บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๗

หน้าที่ ๔๑๒.

สมถวิปสฺสนาธมฺมาติ สตุปฺปาทมตฺตเมว กาตพฺพํ โหติ. อิมินา โพธิสตฺตสฺส สมถวิปสฺสนานํ ถามชาตกาโล กถิโต. ตทา กิรสฺส สมาปตฺติอปฺปนตฺถาย นิสินฺนสฺส อฏฺฐสมาปตฺติโย เอกาวชฺชเนน อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ, วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นิสินฺโน สตฺต อนุปสฺสนา เอกปฺปหาเรเนว อารุโฬฺหว โหติ. [๒๑๕] เสยฺยถาปีติ อิธ กึ ทสฺเสติ? อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ, สตฺตานญฺหิ หิตูปจารํ อตฺตโน สตฺถุภาวสมฺปทํ จ ทสฺเสนฺโต ภควา อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ อรญฺเญติ อฏวิยํ. ปวเนติ วนสณฺเฑ. อตฺถโต หิ อิทํ ทฺวยํ เอกเมว, ปฐมสฺส ปน ทุติยํ เววจนํ. อโยคกฺเขมกาโมติ จตูหิ โยเคหิ เขมํ นิพฺภยฏฺฐานํ อนิจฺฉนฺโต ภยเมว อิจฺฉนฺโต. โสวตฺถิโกติ โสตฺถิภาวาวโห. ปีติคมนีโยติ ตุฏฺฐึ คมนีโย. ปีตคมนีโย"ติ วา ปาโฐ. ปิทเหยฺยาติ สาขาทีหิ ถเกยฺย. วิวเรยฺยาติ วิสทํ มุขํ กตฺวา วิวฏํ กเรยฺย. กุมฺมคฺคนฺติ อุทกวนปพฺพตาทีหิ สนฺนิรุทฺธํ อมคฺคํ. โอทเหยฺย โอกจรนฺติ เตสํ โอเก จรมานํ วิย เอกทีปิมิคํ ^๑- เอกสฺมึ ฐาเน ฐเปยฺย. โอกจาริกนฺติ ทีฆรชฺชุยา พนฺธิตํเยว มิคึ. มิคลุทฺทโก หิ อรญฺญํ มิคานํ วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา "อิธ วสนฺติ, อิมินา มคฺเคน นิกฺขมนฺติ, เอตฺถ จรนฺติ, เอตฺถ ปิวนฺติ, อิมินา มคฺเคน ปวิสนฺตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา มคฺคํ ปิธาย กุมฺมคฺคํ วิวริตฺวา โอกจรญฺจ โอกจาริกญฺจ ฐเปตฺวา สยํ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน สตฺตึ คเหตฺวา ติฏฺฐติ, อถ สายณฺหสมเย มิคา อกุโตภเย อรญฺเญ จริตฺวา ปานียํ ปิวนฺติ ^๒- มิคโปตเกหิ สทฺธึ กีฬมานา วสนฏฺฐานสนฺติกํ อาคนฺตฺวา โอกจรญฺจ โอกจาริกญฺจ ทิสฺวา "สหายกา โน อาคตา ภวิสฺสนฺตี"ติ นิราสงฺกา ปวิสนฺติ, เต มคฺคํ ปิหิตํ ทิสฺวา "นายํ มคฺโค, อยํ มคฺโค ภวิสฺสตี"ติ กุมฺมคฺคํ ปฏิปชฺชนฺติ. มิคลุทฺทโก น ตาว กิญฺจิ กโรติ, ปวิฏฺเฐสุ ปน สพฺพปจฺฉิม สนิกํ ^๓- ปหรติ, โส อุตฺตสติ, ตโต สพฺเพ อุตฺตสิตฺวา "ภยํ อุปฺปนฺนนฺ"ติ ปุรโต โอโลเกตฺวา ^๔- อุทเกน วา วเนน วา ปพฺพเตน วา สนฺนิรุทฺธํ มคฺคํ ทิสฺวา อุโภหิ ปสฺเสหิ องฺคุลิสงฺขลิกํ วิย คหนวนํ ปวิสิตุํ อสกฺโกนฺตา ปวิฏฺฐมคฺเคเนว @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เอกํ ทีปกมิคํ ^๒ ฉ.ม. ปิวิตฺวา @^๓ ฉ.ม. สณิกํ เอวมุปริปิ ^๔ ฉ.ม. โอโลเกนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๓.

นิกฺขมิตุํ อารภนฺติ. ลุทฺทโก เตสํ นิวตฺตภาวํ ^๑- ญตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย ตึสํปิ จตฺตาฬีสํปิ มิเค ฆาเตติ. อิทํ สตฺถารา ^๒- เอวญฺหิ โส ภิกฺขเว มหามิคสงฺโฆ อปเรน สมเยน อนยพฺยสนํ อาปชฺเชยฺยาติ วุตฺตํ. "นนฺทิราคสฺเสตํ อธิวจนํ, อวิชฺชาเยตํ ^๓- อธิวจนนฺ"ติ เอตฺถ ยสฺมา อิเม สตฺตา อวิชฺชาย อญฺญาณา หุตฺวา นนฺทิราเคน อาพนฺธิตฺวา รูปารมฺมณาทีนิ อุปนีตา วฏฺฏทุกฺขสตฺติยา ฆาตํ ลภนฺติ. ตสฺมา ภควา โอกจรํ นนฺทิราโคติ, โอกจาริกํ อวิชฺชาติ กตฺวา ทสฺเสสิ. มิคลุทฺทโก หิ เอกทาปิ เตสํ สาขาภงฺเคน สรีรํ ปุญฺฉิตฺวา มนุสฺสคนฺธํ อปเนตฺวา โอกจรํ เอกสฺมึ ฐาเน ฐเปตฺวา โอกจาริกํ สห รชฺชุยา วิสฺสชฺชิตฺวา อตฺตานํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา สตฺตึ อาทาย โอกจรสฺส สนฺติเก ติฏฺฐติ, โอกจาริกา มิคคณสฺส จรณฏฺฐานาภิมุขี คจฺฉติ. ตํ ทิสฺวา มิคา สีสานิ อุกฺขิปิตฺวา ติฏฺฐนฺติ, สาปิ สีสํ อุกฺขิปิตฺวา ติฏฺฐติ, เต "อมฺหากํ สมชาติกา อยนฺ"ติ โคจรํ คณฺหนฺติ. สาปิ ติณานิ ขาทนฺตี วิย สนิกํ อุปคจฺฉติ. อารญฺญโก ^๔- ยูถปติ มิโค ตสฺสา วาตํ ลภิตฺวา สกปริสํ ^๕- วิสฺสชฺชิตฺวา ตทภิมุโข โหติ. สตฺตานญฺหิ นวนวเมว ปิยํ โหติ. โอกจาริกา อารญฺญกสฺส มิคสฺส อจฺจาสนฺนภาวํ อทตฺวา ตทภิมุขีว ปจฺฉโต ปฏิกฺกมิตฺวา โอกจรสฺส สนฺติกํ คจฺฉติ, ยตฺถ ยตฺถสฺส ^๖- รชฺชุ ลคฺคติ, ตตฺถ ตตฺถ ขุเรน ปหริตฺวา โมเจติ, อารญฺญโก มิโค โอกจรํ ทิสฺวา โอกจาริกาย สมฺมตฺโต หุตฺวา โอกจเร อุสูยํ กตฺวา ปิฏฺฐึ นาเมตฺวา สีสํ กมฺเปนฺโต ติฏฺฐติ, ตสฺมึ ขเณ สตฺตึ ชิวฺหาย เลหนฺโตปิ "กึ เอตนฺ"ติ น ชานาติ, โอกจโรปิ สจสฺส อุปริภาเคน ตํ มิคํ ปหริตุํ สุขํ โหติ, ปิฏฺฐึ นาเมติ. สจสฺส เหฏฺฐาภาเคน ปหริตุํ สุขํ โหติ, หทยํ อุนฺนาเมติ. อถ ลุทฺทโก อารญฺญกํ มิคํ สตฺติยา ปหริตฺวา ตตฺเถว ฆาเตตฺวา มํสํ อาทาย คจฺฉติ. เอวเมว ยถา โส มิโค โอกจาริกาย สมฺมตฺโต โอกจเร อุสูยํ กตฺวา สตฺตึ ชิวฺหาย เลหนฺโตปิ กิญฺจิ น ชานาติ, ตถา อิเม สตฺตา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. นิวตฺตนภาวํ ^๒ ฉ.ม. อิทํ สนฺธาย ^๓ ก. อวิชฺชาเยว @^๔ ฉ.ม. อารญฺญิโก เอวมุปริปิ ^๕ ฉ.ม. สกภริยํ ^๖ ฉ.ม. ยตฺถสฺสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑๔.

อวิชฺชาย สมฺมตฺตา อนฺธภูตา กิญฺจิ อชานนฺตา รูปาทีสุ นนฺทิราคํ อุปคมฺม วฏฺฏทุกฺขสตฺติยา วธํ ลภนฺตีติ ภควา โอกจรํ นนฺทิราโคติ, ^๑- โอกจาริกํ อวิชฺชาติ กตฺวา ทสฺเสติ. ^๒- อิติ โข ภิกฺขเว วิวโฏ มยา เขโม มคฺโคติ อิติ โข ภิกฺขเว มยา อิเมสํ สตฺตานํ หิตจรเณน สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา อหํ พุทฺโธสฺมีติ ตุณฺหีภูเตน อนิสีทิตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนโต ปฏฺฐาย ธมฺมํ เทเสนฺเตน วิวโฏ เขโม อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, ปิหิโต กุมฺมคฺโค, อญฺญาโกณฺฑญฺญาทีนํ ^๓- ภพฺพปุคฺคลานํ โอหโต โอกจโร นนฺทิราโค เทฺวธา เฉตฺวา ปาปิโต, นาสิตา โอกจาริกา อวิชฺชา สพฺเพน สพฺพํ สมุคฺฆาติตาติ อตฺตโน หิตูปจารํ ทสฺเสติ. ^๔- เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ^๕- ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย เทฺวธาวิตกฺกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. นนฺทีราโค.....เอวมุปริปิ ^๒ ฉ.ม. ทสฺเสสิ @^๓ ฉ.ม. อญฺญาตโกณฺฑญฺญา.,..เอวมุปริปิ @^๔ ฉ.ม. ทสฺเสสิ ^๕ อุตฺตานตฺถเมวาติ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๔๑๒-๔๑๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=10476&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=10476&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=251 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=3953 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=4701 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=4701 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12