อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๒๖๙.
    #[๖๖๐] เขโมติ นิพฺภโย. โสวตฺถิโกติ โสตฺถิภาวาวโห. สิโวติ อนุปทฺทโว.
สุรฏฺฐานํ สนฺติเก อิโตติ อิมินา มคฺเคน คจฺฉนฺตา มยํ สุรฏฺฐวิสยสฺส สมีเปเยว.
    #[๖๖๑-๒] โสรฏฺโฐติ สุรฏฺฐาธิปติ. อุพฺพิคฺครูโปติ อุตฺรสฺตสภาโว. ภึสนนฺติ
ภยชนนํ. โลมหํสนนฺติ ภึสนกภาเวน โลมานํ หํสาปนํ.
   #[๖๖๓] ยมปุริสาน สนฺติเกติ เปตานํ สมีเป วตฺตาม. อมานุโส วายติ
คนฺโธติ เปตานํ สรีรคนฺโธ วายติ. โฆโส สุยฺยติ ทารุโณติ ปจฺเจกนิรเยสุ การณํ
การิยมานานํ สตฺตานํ โฆรตโร สทฺโท สุยฺยติ.
    #[๖๖๖] ปาทปนฺติ ปาทสทิเสหิ มูลาวยเวหิ อุทกสฺส ปิวนโต "ปาทโป"ติ
ลทฺธนามํ ตรุํ. ฉายาสมฺปนฺนนฺติ สมฺปนฺนจฺฉายํ. นีลพฺภวณฺณสทิสนฺติ วณฺเณน
นีลเมฆสทิสํ. เมฆวณฺณสิรีนิภนฺติ เมฆวณฺณสณฺฐานํ หุตฺวา ขายมานํ.
    #[๖๗๐] ปูรํ ปานียสรกนฺติ ปานีเยน ปุณฺณํ ปานียภาชนํ. ปูเวติ ขชฺชเก.
วิตฺเตติ วิตฺติชนเน มธุเร มนุญฺเญ ตหึ ตหึ สราเว ปูเรตฺวา ฐปิตปูเว อทฺทส.
    #[๖๗๒] อโถ เต อทุราคตนฺติ เอตฺถ อโถติ นิปาตมตฺตํ, อวธารณตฺเถ
วา, มหาราช เต อาคตํ ทุราคตํ น โหติ, อถ โข สฺวาคตเมวาติ มยํ
สมฺปฏิจฺฉามาติ อตฺโถ. อรินฺทมาติ อรีนํ ทมนสีล.
    #[๖๗๗] อมจฺจา ปาริสชฺชาติ อมจฺจา ปาริสชฺชา จ วจนํ สุณนฺตุ,
พฺราหฺมโณ จ ตุยฺหํ ปุโรหิโต ตํ สุณาตูติ โยชนา.
    #[๖๗๘] สุรฏฺฐสฺมึ อหนฺติ สุรฏฺฐเทเส อหํ. เทวาติ ราชานํ อาลปติ.
มิจฺฉาทิฏฺฐีติ นตฺถิกทิฏฺฐิยา วิปรีตทสฺสโน. ทุสฺสีโลติ นิสฺสีโล. กทริโยติ
ถทฺธมจฺฉรี. ปริภาสโกติ สมณพฺราหฺมณานํ อกฺโกสโก.
    #[๖๗๙] วารยิสฺสนฺติ วาเรสึ. อนฺตรายกโร อหนฺติ ทานํ ททนฺตานํ อุปการํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๐.
กโรนฺตานํ อนฺตรายกโร หุตฺวา อญฺเญสญฺจ ปเรสํ ทานํ ททมานานํ ทานมยปุญฺญโต
อหํ พหุชนํ วารยิสฺสํ วาเรสินฺติ โยชนา.
    #[๖๘๐] วิปาโก นตฺถิ ทานสฺสาติอาทิ วาริตาการทสฺสนํ. ตตฺถ วิปาโก
นตฺถิ ทานสฺสาติ ทานํ ททโต ตสฺส วิปาโก อายตึ ปตฺตพฺพผลํ นตฺถีติ วิปากํ
ปฏิพาหติ. สํยมสฺส กุโต ผลนฺติ สีลสฺส ปน กุโต นาม ผลํ, ๑-  สพฺเพน สพฺพํ
ตํ นตฺถีติ อธิปฺปาโย. นตฺถิ อาจริโย นามาติ อาจารสมาจารสิกฺขาปโก อาจริโย
นาม โกจิ นตฺถิ. สภาวโต เอว หิ สตฺตา ทนฺตา วา อทนฺตา วา โหนฺตีติ
อธิปฺปาโย. เตนาห "อทนฺตํ โก ทเมสฺสตี"ติ.
    #[๖๘๑] สมตุลฺยานิ ภูตานีติ อิเม สตฺตา สพฺเพปิ อญฺญมญฺญํ สมสมา,
ตสฺมา เชฏฺโฐ เอว นตฺถิ, กุโต เชฏฺฐาปจายิโก ๒-, เชฏฺฐา ปจายนปุญฺญํ นาม
นตฺถีติ อตฺโถ. นตฺถิ พลนฺติ ยมฺหิ อตฺตโน พเล ปติฏฺฐิตา สตฺตา วีริยํ กตฺวา
มนุสฺสโสภคฺยตํ อาทึ กตฺวา ยาว อรหตฺตํ สมฺปตฺติโย ปาปุณนฺติ, ตํ วีริยพลํ
ปฏิกฺขิปติ. วีริยํ วา นตฺถิ กุโต อุฏฺฐานโปริสนฺติ อิทํ โน ปุริสวีริเยน
ปุริสกาเรน ปวตฺตนฺติ เอวํ ปวตฺตวาทปฏิกฺเขปวเสน วุตฺตํ.
    #[๖๘๒] นตฺถิ ทานผลํ นามาติ ทานสฺส ผลํ นาม กิญฺจิ นตฺถิ,
เทยฺยธมฺมปริจฺจาโค ภสฺมนิหิตํ วิย นิปฺผโล เอวาติ อตฺโถ. น วิโสเธติ เวรินนฺติ
เอตฺถ เวรินนฺติ เวรวนฺตํ เวรานํ วเสน ปาณาติปาตาทีนํ วเสน จ กตปาปํ ปุคฺคลํ
ทานสีลาทิวตโต น วิโสเธติ, กทาจิปิ สุทฺธํ น กโรติ. ปุพฺเพ "วิปาโก นตฺถิ
ทานสฺสา"ติอาทิ ทานาทิโต อตฺตโน ปเรสํ นิวาริตาการทสฺสนํ, "นตฺถิ ทานผลํ
นามา"ติอาทิ ปน อตฺตโน มิจฺฉาภินิเวสทสฺสนนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. ลทฺเธยฺยนฺติ ลทฺธพฺพํ.
กถํ ปน ลทฺธพฺพนฺติ อาห "นิยติปริณามชนฺ"ติ. อยํ สตฺโต สุขํ วา ทุกฺขํ
วา ลภนฺโต นิยติวิปริณามวเสเนว ๓- ลภติ, น กมฺมสฺส กตตฺตา, น อิสฺสราทินา
จาติ อธิปฺปาโย.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ตํ ผลํ      ๒ สี. เชฏฺฐาปจายิโกติ       ๓ สี. นิยติปริณามชวเสเนว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๑.
    #[๖๘๓] นตฺถิ มาตา ปิตา ภาตาติ มาตาทีสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺตีนํ
ผลาภาวํ สนฺธาย วทติ. โลโก นตฺถิ อิโต ปรนฺติ อิโต อิธโลกโต ปรโลโก นาม
โกจิ นตฺถิ, ตตฺถ ตตฺเถว สตฺตา อุจฺฉิชฺชนฺตีติ อธิปฺปาโย. ทินฺนนฺติ มหาทานํ.
หุตนฺติ ปเหณกสกฺกาโร ๑-, ตทุภยมฺปิ ผลาภาวํ สนฺธาย "นตฺถี"ติ ปฏิกฺขิปติ.
สุนิหิตนฺติ สุฏฺฐุ นิหิตํ. น วิชฺชตีติ ยํ สมณพฺราหฺมณานํ ทานํ นาม
"อนุคามิกนิธี"ติ ๒- วทนฺติ, ตํ น วิชฺชติ, เตสํ ตํ วาจาวตฺถุมตฺตเมวาติ ๓-
อธิปฺปาโย.
    #[๖๘๔] น โกจิ กญฺจิ หนตีติ โย ปุริโส ปรํ ปุริสํ หเนยฺย, ปรสฺส
ปุริสสฺส สีสํ ฉินฺเทยฺย, ตตฺถ ปรมตฺถโต น โกจิ กญฺจิ หนติ, สตฺตนฺนํ
กายานํ ฉิทฺทภาวโต หนนฺโต วิย โหติ. กถํ สตฺถปหาโรติ อาห "สตฺตนฺนํ
วิวรมนฺตเร"ติ. ปฐวีอาทีนํ สตฺตนฺนํ กายานํ วิวรภูเต อนฺตเร ฉิทฺเท สตฺถํ ปวิสติ,
เตน สตฺตา อสิอาทีหิ ปหตา วิย โหนฺติ, ชีโว วิย ปน เสสกายาปิ นิจฺจสภาวตฺตา
น ฉิชฺชนฺตีติ อธิปฺปาโย.
    #[๖๘๕] อจฺเฉชฺชาเภชฺโช หิ ชีโวติ อยํ สตฺตานํ ชีโว สตฺถาทีหิ น
ฉินฺทิตพฺโพ น ภินฺทิตพฺโพ นิจฺจสภาวตฺตา. อฏฺฐํโส คุฬปริมณฺฑโลติ โส ปน
ชีโว กทาจิ อฏฺฐํโส โหติ กทาจิ คุฬปริมณฺฑโล. โยชนานํ สตํ ปญฺจาติ เกวลีภาวํ
ปตฺโต ๔- ปญฺจโยชนสตุพฺเพโธ โหติ. โก ชีวํ เฉตฺตุมรหตีติ นิจฺจํ นิพฺพิการํ ชีวํ
โก นาม สตฺถาทีหิ ฉินฺทิตุํ อรหติ, น โส เกนจิ วิโกปเนยฺโยติ วทติ.
    #[๖๘๖] สุตฺตคุเฬติ เวเฐตฺวา กตสุตฺตคุเฬ. ขิตฺเตติ นิพฺเพฐนวเสน ขิตฺเต.
นิพฺเพเฐนฺตํ ปลายตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ฐตฺวา นิพฺเพฐิยมานํ ขิตฺตํ
สุตฺตคุฬํ นิพฺเพเฐนฺตเมว คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ น คจฺฉติ. เอวเมวนฺติ ยถา ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโหนกลาภสกฺกาโร          ๒ สี.,อิ. อนุคามิกํ นิทานนฺติ
@๓ สี. วาจาย วุตฺตมตฺตเมวาติ       ๔ ม. เกวลํ ภาวปฺปตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๒.
สุตฺตคุฬํ นิพฺเพฐิยมานํ คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ น คจฺฉติ, เอวเมว โส ชีโว
"จุลฺลาสีติ มหากปฺปิโน สตสหสฺสานี"ติ วุตฺตกาลเมว อตฺตภาวคุฬํ นิพฺเพเฐนฺโต
ปลายติ ปวตฺตติ, ตโต อุทฺธํ น ปวตฺตติ.
    #[๖๘๗] เอวเมว จ โส ชีโวติ ยถา โกจิ ปุริโส อตฺตโน นิวาสคามโต
นิกฺขมิตฺวา ตโต อญฺญํ คามํ ปวิสติ เกนจิเทว กรณีเยน, เอวเมว โส ชีโว
อิโต สรีรโต ๑- นิกฺขมิตฺวา อญฺญํ อปรํ สรีรํ นิยตวเสน ปวิสตีติ อธิปฺปาโย.
โพนฺทินฺติ กายํ.
    #[๖๘๙] จุลฺลาสีตีติ จตุราสีติ. มหากปฺปิโนติ มหากปฺปานํ. ตตฺถ "เอกมฺหา
มหาสรา อโนตตฺตาทิโต วสฺสสเต วสฺสสเต กุสคฺเคน เอเกกํ อุทกพินฺทุํ นีหรนฺเต ๒-
อิมินา อุปกฺกเมน สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร นิรุทเก ชาเต เอโก มหากปฺโป นาม
โหตี"ติ วตฺวา "เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ สํสารสฺส
ปริมาณนฺ"ติ วทนฺติ. เย พาลา เย จ ปณฺฑิตาติ เย อนฺธพาลา, เย จ
สปฺปญฺญา, สพฺเพปิ เต. สํสารํ เขปยิตฺวานาติ ยถาวุตฺตกาลปริจฺเฉทํ สํสารํ
อปราปรุปฺปตฺติวเสน เขเปตฺวา. ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสเรติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริยนฺตํ
ปริโยสานํ กริสฺสนฺติ. ปณฺฑิตาปิ อนฺตรา สุชฺฌิตุํ น สกฺโกนฺติ, พาลาปิ ตโต
อุทฺธํ นปฺปวตฺตนฺตีติ ตสฺส ลทฺธิ.
    #[๖๙๐] มิตานิ สุขทุกฺขานิ, โทเณหิ ปิฏเกหิ จาติ สตฺตานํ สุขทุกฺขานิ
นาม โทเณหิ ปิฏเกหิ มานภาชเนหิ มิตานิ วิย ยถาวุตฺตกาลปริจฺเฉเทเนว
ปริมิตตฺตา ๓- ปจฺเจกญฺจ เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตานิ นิยติปริณามชานิ ปริมิตานิ ๔-.
ตยิทํ ชิโน สพฺพํ ปชานาติ ชินภูมิยํ ฐิโต เกวลํ ปชานาติ สํสารสฺส
สมติกฺกนฺตตฺตา. สํสาเร ปน ปริพฺภมติ สมฺมูฬฺหายํ อิตรา ปชา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กายโต สรีรโต ๒ สี. นีหรนฺติ, อิ. นีหรนฺเตน ๓ ม. ปริพฺภมิตตฺตา
@๔ ม. ปริณามิตานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๓.
    #[๖๙๑] เอวํทิฏฺฐิ ปุเร อาสินฺติ ยถาวุตฺตนตฺถิกทิฏฺฐิโก ปุพฺเพว อหํ อโหสึ.
สมฺมูโฬฺห โมหปารุโตติ ยถาวุตฺตาย ทิฏฺฐิยา เหตุภูเตน สมฺโมเหน สมฺมูโฬฺห,
ตํ สหชาเตน ปน โมเหน ปารุโต, ปฏิจฺฉาทิตกุสลพีโชติ อธิปฺปาโย.
    #[๖๙๒] เอวํ ปุพฺเพ ยา อตฺตโน อุปฺปนฺนา ปาปทิฏฺฐิ, ตสฺสา วเสน
กตํ ปาปกมฺมํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺตนา อายตึ อนุภวิตพฺพํ ตสฺส ผลํ ทสฺเสนฺโต
"โอรํ เม ฉหิ มาเสหี"ติอาทิมาห.
    #[๖๙๕-๗] ตตฺถ วสฺสานิ สตสหสฺสานีติ ๑- วสฺสานํ สตสหสฺสานิ, อติกฺกมิตฺวาติ
วจนเสโส, ภุมฺมตฺเถ วา เอตํ ปจฺจตฺตวจนํ, วสฺเสสุ สตสหสฺเสสุ วีติวตฺเตสูติ
อตฺโถ. โฆโส สุยฺยติ ตาวเทติ ยทา เอตฺตโก กาโล อติกฺกนฺโต โหติ, ตาวเทว
ตสฺมึ กาเล "อิธ ปจฺจนฺตานํ โว มาริสา วสฺสสตสหสฺสปริมาโณ กาโล อตีโต"ติ
เอวํ ตสฺมึ นิรเย สทฺโท สุยฺยติ. ลกฺโข เอโส มหาราช, สตภาควสฺสโกฏิโยติ
สตภาคา สตโกฏฺฐาสา วสฺสโกฏิโย ๒- มหาราช นิรเย ปจฺจนฺตานํ สตฺตานํ อายุโน
เอโส ลกฺโข เอโส ปริจฺเฉโทติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ทสทสกํ สตํ นาม,
ทส สตานิ สหสฺสํ นาม, ทส ทสสหสฺสานิ สตสหสฺสํ นาม, สตสตสหสฺสานิ
โกฏิ นาม, ตาสํ โกฏีนํ วเสน สตสหสฺสวสฺสโกฏิโย สตภาคา วสฺสโกฏิโย.
สา จ โข เนรยิกานํเยว วสฺสคณนาวเสน เวทิตพฺพา, น มนุสฺสานํ, เทวานํ
วา. อีทิสานิ อเนกานิ วสฺสโกฏิสตสหสฺสานิ เนรยิกานํ อายุ. เตนาห
"โกฏิสตสหสฺสานิ, นิรเย ปจฺจเร ชนาติ. ยาทิเสน ปน ปาเปน สตฺตา เอวํ นิรเยสุ
ปจฺจนฺติ, ตํ นิคมนวเสน ทสฺเสตุํ "มิจฺฉาทิฏฺฐี จ ทุสฺสีลา, เย จ อริยูปวาทิโนติ
วุตฺตํ. เวทิสฺสนฺติ อนุภวิสฺสํ.
    #[๖๙๘-๗๐๖] เอวํ อายตึ อตฺตนา อนุภวิตพฺพํ ปาปผลํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
"เกน เต พฺรหฺมจริเยน, อานุภาโว อยํ ตวา"ติ รญฺญา ๓- ปุจฺฉิตมตฺถํ อาจิกฺขิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. วสฺสสตสหสฺสานีติ  ๒ ม. สตโกฏฺฐาสวสฺสโกฏิโย  ๓ สี.,อิ. รญฺโญ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๔.
ตํ สรเณสุ เจว สีเลสุ จ ปติฏฺฐาเปตุกาโม "ตํ สุโณหิ มหาราชา"ติอาทิมาห.
ตตฺถ สีเลสุโปสเถ ๑- รตาติ นิจฺจสีเลสุ จ อุโปสถสีเลสุ จ อภิรตา. อทาติ อทาสิ.
ตํ ธมฺมนฺติ ตํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ อมตปทญฺจ.
    #[๗๐๙-๑๒] เอวํ เปเตน สรเณสุ สีเลสุ จ สมาทปิโต ราชา ปสนฺนมานโส
เตน อตฺตโน กตํ อุปการํ ตาว กิตฺเตตฺวา สรณาทีสุ ปติฏฺฐหนฺโต "อตฺถกาโม"ติ-
อาทิกา ติสฺโส คาถา วตฺวา ปุพฺเพ อตฺตนา คหิตาย ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา ปฏินิสฺสฏฺฐภาวํ
ปกาเสนฺโต "โอผุนามี"ติ คาถมาห.
     ตตฺถ โอผุนามิ มหาวาเตติ มหนฺเต วาเต วายนฺเต ภุสํ วิย ตํ ปาปกํ
ทิฏฺฐึ ยกฺข ตว ธมฺมเทสนาวาเต โอผุนามิ นิทฺธุนามิ ๒-. นทิยา วา สีฆคามิยาติ
สีฆโสตาย มหานทิยา วา ติณกฏฺฐปณฺณกสฏํ วิย ปาปิกํ ทิฏฺฐึ ปวาเหมีติ
อธิปฺปาโย. วมามิ ปาปิกํ ทิฏฺฐินฺติ มม มโนมุขคตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐึ อุจฺฉฑฺฑยามิ.
ตตฺถ การณมาห "พุทฺธานํ สาสเน รโต"ติ. ยสฺมา เอกํเสน อมตาวเห พุทฺธานํ
ภควนฺตานํ สาสเน รโต อภิรโต, ตสฺมา ตํ ทิฏฺฐิสงฺขาตํ วิสํ วมามีติ โยชนา.
    #[๗๑๓] อิทํ วตฺวานาติ โอสานคาถา สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตา. ตตฺถ ปาโมกฺโขติ
ปาจีนทิสาภิมุโข หุตฺวา. รถมารุหีติ ราชา คมนสชฺชํ อตฺตโน ราชรถํ อภิรุหิ,
อารุยฺห ๓- ยกฺขานุภาเวน ตํ ทิวสเมว อตฺตโน นครํ ปตฺวา ๔- ราชภวนํ ปาวิสิ.
โส อปเรน สมเยน อิมํ ปวตฺตึ ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ, ภิกฺขู ตํ เถรานํ อาโรเจสุํ,
เถรา ตติยสงฺคีติยํ สงฺคหํ อาโรเปสุํ.
                     นนฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สีเล อุโปสเถ  ๒ ม. โอนิทฺธุนามิ  ๓ สี.,อิ. อารุยฺห รถํ
@๔ สี.,อิ. อนุปฺปตฺโต

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๒๖๙-๒๗๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=31&A=5973&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=5973&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=123
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4590
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=4916
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=4916
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26