บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๘

หน้าที่ ๓๒๐.

เอวํ พฺรหฺมุโน นานตฺตภาเวสุ กตกมฺมํ สตฺถา ปกาเสสิ. สตฺถริ กเถนฺเตเยว พฺรหฺมา สลฺลกฺเขสิ, ทีปสหสฺเส อุชฺชลิเต รูปานิ วิย สพฺพกมฺมานิสฺส ปากฏานิ อเหสุํ. โส ปสนฺนจิตฺโต อิมํ คาถมาห:- "อทฺธา ปชานาสิ มเมตมายุํ อญฺญํปิ ชานาสิ ตถาหิ พุทฺโธ ตถาหิ ตายํ ชลิตานุภาโว โอภาสยํ ติฏฺฐติ พฺรหฺมโลกนฺ"ติ. ^๑- อถสฺส ภควา อุตฺตรึปิ อสมสมตํ ปกาเสนฺโต ปฐวึ โข อหํ พฺรเหฺมติอาทิมาห. ตตฺถ ปฐวิยา ปฐวฏฺเฐน ^๒- อนนุภูตนฺติ ปฐวิยา ปฐวีสภาเวน อนนุภูตํ อปฺปตฺตํ. กึ ปน ตนฺติ? นิพฺพานํ. ตญฺหิ สพฺพสงฺขตา นิสฺสฏตฺตา ปฐวีสภาเวน อปฺปตฺตํ นาม. ตทภิญฺญายาติ ตํ นิพฺพานํ ชานิตฺวา สจฺฉิกตฺวา ปฐวึ นาปโหสินฺติ ^๓- ปฐวึ ตณฺหาทิฏฺฐิมานคาเหหิ น คณฺหึ. อาปาทีสุปิ เอเสว นโย. วิตฺถาโร ปน มูลปริยาเย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. สเจ โข เต มาริส สพฺพสฺส สพฺพตฺเตนาติ อิทเมว พฺรหฺมา อตฺตโน วาทิตาย สพฺพนฺติ อกฺขรํ ทสฺเสตฺวา ^๔- อกฺขเร โทสํ คณฺหนฺโต อาห. สตฺถา ปน สกฺกายํ สนฺธาย "สพฺพนฺ"ติ วทติ, พฺรหฺมา สพฺพสพฺพํ สนฺธาย. ตฺวํ "สพฺพนฺ"ติ วทสิ, "สพฺพสฺส สพฺพตฺเตน อนนุภูตนฺ"ติ วทสิ, ยทิ สพฺพํ อนนุภูตํ ^๕- นตฺถิ, อถสฺส อนนุภูตํ อตฺถิ. มาเหว เต ริตฺตกเมว อโหสิ ตุจฺฉกเมว อโหสีติ ตุยฺหํ วจนํ ริตฺตกํ มา โหตุ, ตุจฺฉกํ มา โหตูติ สตฺถารํ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหาติ. สตฺถา ปน เอตสฺมา พฺรหฺมุนา สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน วาทีตโร, ตสฺมา อหํ สพฺพํ ปวกฺขามิ, ^๖- อนนุภูตํ ^๗- วกฺขามิ, สุณาหิ เมติ ตสฺส วาทมทฺทนตฺถํ การณํ อาหรนฺโต วิญฺญาณนฺติอาทิมาห. ตตฺถ วิญฺญานนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ. สตฺตก. ๒๗/๑๐๔๒/๒๒๓ พกพฺรหฺมชาตก (สฺยา) @^๒ ปฐวิตฺเตนาติ ปาลิ. ฏีกา ตุ ปฐวฏฺเฐนาติ ปฐวีอตฺเถนาติ @^๓ ปฐวี นาโหสีติ ปาลิ. นาปโหสินฺติ น ปาปุณินฺติ ฏีกา. ^๔ ฉ.ม. นิทฺทิสิตฺวา @^๕ สี. อนุภูตํ ^๖ ฉ.ม. สพฺพญฺจ วกฺขามิ ^๗ อนนุภูตญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๑.

วิชานิตพฺพํ. อนิทสฺสนนฺติ จกฺขุวิญฺญาณสฺส อาปาถํ อนุปคมนโต อนิทสฺสนํ นาม, ปททฺวเยนปิ นิพฺพานเมว วุตฺตํ. อนนฺตนฺติ ตยิทํ อุปฺปาทวยอนฺตรหิตตฺตา อนนฺตํ นาม. วุตฺตํปิ เหตํ:- "อนฺตวนฺตานิ ภูตานิ อสมฺภูตํ อนนฺตกํ ภูเต อนฺตานิ ทิสฺสนฺติ ภูเต อนฺตา ปกาสิตา"ติ. สพฺพโตปภนฺติ สพฺพโส ปภาสมฺปนฺนํ. นิพฺพานโต หิ อญฺโญ ธมฺโม สปภตโร วา โชติวนฺตตโร วา ปริสุทฺธตโร วา ปณฺฑรตโร วา นตฺถิ, สพฺพโต วา ตถา ปภูตเมว, น กตฺถจิ นตฺถีติ สพฺพโตปภํ. ปุรตฺถิมทิสาทีสุ หิ อสุกทิสาย นาม นิพฺพานํ นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ. อถวา ปภนฺติ ติตฺถสฺส นามํ, สพฺพโต ปภมสฺสาติ สพฺพโตปภํ. นิพฺพานสฺส กิร ยถา มหาสมุทฺทสฺส ยโต ยโต โอตริตุกามา โหนฺติ, ตํ ตเทว ติตฺถํ, อติตฺถํ นาม นตฺถิ, เอวเมว อฏฺฐตฺตึสาย กมฺมฏฺฐาเนสุ เยน เยน มุเขน นิพฺพานํ โอตริตุกามา โหนฺติ, ตํ ตเทว ติตฺถํ. นิพฺพานสฺส อติตฺถํ นาม กมฺมฏฺฐานํ นตฺถิ. เตน วุตฺตํ สพฺพโตปภนฺติ. ตํ ปฐวิยา ปฐวตฺเตนาติ ตํ นิพฺพานํ ปฐวิยา ปฐวีสภาเวน ตโต ปเรสํ อาปาทีนํ อาปาทิสภาเวน จ อนนุภูตํ. อิติ ยํ ตุมฺหาทิสานิ วิสยภูตํ สพฺพํ เตภูมิกธมฺมชาตํ, ตสฺส สพฺพตฺเตน ตํ วิญฺญาณํ อนิทสฺสนํ อนนฺตํ สพฺพโตปภํ อนนุภูตนฺติ วาทํ ปติฏฺฐาเปสิ. ตโต พฺรหฺมา คหิตคหิตํ สตฺถารา วิสฺสชฺชาปิโต กิญฺจิ คเหตพฺพํ อทิสฺวา ลทฺธิคตํ ^๑- กาตุกาโม หนฺท จรหิ เต มาริส อนฺตรธายามีติ อาห. ตตฺถ อนฺตรธายามีติ อทิสฺสมานกํ ปาฏิหาริยํ กโรมีติ อาห. สเจ วิสหสีติ ยทิ สกฺโกสิ มยฺหํ อนฺตรธายิตุํ, อนฺตรธายิ, ^๒- ปาฏิหาริยํ กโรหีติ. เนวสฺสุ เม สกฺโกติ อนฺตรธายิตุนฺติ มยฺหํ อนฺตรธายิตุํ เนว สกฺโกติ. กึ ปเนส กตฺตุกาโม อโหสีติ. มูลปฏิสนฺธึ คนฺตุกาโม อโหสิ. พฺรหฺมานํ หิ มูลปฏิสนฺธิกอตฺตภาโว สุขุโม, อญฺเญสํ อนาปาโถ, อภิสงฺขตกาเยเนว ติฏฺฐนฺติ. สตฺถา ตสฺส มูลปฏิสนฺธึ คนฺตุํ น อทาสิ. มูลปฏิสนฺธึ วา อคนฺตฺวาปิ เยน ตเมน อตฺตานํ อนฺตรธาเปตฺวา อทิสฺสมานโก @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ลฬิตกํ ^๒ ฉ.ม. อนฺตรธายสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๒.

ภเวยฺย, สตฺถา ตํ ตมํ วิโนเทสิ, ตสฺมา อนฺตรธายิตุํ นาสกฺขิ. โส อสกฺโกนฺโต วิมาเน นิลียติ, กปฺปรุกฺเข นิลียติ, อุกฺกุฏิโก นิสีทติ. พฺรหฺมคโณ เกฬิมกาสิ "เอส โข พโก พฺรหฺมา วิมาเน นิลียติ, กปฺปรุกฺเข นิลียติ, อุกฺกุฏิโก นิสีทติ, พฺรเหฺม ตฺวํ อนฺตรหิโตมฺหี"ติ สญฺญํ อุปฺปาเทสิ นามาติ. โส พฺรหฺมคเณน อุปฺปณฺฑิโต มงฺกุ อโหสิ. เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว เอเตน พฺรหฺมุนา "หนฺท จรหิ เต มาริส อนฺตรธายามี"ติ เอวํ วุตฺเต ตํ อนฺตรธายิตุํ อสกฺโกนฺตํ ทิสฺวา อหํ เอตทโวจํ. อิทํ คาถมภาสินฺติ กสฺมา ภควา คาถมภาสีติ? สมณสฺส โคตมสฺส อิมสฺมึ ฐาเน อตฺถิภาโว วา นตฺถิภาโว วา กถํ สกฺกา ชานิตุนฺติ เอวํ พฺรหฺมคณสฺส วจโนกาโส มา โหตูติ อนฺตรหิโตว คาถมภาสิ. ตตฺถ ภเววาหํ ภยํ ทิสฺวาติ อหํ ภเว ภยํ ทิสฺวาเยว. ภวญฺจ วิภเวสินนฺติ อิมญฺจ กามภวาทิติวิธํปิ สตฺตภวํ วิภเวสินํ วิภวํ คเวสมานํ ปริเยสมานํปิ ปุนปฺปุนํ ภเวเยว ทิสฺวา. ภวํ นาภิวทินฺติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน กิญฺจิ ภวํ น อภิวทึ, น คเวสินฺติ อตฺโถ. นนฺทิญฺจ น อุปาทิยินฺติ ภวตณฺหํ น อุปคญฺฉึ, น อคฺคเหสินฺติ อตฺโถ. อิติ จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสนฺโต สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน เทสนานุสาเรน วิปสฺสนาคพฺภํ คาหาเปตฺวา ทสมตฺตานิ พฺรหฺมสหสฺสานิ มคฺคผลามตปานํ ปิวึสุํ. อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาตาติ อจฺฉริยชาตา อพฺภุตชาตา ตุฏฺฐิชาตา จ อเหสุํ. สมูลํ ภวํ อุทพฺพหีติ โพธิมณฺเฑ อตฺตโน ตาย ตาย เทสนาย อญฺเญสํปิ พหูนํ เทวมนุสฺสานํ สมูลกํ ภวํ อุทพฺพหิ, อุทฺธริ อุปฺปาเฏสีติ อตฺโถ. [๕๐๕] ตสฺมึ ปน สมเย มาโร ปาปิมา โกธาภิภูโต หุตฺวา "มยิ วิจรนฺเตเยว สมเณน โคตเมน ธมฺมํ กถยิตฺวา ^๑- ทสมตฺตานิ พฺรหฺมสหสฺสานิ มม วสํ อติวตฺติตานี"ติ โกธาภิภูตตาย อญฺญตรสฺส พฺรหฺมปาริสชฺชสฺส สรีเร อธิมุจฺจิ, ตํ ทสฺเสตุํ อถโข ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ สเจ ตฺวํ เอวํ อนุพุทฺโธติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ธมฺมกถํ กเถตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๓.

สเจ ตฺวํ เอวํ อตฺตนาว จตฺตาริ สจฺจานิ อนุพุทฺโธ. มา สาวเก อุปเนสีติ คิหิสาวเก วา ปพฺพชิตสาวเก วา ตํ ธมฺมํ มา อุปนยสิ. หีเน กาเย ปติฏฺฐิตาติ จตูสุ อปาเยสุ ปติฏฺฐิตา. ปณีเต กาเย ปติฏฺฐิตาติ พฺรหฺมโลเก ปติฏฺฐิตา. อิทํ เก สนฺธาย วทติ? พาหิรปพฺพชฺชํ ปพฺพชิเต ตาปสปริพฺพาชเก. อนุปฺปนฺเน หิ พุทฺธุปฺปาเท กุลปุตฺตา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา กสฺสจิ กิญฺจิ อวิจาเรตฺวา ^๑- เอกจรา หุตฺวา สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชึสุ, เต สนฺธาย เอวมาห. อนกฺขาตํ กุสลญฺหิ มาริสาติ ปเรสํ อนกฺขาตํ อโนวทนํ ธมฺมกถาย อกถนํ กุสลํ เอตํ เสยฺโย. มา ปรํ โอวทาหีติ กาเลน มนุสฺสโลกํ, กาเลน เทวโลกํ, กาเลน พฺรหฺมโลกํ, กาเลน นาคโลกํ อาหิณฺฑนฺโต มา วิจริ, เอกสฺมึ ฐาเน นิสินฺโน ฌานมคฺคผลสุเขน วีตินาเมหีติ. อนาลปนตายาติ อนุลฺลปนตาย. พฺรหฺมุโน จ อภินิมนฺตนตายาติ พกพฺรหฺมุโน จ อิทญฺหิ มาริส นิจฺจนฺติอาทินา นเยน สโหกาสเกน ^๒- พฺรหฺมฏฺฐาเนน นิมนฺตนวจเนน. ตสฺมาติ เตน การเณน. อิมสฺส เวยฺยากรณสฺส พฺรหฺมนิมนฺตนิกํเตฺวว อธิวจนํ สงฺขา สมญฺญา ปณฺณตฺติ ^๓- ชาตา. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ^๔- ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย พฺรหฺมนิมนฺตนิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อวิตริตฺวา ^๒ ฉ.ม. สห กายเกน ^๓ ฉ.ม. ปญฺญตฺติ @^๔ ฉ.ม. อุตฺตานตฺถเมวาติ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๓๒๐-๓๒๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=8191&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=8191&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=551 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=10134 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=11936 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=11936 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12