาเสนฺโต ภควนฺตํ อาห "เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตนฺ"ติ. อยเมตฺถ อธิปฺปาโย "ยถา มํ ตฺวํ อวจ, เอวเมว อธิมุตฺตํ ธาเรหี"ติ. อิติ ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย โสฬสพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นิฏฺฐิโต จ ปญฺจโม วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต, นาเมน ปารายนวคฺโคติ. ------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๐.

นิคมนกถา เอตฺตาวตา จ ยํ วุตฺตํ:- "อุตฺตมํ วนฺทเนยฺยานํ วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ โย ขุทฺทกนิกายมฺหิ ขุทฺทาจารปฺปหายินา. เทสิโต โลกนาเถน โลกนิตฺถรเณสินา ตสฺส สุตฺตนิปาตสฺส กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺ"ติ. เอตฺถ อุรควคฺคาทิปญฺจวคฺคสงฺคหิตสฺส อุรคสุตฺตาทิสตฺตติสุตฺตปฺปเภทสฺส สุตฺตนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา กตา โหติ. เตเนตํ วุจฺจติ:- "อิมํ สุตฺตนิปาตสฺส กโรนฺเตนตฺถวณฺณนํ สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน ยํ ปตฺตํ กุสลํ มยา. ตสฺสานุภาวโต ขิปฺปํ ธมฺเม อริยปฺปเวทิเต วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ ปาปุณาตุ อยํ ชโน"ติ. ปริยตฺติปฺปมาณโต จตุจตฺตาฬีสมตฺตา ภาณวารา. ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวีริยคุณปฏิมณฺฑิเตน ^๑- สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณ- สมุทยสมุทิเตน สกสมยสมยนฺตรคหนชฺโฌคาหนสมตฺเถน ปญฺญาเวยฺยตฺติย- สมนฺนาคเตน ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ สตฺถุ สาสเน อปฺปฏิหตญาณปฺปภาเวน มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรทารวจนลาวณฺณยุตฺเตน ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทีวเรน มหากวินา ฉฬภิญฺญาปฏิสมฺภิทาทิปฺปเภทคุณ- ปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปติฏฺฐิตพุทฺธีนํ เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ ปรมตฺถโชติกา นาม สุตฺตนิปาตฏฺฐกถา:- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม......พุทฺธวีริยปฺปฏิมณฺฑเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๑.

ตาว ติฏฺฐตุ โลกสฺมึ โลกนิตฺถรเณสินํ ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ นยํ ปญฺญาย สุทฺธิยา. ^๑- ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน โลกมฺหิ โลกเชฏฺฐสฺส ปวตฺตติ มเหสิโนติ. ^๒- พุทฺธคุโณทธิมหตฺตสตฺตสตฺตา ภวนฺตุ สุขิตา วิสทา อเวรา กาโย อโรโค ปริธาวตํ มโต ชิฆญฺโญ สพฺโพ ชโน สมุทโยติ ขยํ ยถาหํ อุปฺปาทภงฺคกฺขณมชฺฌคตา อนิจฺจา ขนฺธา รโชราคภยาทินา นาครุกฺขา มายา มรีจิ กทลิว อสารกา อตฺตตฺตนิยรหิตา อวสามนตฺตา เอวํ วิวายตี สุเขน ภวตฺตเยน ทนฺเตน กายวจีมโนเตน หิตฺวา อโลกวิธปาปคติ อนิฏฺฐํ เสฏฺฐคตินฺติ. สมุทยาตุ สิวญฺจ อนฺเตวาสีติ. ^๒- สุตฺตนิปาตตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๔๕๖-๔๖๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=10249&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=10249&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=440 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=11405 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=11392 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=11392 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25