พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๗ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ-ธรรมบท-อุทาน-อิติวุตตกะ-สุตตนิบาต

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท ๑๐. ทัณธวรรค ๒. ฉัพพัคคิยภิกขุวัตถุ
๑๐. ทัณฑวรรค
หมวดว่าด้วยการลงทัณฑ์๑-
๑. ฉัพพัคคิยภิกขุวัตถุ
เรื่องพระฉัพพัคคีย์
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๒๙] สัตว์ทุกประเภท ย่อมสะดุ้งกลัวโทษทัณฑ์
                       สัตว์ทุกประเภท ย่อมหวาดกลัวความตาย
                       บุคคลนำตนเข้าไปเปรียบเทียบแล้ว
                       ไม่ควรฆ่าเอง ไม่ควรใช้ให้คนอื่นฆ่า
๒. ฉัพพัคคิยภิกขุวัตถุ
เรื่องพระฉัพพัคคีย์
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๓๐] สัตว์ทุกประเภท ย่อมสะดุ้งกลัวโทษทัณฑ์
                       สัตว์ทุกประเภท ย่อมรักชีวิต๒-
                       บุคคลนำตนเข้าไปเปรียบเทียบแล้ว
                       ไม่ควรฆ่าเอง ไม่ควรใช้ให้คนอื่นฆ่า
@เชิงอรรถ :
@๑ ลงทัณฑ์ ตามความหมายในวรรคนี้คือ การใช้กำลังทำร้าย เข่นฆ่า หรือเบียดเบียนบุคคลอื่นหรือสัตว์อื่น
@ให้ได้รับความเดือดร้อน โดยการใช้ท่อนไม้ ก้อนดิน และวาจาที่หยาบคายให้ร้ายป้ายสี ตลอดถึงการใช้
@บทบัญญัติ บทลงโทษที่เอื้อประโยชน์ตนเป็นเครื่องมือ (ขุ.ธ.อ. ๕/๔๔-๖๔)
@๒ ยกเว้นพระขีณาสพ เพราะท่านเป็นผู้วางเฉยได้ในชีวิตหรือความตาย (ขุ.ธ.อ. ๕/๔๖)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๕ หน้า : ๗๒}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท ๑๐. ทัณธวรรค ๔. โกณฑธานเถรวัตถุ
๓. สัมพหุลกุมารวัตถุ
เรื่องเด็กชายหลายคน
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่เด็กชายชาวเมืองสาวัตถีประมาณ ๕๐๐ คน
ที่กำลังตีงูในระหว่างทาง ดังนี้)
             [๑๓๑] ผู้ใดใฝ่หาความสุขเพื่อตน
                       แต่กลับใช้ท่อนไม้ทำร้ายสัตว์ทั้งหลายผู้รักสุข
                       ผู้นั้นตายไปแล้วย่อมไม่ได้รับความสุขเลย
             [๑๓๒] ส่วนผู้ใดใฝ่หาความสุขเพื่อตน
                       ไม่ใช้ท่อนไม้ทำร้ายสัตว์ทั้งหลายผู้รักสุข
                       ผู้นั้นตายไปแล้วย่อมได้รับความสุข๑-
๔. โกณฑธานเถรวัตถุ
เรื่องพระโกณฑธานเถระ
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่พระโกณฑธานเถระ ดังนี้)
             [๑๓๓] เธออย่าได้กล่าวคำหยาบต่อใครๆ
                       คนที่ถูกเธอว่ากล่าวจะกล่าวโต้ตอบเธอ
                       เพราะว่าถ้อยคำที่โต้เถียงกัน ก่อให้เกิดทุกข์
                       และการทำร้ายโต้ตอบกันจะมาถึงเธอ
             [๑๓๔] ถ้าเธอทำตนให้นิ่งเงียบได้
                       เหมือนกังสดาล๒- ที่ตัดขอบปากออกแล้ว
                       เธอก็จะบรรลุนิพพานได้
                       การโต้เถียงกันก็จะไม่มีแก่เธอ
@เชิงอรรถ :
@๑ ดูอุทานข้อ ๑๓ หน้า ๑๙๓ ในเล่มนี้
@๒ กังสดาล หมายถึงระฆังวงเดือน (พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๕ หน้า : ๗๓}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท ๑๐. ทัณธวรรค ๗. มหาโมคคัลลานเถรวัตถุ
๕. อุโปสถิกอิตถีวัตถุ
เรื่องหญิงผู้รักษาอุโบสถศีล
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่นางวิสาขาและหญิงผู้รักษาอุโบสถศีล
ประมาณ ๕๐๐ คน ดังนี้)
             [๑๓๕] คนเลี้ยงโคใช้ท่อนไม้ไล่ต้อนฝูงโคไปยังที่หากิน ฉันใด
                       ความแก่และความตาย ก็ไล่ต้อนอายุของสัตว์ทั้งหลายไป ฉันนั้น
๖. อชครเปตวัตถุ
เรื่องเปรตงูเหลือม
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๓๖] คนพาลมีปัญญาทราม เมื่อทำบาปกรรมย่อมไม่รู้สึกตัว
                       จึงมักเดือดร้อนเพราะกรรมของตน
                       เหมือนคนถูกไฟไหม้ ฉะนั้น
๗. มหาโมคคัลลานเถรวัตถุ
เรื่องพระมหาโมคคัลลานเถระ
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๓๗] ผู้ใดประทุษร้ายคนที่ไม่มีความผิด๑-
                       (และ) คนที่ไม่ประทุษร้าย๒- (ตอบ)ด้วยโทษทัณฑ์
                       ผู้นั้นย่อมได้รับผลอย่าง ๑ ใน ๑๐ อย่าง คือ
             [๑๓๘] (๑) ทุกขเวทนาอย่างแรงกล้า (๒) เสื่อมทรัพย์
                       (๓) ถูกทำร้ายร่างกาย (๔) เจ็บป่วยอย่างหนัก
                       (๕) กลายเป็นคนวิกลจริต
@เชิงอรรถ :
@๑ คนที่ไม่มีความผิด หมายถึงพระขีณาสพผู้ปราศจากความผิดทางกาย เป็นต้น (ขุ.ธ.อ. ๕/๖๓)
@๒ คนที่ไม่ประทุษร้าย หมายถึงคนที่ไม่มีความผิดต่อผู้อื่น หรือต่อตนเอง (ขุ.ธ.อ. ๕/๖๓)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๕ หน้า : ๗๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท ๑๐. ทัณธวรรค ๙. สันตติมหามัตตวัตถุ
             [๑๓๙] (๖) ต้องราชภัย๑- (๗) ถูกกล่าวหาอย่างร้ายแรง
                       (๘) เสื่อมญาติ (๙) ทรัพย์สมบัติพินาศย่อยยับ
             [๑๔๐] (๑๐) บ้านเรือนถูกไฟไหม้
                       เขาผู้มีปัญญาทราม เมื่อตายไปย่อมตกนรก
๘. พหุภัณฑิกภิกขุวัตถุ
เรื่องภิกษุผู้มีเครื่องใช้สอยมาก
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุผู้มีเครื่องใช้สอยมาก ดังนี้)
             [๑๔๑] การเป็นคนเปลือย การเกล้าชฎา การเอาโคลนทาตัว
                       การอดอาหาร การนอนบนพื้นดิน
                       การมีกายหมักหมมด้วยธุลี
                       หรือการทำความเพียรด้วยการนั่งกระโหย่ง
                       วัตรทั้งหมดเหล่านี้หาชำระคนผู้ยังไม่ล่วงพ้นความสงสัยให้หมดจดได้ไม่
๙. สันตติมหามัตตวัตถุ
เรื่องสันตติมหาอำมาตย์
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๔๒] แม้บุคคลจะแต่งตัวแบบใดก็ตาม
                       ถ้าเขาเป็นผู้สงบ ฝึกตนได้ เป็นผู้แน่นอน๒- ประพฤติพรหมจรรย์
                       ละเว้นการเบียดเบียนสรรพสัตว์ ประพฤติสม่ำเสมอ
                       ควรเรียกบุคคลเช่นนั้นว่า พราหมณ์ สมณะ หรือภิกษุ๓- ก็ได้
@เชิงอรรถ :
@๑ ต้องราชภัย หมายถึงการถูกถอดยศ ปลดจากตำแหน่ง เป็นต้น (ขุ.ธ.อ. ๕/๖๔)
@๒ สงบ หมายถึงสงบจากกิเลสมีราคะเป็นต้น
@ฝึกตนได้ หมายถึงควบคุมอินทรีย์ทั้ง ๖ ได้
@เป็นผู้แน่นอน หมายถึงเป็นผู้แน่นอนในโลกุตตรมรรคทั้ง ๔ (ขุ.ธ.อ. ๕/๗๕)
@๓ คำว่า “พราหมณ์ สมณะ ภิกษุ” ตามหลักการพุทธศาสนามีความหมายดังนี้ พราหมณ์ หมายถึง
@ผู้ลอยบาปได้ สมณะ หมายถึงผู้สงบระงับบาปได้ ภิกษุ หมายถึงผู้ทำลายกิเลสได้ (ขุ.ธ.อ. ๕/๗๕)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๕ หน้า : ๗๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท ๑๐. ทัณฑวรรค ๑๑. สุขสามเณรวัตถุ
๑๐. ปิโลติกติสสเถรวัตถุ
เรื่องพระปิโลติกติสสเถระ
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๔๓] บุคคลผู้กีดกันอกุศลวิตกได้ด้วยหิริ มีอยู่น้อยคนในโลก
                       ภิกษุใดหลบหลีกนินทาได้ ตื่นตัวอยู่ เหมือนม้าชั้นดีหลบแส้ได้
                       ภิกษุเช่นนั้นมีอยู่น้อยรูป๑-
             [๑๔๔] เธอทั้งหลายจงมีความเพียรและมีสังเวคธรรม๒-
                       เหมือนม้าดีที่ถูกลงแส้ เธอทั้งหลายมีศรัทธา ศีล วิริยะ
                       สมาธิ และธัมมวินิจฉัย๓-
                       สมบูรณ์ด้วยวิชชาและจรณะ มีสติมั่นคง
                       จักละทุกข์๔- มีประมาณไม่น้อยนี้ได้
๑๑. สุขสามเณรวัตถุ
เรื่องสุขสามเณร
             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุทั้งหลาย ดังนี้)
             [๑๔๕] คนไขน้ำ ย่อมไขน้ำ
                       ช่างศร ย่อมดัดลูกศร
                       ช่างไม้ ย่อมถากไม้
                       ผู้มีวัตรดี๕- ย่อมฝึกตน๖-
ทัณฑวรรคที่ ๑๐ จบ
@เชิงอรรถ :
@๑ ดู สํ.ส. (แปล) ๑๕/๑๘/๑๖
@๒ มีสังเวคธรรม แปลจากคำว่า “สํเวคิโน” หมายถึงมีสโหตตัปปญาณ คือ ญาณที่มีโอตตัปปะ ได้แก่ ญาณ
@ที่มีความกลัวต่อภัยคือชาติ ชรา มรณะ เป็นต้น (ขุ.อิติ.อ. ๓๗/๑๓๑)
@๓ ธัมมวินิจฉัย หมายถึงความรู้เหตุที่ควรและไม่ควร (ขุ.ธ.อ. ๕/๗๘)
@๔ ทุกข์ ในที่นี้หมายถึงวัฏฏทุกข์ (ขุ.ธ.อ. ๕/๗๘)
@๕ ผู้มีวัตรดี ในที่นี้หมายถึงคนที่ว่าง่าย สอนง่าย (ขุ.ธ.อ. ๕/๙๐)
@๖ ขุ.เถร. (แปล) ๒๖/๑๙/๓๑๐ และดูเทียบธรรมบทข้อ ๘๐ หน้า ๕๓ ในเล่มนี้
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๒๕ หน้า : ๗๖}


                  เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๒๕ หน้าที่ ๗๒-๗๖.
http://84000.org/tipitaka/read/m_siri.php?B=25&siri=19
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2]. 
                  อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/v.php?B=25&A=618&Z=661
                  ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=20
             พระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=25&item=20&items=1
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=22&A=882
             The Pali Tipitaka in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=25&item=20&items=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=22&A=882
                  สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu25
             อ่านเทียบฉบับแปลอังกฤษ Compare with English Translation :-
https://84000.org/tipitaka/english/metta.lk/25i020-e1.php#
https://84000.org/tipitaka/english/metta.lk/25i020-e2.php#
https://accesstoinsight.org/tipitaka/kn/dhp/dhp.10.than.html
https://accesstoinsight.org/tipitaka/kn/dhp/dhp.10.budd.html
https://suttacentral.net/dhp129-145/en/anandajoti
https://suttacentral.net/dhp129-145/en/buddharakkhita
https://suttacentral.net/dhp129-145/en/sujato