ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
     ฉบับหลวง   ฉบับมหาจุฬาฯ   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๑ สุตฺต. ขุ. มหานิทฺเทโส

                             ปณฺณรสโม อตฺตทณฺฑสุตฺตนิทฺเทโส
     [๗๘๘]        อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ       ชนํ ปสฺสถ เมธคํ
                       สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ         ยถา สํวิชิตํ มยา ฯ
     [๗๘๙]    อตฺตทณฺฑา   ภยํ   ชาตนฺติ   ทณฺฑาติ   ตโย   ทณฺฑา
กายทณฺโฑ   วจีทณฺโฑ   มโนทณฺโฑ   ฯ   ติวิธํ  กายทุจฺจริตํ  กายทณฺโฑ
จตุพฺพิธํ   วจีทุจฺจริตํ   วจีทณฺโฑ   ติวิธํ   มโนทุจฺจริตํ   มโนทณฺโฑ   ฯ
ภยนฺติ   เทฺว   ภยานิ   ทิฏฺธมฺมิกญฺจ   ภยํ   สมฺปรายิกญฺจ   ภยํ   ฯ
กตมํ   ทิฏฺธมฺมิกํ  ภยํ  ฯ  อิเธกจฺโจ  กาเยน  ทุจฺจริตํ  จรติ  วาจาย
ทุจฺจริตํ   จรติ   มนสา   ทุจฺจริตํ   จรติ   ปาณมฺปิ   หนติ   อทินฺนมฺปิ
อาทิยติ   สนฺธิมฺปิ   ฉินฺทติ   นิลฺโลปมฺปิ   หรติ   เอกาคาริกมฺปิ  กโรติ
ปริปนฺเถปิ ติฏฺติ ปรทารมฺปิ คจฺฉติ มุสาปิ ภณติ ฯ
     {๗๘๙.๑}   ตเมนํ  คเหตฺวา  รญฺโ  ทสฺเสนฺติ  อยํ  เทว โจโร
อาคุจารี   อิมสฺส   ยํ   อิจฺฉสิ   ตํ  ทณฺฑํ  ปเณหีติ  ฯ  ตเมนํ  ราชา
ปริภาสติ  ฯ  โส  ปริภาสปจฺจยาปิ  [๑]-  ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ ฯ
เอตํ   ภยํ   ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ  อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ
นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ
     {๗๘๙.๒}   ตเมนํ ราชา พนฺธาเปติ อนฺทุพนฺธเนน วา รชฺชุพนฺธเนน
วา   สงฺขลิกพนฺธเนน   วา   เวตฺตพนฺธเนน   วา   ลตาพนฺธเนน  วา
เปกฺขพนฺธเนน     วา     ปริกฺเขปพนฺธเนน     วา     คามพนฺธเนน
@เชิงอรรถ:  ม. ภยมฺปิ อุปฺปาเทติ ฯ
วา   [๑]-   นครพนฺธเนน   วา   รฏฺพนฺธเนน   วา  ชนปทพนฺธเนน
วา  อนฺตมโส  สวจนียมฺปิ  กโรติ  น  เต  ลพฺภา  อิโต  ปกฺกมิตุนฺติ  ฯ
โส    พนฺธนปจฺจยาปิ    ทุกฺขโทมนสฺสํ   ปฏิสํเวเทติ   ฯ   เอตํ   ภยํ
ทุกฺขโทมนสฺสํ   กุโต   ตสฺส   ฯ   อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ  นิพฺพตฺตํ
อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ
     {๗๘๙.๓}   ตเมนํ  ราชา ตสฺส ธนํ อาหราเปติ สตํ วา สหสฺสํ วา
สตสหสฺสํ   วา  ฯ  โส  ธนชานิปจฺจยาปิ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ
เอตํ   ภยํ   ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ  อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ
นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ
     {๗๘๙.๔}   ตเมนํ  ราชา  วิวิธา  กมฺมการณา การาเปติ กสาหิปิ
ตาเฬติ   เวตฺเตหิปิ   ตาเฬติ  อฑฺฒทณฺฑเกหิปิ  ตาเฬติ  หตฺถมฺปิ  ฉินฺทติ
ปาทมฺปิ    ฉินฺทติ    หตฺถปาทมฺปิ   ฉินฺทติ   กณฺณมฺปิ   ฉินฺทติ   นาสมฺปิ
ฉินฺทติ    กณฺณนาสมฺปิ   ฉินฺทติ   วิลงฺคถาลกมฺปิ   กโรติ   สงฺขมุณฺฑกมฺปิ
กโรติ    ราหุมุขมฺปิ   กโรติ   โชติมาลิกมฺปิ   กโรติ   หตฺถปชฺโชติกมฺปิ
กโรติ   เอรกวตฺติกมฺปิ   กโรติ   จิรกวาสิกมฺปิ   กโรติ   เอเณยฺยกมฺปิ
กโรติ    พลิสมํสิกมฺปิ   กโรติ   กหาปณิกมฺปิ   กโรติ   ขาราปตจฺฉิกมฺปิ
กโรติ  ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ  กโรติ  ปลาลปีกมฺปิ  กโรติ  ตตฺเตนปิ  เตเลน
โอสิญฺจติ  สุนเขหิปิ  ขาทาเปติ  ชีวนฺตมฺปิ  สูเล  อุตฺตาเสติ  อสินาปิ สีสํ
ฉินฺทติ  ฯ  โส  กมฺมการณปจฺจยาปิ  ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ เอตํ ภยํ
@เชิงอรรถ:  ม. นิคมพนฺธเนน วา ฯ
ทุกฺขโทมนสฺสํ   กุโต   ตสฺส   ฯ   อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ  นิพฺพตฺตํ
อภินิพฺพตฺตํ   ปาตุภูตํ   ฯ   ราชา  อิเมสํ  จตุนฺนํ  ทณฺฑานํ  อิสฺสโร  ฯ
โส   สเกน   กมฺเมน   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ  ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ
     {๗๘๙.๕}   ตเมนํ   นิรยปาลา  ปญฺจวิธพนฺธนํ  นาม  กมฺมการณํ
กาเรนฺติ  ตตฺตํ  อโยขิลํ  หตฺเถ  คเมนฺติ  ตตฺตํ  อโยขิลํ  ทุติเย  หตฺเถ
คเมนฺติ   ตตฺตํ  อโยขิลํ  ปาเท  คเมนฺติ  ตตฺตํ  อโยขิลํ  ทุติเย  ปาเท
คเมนฺติ   ตตฺตํ   อโยขิลํ   มชฺเฌอุรสฺมึ  คเมนฺติ  ฯ  โส  ตตฺถ  ทุกฺขา
ติปฺปา  [๑]-  กฏุกา  เวทนา  เวเทติ  น  จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น
ตํ   ปาปกมฺมํ  พฺยนฺตีโหติ  ฯ  เอตํ  ภยํ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ
อตฺตทณฺฑโต ชาตํ สญฺชาตํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ
     {๗๘๙.๖}   ตเมนํ นิรยปาลา สํเวสิตฺวา ๒- กุธารีหิ ๓- ตจฺเฉนฺติ ฯ
โส  ตตฺถ  ทุกฺขา  ติปฺปา  กฏุกา  เวทนา เวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ
ยาว   น   ตํ   ปาปกมฺมํ  พฺยนฺตีโหติ  ฯ  ตเมนํ  นิรยปาลา  อุทฺธํปาทํ
อโธสิรํ  คเหตฺวา  วาสีหิ  ตจฺเฉนฺติ  ฯ ตเมนํ นิรยปาลา รเถ โยเชตฺวา
อาทิตฺตาย   ปวิยา   สมฺปชฺชลิตาย  สญฺโชติภูตาย  ๔-  สาเรนฺติปิ  ๕-
ปจฺจาสาเรนฺติปิ  ๖-  ฯเปฯ ตเมนํ นิรยปาลา มหนฺตํ องฺคารปพฺพตํ อาทิตฺตํ
สมฺปชฺชลิตํ  สญฺโชติภูตํ  อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ ฯเปฯ ตเมนํ นิรยปาลา
@เชิงอรรถ:  โป. ขรา ฯ อีทิสฏฺาเน สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ  ม. สํเวเสตฺวา ฯ  ม. สี.
@กุารีหิ ฯ  สชฺโชติภูตายาติปิ สโชติภูตายาติปิ ปาโ สี. หาเรนฺติปิ ฯ
@ ปจฺจาหาเรนฺติปิ ฯ
อุทฺธํปาทํ  อโธสิรํ  คเหตฺวา  ตตฺตาย  โลหกุมฺภิยา  ปกฺขิปนฺติ  อาทิตฺตาย
สมฺปชฺชลิตาย  สญฺโชติภูตาย  ฯ  โส  ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจติ ฯ โส ตตฺถ
เผณุทฺเทหกํ  ปจฺจมาโน  สกิมฺปิ  อุทฺธํ  คจฺฉติ  สกิมฺปิ  อโธ คจฺฉติ สกิมฺปิ
ติริยํ  คจฺฉติ  ฯ  โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวเทติ น จ ตาว
กาลํ  กโรติ  ยาว  น  ตํ  ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ
กุโต  ตสฺส  ฯ  อตฺตทณฺฑโต  ชาตํ  สญฺชาตํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ ฯ
ตเมนํ นิรยปาลา มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ ฯ โส โข ปน มหานิรโย
         จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร        วิภตฺโต ภาคโส มิโต
         อโยปาการปริยตฺโต           อยสา ปฏิกุชฺชิโต ฯ
         ตสฺส อโยมยา ภูมิ             ชลิตา เตชสา ยุตา
         สมนฺตา โยชนสตํ              ผริตฺวา ติฏฺติ สพฺพทา ฯ
         กทริยา ตปนา โฆรา          อจฺจิมนฺโต ทุราสทา ๑-
         โลมหํสนรูปา จ                 ภิสฺมา ปฏิภยา ทุกฺขา ฯ
         ปุรตฺถิมาย จ ภิตฺติยา         อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ปจฺฉิมาย ปฏิหญฺติ ฯ
         ปจฺฉิมาย จ ภิตฺติยา           อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ปุรตฺถิมาย ปฏิหญฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  สี. ขรา สทา ฯ
         อุตฺตราย จ ภิตฺติยา           อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ทกฺขิณาย ปฏิหญฺติ ฯ
         ทกฺขิณาย จ ภิตฺติยา          อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺิโต
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       อุตฺตราย ปฏิหญฺติ ฯ
         เหฏฺิโต จ สมุฏฺาย          อจฺจิกฺขนฺโธ ภยานโก
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ฉทนสฺมึ ปฏิหญฺติ ฯ
         ฉทนมฺหา สมุฏฺาย           อจฺจิกฺขนฺโธ ภยานโก
         ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต       ภูมิยํ ปฏิหญฺติ ฯ
         อโยกปาลํ อาทิตฺตํ            สนฺตตฺตํ ชลิตํ ยถา
         เอวํ อวีจินิรโย                   เหฏฺา อุปริ ปสฺสโต ฯ
         ตตฺถ สตฺตา มหาลุทฺทา      มหากิพฺพิสการิโน
         อจฺจนฺตปาปกมฺมนฺตา        ปจฺจนฺติ น จ มิยฺยเร ฯ
         ชาตเวทสโม กาโย             เตสํ นิรยวาสินํ
         ปสฺส กมฺมานํ ๑- ทฬฺหตฺตํ  น ภสฺมา โหนฺติ ๒- นปี มสิ ฯ
         ปุรตฺถิเมนปิ ธาวนฺติ           ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต ๓-
         อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ             ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ ฯ
         ยํ ยํ ทิสมฺปิ ธาวนฺติ ๔-       ตํ ตํ ทฺวารํ ปิถียติ
         อภินิกฺขมิตาสา เต             สตฺตา โมกฺขํ ๕- คเวสิโน ฯ
         น เต ตโต นิกฺขมิตุํ             ลภนฺติ กมฺมปจฺจยา
         เตสญฺจ ปาปกมฺมนฺตํ         อวิปกฺกํ กตํ พหุนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. กมฺมาน ฯ  ม. โหติ ฯ  ม. ปจฺฉิมํ ฯ  ม. ทิสํ ปธาวนฺติ ฯ
@ ยุ. ปาโมกฺขํ ฯ
     {๗๘๙.๗}   เอตํ  ภยํ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  กุโต  ตสฺส  ฯ อตฺตทณฺฑโต
ชาตํ    สญฺชาตํ    นิพฺพตฺตํ    อภินิพฺพตฺตํ    ปาตุภูตํ   ฯ   ยานิ   จ
เนรยิกานิ   ทุกฺขานิ   ยานิ   จ   ติรจฺฉานโยนิกานิ  ทุกฺขานิ  ยานิ  จ
ปิตฺติวิสยิกานิ   ทุกฺขานิ  ยานิ  จ  มานุสกานิ  ๑-  ทุกฺขานิ  ตานิ  กุโต
ชาตานิ   กุโต   สญฺชาตานิ   กุโต   นิพฺพตฺตานิ   กุโต   อภินิพฺพตฺตานิ
กุโต   ปาตุภูตานิ   ฯ   อตฺตทณฺฑโต   ชาตานิ   สญฺชาตานิ  นิพฺพตฺตานิ
อภินิพฺพตฺตานิ ปาตุภูตานีติ อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ ฯ
     [๗๙๐]   ชนํ   ปสฺสถ  เมธคนฺติ  ชนนฺติ  ขตฺติยา  จ  พฺราหฺมณา
จ  เวสฺสา  จ  สุทฺทา  จ  คหฏฺา  จ  ปพฺพชิตา  จ  เทวา จ มนุสฺสา
จ   ฯ   เมธคนฺติ  ๒-  เมธคํ  ชนํ  กลหํ  ชนํ  วิรุทฺธํ  ชนํ  ปฏิวิรุทฺธํ
ชนํ    อาหตชนํ    ปจฺจาหตชนํ   อาฆาติตชนํ   ปจฺจาฆาติตชนํ   ปสฺสถ
ทกฺขถ โอโลเกถ นิชฺฌาเยถ อุปปริกฺขถาติ ชนํ ปสฺสถ เมธคํ ฯ
     [๗๙๑]   สํเวคํ  กิตฺตยิสฺสามีติ  สํเวคํ  อุพฺเพคํ  อุตฺราสํ  ภยํ ปีฬนํ
ฆฏฺฏนํ     อุปทฺทวํ     อุปสคฺคํ    กิตฺตยิสฺสามิ    ๓-    ปกิตฺตยิสฺสามิ
อาจิกฺขิสฺสามิ    เทสิสฺสามิ    ปญฺาปิสฺสามิ    ปฏฺปิสฺสามิ   วิวริสฺสามิ
วิภชิสฺสามิ อุตฺตานีกริสฺสามิ ปกาสิสฺสามีติ สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ ฯ
     [๗๙๒]   ยถา  สํวิชิตํ มยาติ ยถา มยา อตฺตนาเยว [๔]- สํเวชิโต
อุพฺเพชิโต สํเวคมาปาทิโตติ ยถา สํวิชิตํ มยา ฯ เตนาห ภควา
                       อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ       ชนํ ปสฺสถ เมธคํ
                       สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ           ยถา สํวิชิตํ มยาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. มานุสิกานิ ฯ  โป. ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ  ม. กิตฺตยิสฺสามีติ
@ โป. ม. อตฺตานํ ฯ
     [๗๙๓]        ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา       มจฺเฉ อปฺโปทเก ยถา
                       อญฺมญฺเหิ พฺยารุทฺเธ     ทิสฺวา มํ ภยมาวิสิ ฯ
     [๗๙๔]   ผนฺทมานํ   ปชํ   ทิสฺวาติ  ปชาติ  สตฺตาธิวจนํ  ฯ  ปชํ
ตณฺหาผนฺทนาย    ผนฺทมานํ    ทิฏฺิผนฺทนาย   ผนฺทมานํ   กิเลสผนฺทนาย
ผนฺทมานํ    ทุจฺจริตผนฺทนาย    ผนฺทมานํ    ปโยคผนฺทนาย    ผนฺทมานํ
วิปากผนฺทนาย     ผนฺทมานํ    รตฺตราเคน    ผนฺทมานํ    ทุฏฺโทเสน
ผนฺทมานํ     มูฬฺหโมเหน     ผนฺทมานํ     วินิพนฺธมาเนน    ผนฺทมานํ
ปรามฏฺทิฏฺิยา      ผนฺทมานํ      วิกฺเขปคตอุทฺธจฺเจน      ผนฺทมานํ
อนิฏฺงฺคตวิจิกิจฺฉาย      ผนฺทมานํ      ถามคตอนุสเยหิ      ผนฺทมานํ
ลาเภน   ผนฺทมานํ   อลาเภน   ผนฺทมานํ   ยเสน   ผนฺทมานํ  อยเสน
ผนฺทมานํ   ปสํสาย   ผนฺทมานํ   นินฺทาย   ผนฺทมานํ   สุเขน  ผนฺทมานํ
ทุกฺเขน   ผนฺทมานํ   ชาติยา   ผนฺทมานํ   ชราย   ผนฺทมานํ  พฺยาธินา
ผนฺทมานํ     มรเณน     ผนฺทมานํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ
ผนฺทมานํ   เนรยิเกน   ทุกฺเขน   ผนฺทมานํ   ติรจฺฉานโยนิเกน  ทุกฺเขน
ผนฺทมานํ   ปิตฺติวิสยิเกน   ๑-   ทุกฺเขน  ผนฺทมานํ  มานุสเกน  ทุกฺเขน
ผนฺทมานํ    คพฺโภกฺกนฺติมูลเกน    ทุกฺเขน    คพฺภฏฺิติมูลเกน   ทุกฺเขน
คพฺภวุฏฺานมูลเกน    ทุกฺเขน    ชาตสฺสุปนิพนฺธิเกน   ทุกฺเขน   ชาตสฺส
ปราเธยฺยเกน   ทุกฺเขน   อตฺตุปกฺกเมน   ทุกฺเขน  ปรุปกฺกเมน  ทุกฺเขน
ทุกฺขทุกฺเขน    สงฺขารทุกฺเขน   วิปริณามทุกฺเขน   จกฺขุโรเคน   ทุกฺเขน
@เชิงอรรถ:  ม. เปตฺติวิสยิเกน ฯ สพฺพตฺถ เอวํ าตพฺพํ ฯ
โสตโรเคน    ฆานโรเคน    ชิวฺหาโรเคน    กายโรเคน   สีสโรเคน
กณฺณโรเคน   มุขโรเคน   ทนฺตโรเคน  กาเสน  สาเสน  ปินาเสน  ๑-
ฑเหน   ชเรน   กุจฺฉิโรเคน   มุจฺฉาย   ปกฺขนฺทิกาย  สุลาย  วิสูจิกาย
กุฏฺเน   คณฺเฑน   กิลาเสน   โสเสน   อปมาเรน   ททฺทุยา  กณฺฑุยา
กจฺฉุยา   รขสาย   วิตจฺฉิกาย   โลหิเตน   ปิตฺเตน  มธุเมเหน  อํสาย
ปิฬกาย    ภคนฺทลาย   ปิตฺตสมุฏฺาเนหิ   อาพาเธหิ   เสมฺหสมุฏฺาเนหิ
อาพาเธหิ    วาตสมุฏฺาเนหิ    อาพาเธหิ   สนฺนิปาติเกหิ   อาพาเธหิ
อุตุปริณามเชหิ   อาพาเธหิ   วิสมปริหารเชหิ   อาพาเธหิ  โอปกฺกมิเกหิ
อาพาเธหิ    กมฺมวิปากเชหิ   อาพาเธหิ   สีเตน   อุเณฺหน   ชิฆจฺฉาย
ปิปาสาย   อุจฺจาเรน  ปสฺสาเวน  ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสน  [๒]-
มาตุมรเณน    ทุกฺเขน    ปิตุมรเณน   ทุกฺเขน   ภาตุมรเณน   ทุกฺเขน
ภคินีมรเณน   ทุกฺเขน   ปุตฺตมรเณน   ทุกฺเขน  ๓-  ธีตุมรเณน  ทุกฺเขน
าติมรเณน   ทุกฺเขน   โภคพฺยสเนน   ทุกฺเขน   โรคพฺยสเนน  ทุกฺเขน
สีลพฺยสเนน   ทุกฺเขน   ทิฏฺิพฺยสเนน   ทุกฺเขน   ผนฺทมานํ  สมฺผนฺทมานํ
วิปฺผนฺทมานํ  เวธมานํ  ปเวธมานํ สมฺปเวธมานํ ฯ ทิสฺวาติ [๔]- ปสฺสิตฺวา
ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา ฯ
     [๗๙๕]   มจฺเฉ   อปฺโปทเก   ยถาติ   ยถา  มจฺฉา  อปฺโปทเก
ปริตฺโตทเก   อุทกปริยาทาเน   กาเกหิ   วา   กุลเลหิ  วา  พลากาหิ
@เชิงอรรถ:  โป. ปิปาเสน ฯ  โป. ม. ทุกฺเขน ฯ  โป. ยุ. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
@ ม. ทิสฺวา ฯ
วา   ปริปาติยมานา   อุกฺขิปิยมานา   ขชฺชมานา   ผนฺทนฺติ   สมฺผนฺทนฺติ
วิปฺผนฺทนฺติ    เวเธนฺติ    ปเวเธนฺติ   สมฺปเวเธนฺติ   เอวเมว   ปชา
ตณฺหาผนฺทนาย    ผนฺทนฺติ    ฯเปฯ   ทิฏฺิพฺยสเนน   ทุกฺเขน   ผนฺทนฺติ
สมฺผนฺทนฺติ   วิปฺผนฺทนฺติ   เวเธนฺติ   ปเวเธนฺติ   สมฺปเวเธนฺตีติ  มจฺเฉ
อปฺโปทเก ยถา ฯ
     [๗๙๖]   อญฺมญฺเหิ   พฺยารุทฺเธติ   อญฺมญฺ   สตฺตา  วิรุทฺธา
ปฏิวิรุทฺธา   อาหตา   ปจฺจาหตา   อาฆาติตา  ปจฺจาฆาติตา  ราชาโนปิ
ราชูหิ     วิวทนฺติ    ขตฺติยาปิ    ขตฺติเยหิ    วิวทนฺติ    พฺราหฺมณาปิ
พฺราหฺมเณหิ     วิวทนฺติ     คหปตีปิ    คหปตีหิ    วิวทนฺติ    มาตาปิ
ปุตฺเตน   วิวทติ   ปุตฺโตปิ   มาตรา   วิวทติ   ปิตาปิ  ปุตฺเตน  วิวทติ
ปุตฺโตปิ   ปิตรา   วิวทติ   ภาตาปิ   ภาตรา   วิวทติ  ภคินีปิ  ภคินิยา
วิวทติ  ๑-  ภาตาปิ  ภคินิยา  วิวทติ  ภคินีปิ  ภาตรา  วิวทติ  สหาโยปิ
สหาเยน   วิวทติ   ฯ   เต   ตตฺถ   กลหวิคฺคหวิวาทาปนฺนา  อญฺมญฺ
ปาณีหิปิ    อุปกฺกมนฺติ    เลฑฺฑูหิปิ   อุปกฺกมนฺติ   ทณฺเฑหิปิ   อุปกฺกมนฺติ
สตฺเถหิปิ  อุปกฺกมนฺติ  ฯ  เต  ตตฺถ  มรณมฺปิ  คจฺฉนฺติ  ๒-  มรณมตฺตมฺปิ
ทุกฺขนฺติ อญฺมญฺเหิ พฺยารุทฺเธ ฯ
     [๗๙๗]   ทิสฺวา   มํ   ภยมาวิสีติ   ทิสฺวาติ   ทิสฺวา   ปสฺสิตฺวา
ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวา   ภยํ  ปีฬนํ  ฆฏฺฏนํ
อุปทฺทโว อุปสคฺโค อาวิสตีติ ๓- ทิสฺวา มํ ภยมาวิสิ ฯ เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. อิเม ปาา นตฺถิ ฯ  ม. นิคจฺฉนฺติ ฯ  โป. ม. อาวิสีติ ฯ
                       ผนฺทมานํ ปชํ ทิสฺวา              มจฺเฉ อปฺโปทเก ยถา
                       อญฺมญฺเหิ พฺยารุทฺเธ      ทิสฺวา มํ ภยมาวิสีติ ฯ
     [๗๙๘]        สมนฺตมสาโร โลโก         ทิสา สพฺพา สเมริตา
                       อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน                 นาทฺทสาสึ อโนสิตํ ฯ
     [๗๙๙]   สมนฺตมสาโร   โลโกติ   นิรยโลโก  ติรจฺฉานโยนิโลโก
ปิตฺติวิสยโลโก    มนุสฺสโลโก    เทวโลโก    ขนฺธโลโก    ธาตุโลโก
อายตนโลโก  อยํ  โลโก  ปโร  โลโก สพฺรหฺมโลโก ๑- สเทวโลโก ๒-
อยํ   วุจฺจติ   โลโก   ฯ  นิรยโลโก  อสฺสาโร  นิสฺสาโร  สาราปคโต
นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน  วา  อตฺตสารสาเรน  วา  นิจฺเจน
วา  ธุเวน  วา  สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วา ฯ ติรจฺฉานโยนิโลโก
ปิตฺติวิสยโลโก    มนุสฺสโลโก    เทวโลโก    ขนฺธโลโก    ธาตุโลโก
อายตนโลโก   อยํ   โลโก   ปโร   โลโก  สพฺรหฺมโลโก  สเทวโลโก
อสฺสาโร   นิสฺสาโร   สาราปคโต  นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน
วา   อตฺตสารสาเรน   วา   นิจฺเจน  วา  ธุเวน  วา  สสฺสเตน  วา
อวิปริณามธมฺเมน วา ฯ
     {๗๙๙.๑}   ยถา  [๓]- นโฬ อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต ยถา
เอรณฺโฑ   อสฺสาโร   นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  อุทุมฺพโร  อสฺสาโร
นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  เสตคจฺโฉ  อสฺสาโร  นิสฺสาโร สาราปคโต
ยถา   ปาลิภทฺทโก   อสฺสาโร  นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  เผณุปิณฺโฑ
อสฺสาโร   นิสฺสาโร   สาราปคโต   ยถา   ปุพฺพุฬกํ   อสฺสารํ  นิสฺสารํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. พฺรหฺมโลโก เทวโลโก ฯ  ม. ปน ฯ
สาราปคตํ    ยถา   มรีจิ   อสฺสารา   นิสฺสารา   สาราปคตา   ยถา
กทฺทลิกฺขนฺโธ   อสฺสาโร  นิสฺสาโร  สาราปคโต  ยถา  มายา  อสฺสารา
นิสฺสารา    สาราปคตา   เอวเมว   นิรยโลโก   อสฺสาโร   นิสฺสาโร
สาราปคโต   นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน  วา  อตฺตสารสาเรน
วา   นิจฺเจน   วา  ธุเวน  วา  สสฺสเตน  วา  อวิปริณามธมฺเมน  วา
ติรจฺฉานโยนิโลโก   ปิตฺติวิสยโลโก   มนุสฺสโลโก   ฯเปฯ   สเทวโลโก
อสฺสาโร   นิสฺสาโร   สาราปคโต  นิจฺจสารสาเรน  วา  สุขสารสาเรน
วา   อตฺตสารสาเรน   วา   นิจฺเจน   วา   ธุเวน   วา   สสฺสเตน
วา อวิปริณามธมฺเมน วาติ สมนฺตมสาโร โลโก ฯ
     [๘๐๐]   ทิสา   สพฺพา   สเมริตาติ   เย   ปุรตฺถิมาย   ทิสาย
สงฺขารา    เตปิ   เอริตา   สเมริตา   จลิตา   ฆฏฺฏิตา   อนิจฺจตาย
ชาติยา    อนุคตา    ชราย   อนุสฏา   พฺยาธินา   อภิภูตา   มรเณน
อพฺภาหตา     ทุกฺเข     ปติฏฺิตา     อตาณา    อเลณา    อสรณา
อสรณีภูตา   ฯ   เย   ปจฺฉิมาย   ทิสาย   สงฺขารา   เย   อุตฺตราย
ทิสาย   สงฺขารา   เย   ทกฺขิณาย   ทิสาย  สงฺขารา  เย  ปุรตฺถิมาย
อนุทิสาย   สงฺขารา  เย  ปจฺฉิมาย  อนุทิสาย  สงฺขารา  เย  อุตฺตราย
อนุทิสาย    สงฺขารา    เย    ทกฺขิณาย   อนุทิสาย   สงฺขารา   เย
เหฏฺิมาย   ทิสาย   สงฺขารา   เย   อุปริมาย  ทิสาย  สงฺขารา  เย
ทสทิสาสุ    สงฺขารา    เตปิ   เอริตา   สเมริตา   จลิตา   ฆฏฺฏิตา
อนิจฺจตาย   ชาติยา   อนุคตา   ชราย   อนุสฏา   พฺยาธินา   อภิภูตา
มรเณน   อพฺภาหตา   ทุกฺเข   ปติฏฺิตา   อตาณา   อเลณา   อสรณา
อสรณีภูตา ฯ ภาสิตมฺปิ เจตํ
                กิญฺจาปิ เจตํ ชลตี วิมานํ
                โอภาสยํ อุตฺตริยํ ทิสาย
                รูเป รณํ ทิสฺวา สทา ปเวธิตํ
                ตสฺมา น รูเป รมตี สุเมโธ
         มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก         ชราย ปริวาริโต
         ตณฺหาสลฺเลน โอติณฺโณ      อิจฺฉาธุมายิโก ๑- สทา
         สพฺโพ อาทีปิโต โลโก          สพฺโพ โลโก ปโชปิโต ๒-
         สพฺโพ ปชฺชลิโต โลโก          สพฺโพ โลโก ปกมฺปิโตติ ฯ
ทิสา สพฺพา สเมริตา ฯ
     [๘๐๑]   อิจฺฉํ  ภวนมตฺตโนติ  อตฺตโน  ภวํ  ๓-  ตาณํ  เลณํ สรณํ
คตึ   ปรายนํ  อิจฺฉนฺโต  สาทิยนฺโต  ปตฺถยนฺโต  ปิหยนฺโต  อภิชปฺปนฺโตติ
อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน ฯ
     [๘๐๒]   นาทฺทสาสึ    อโนสิตนฺติ    อนชฺโฌสิตํ    น   อทฺทสํ
อชฺโฌสิตญฺเว   อทฺทสํ   ฯ   สพฺพํ   โยพฺพญฺ   ชราย   โอสิตํ  สพฺพํ
อาโรคฺยํ   พฺยาธินา   โอสิตํ   สพฺพํ   ชีวิตํ   มรเณน   โอสิตํ   สพฺพํ
ลาภํ   อลาเภน   โอสิตํ   สพฺพํ   ยสํ   อยเสน   โอสิตํ  สพฺพํ  ปสํสํ
นินฺทาย โอสิตํ สพฺพํ สุขํ ทุกฺเขน โอสิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิจฺฉาธูมายิโต ฯ  ม. ปธูปิโต ฯ  โป. ม. ภวนํ ฯ
                       ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส จ
                       นินฺทา จ ปสํสา จ สุขทุกฺขญฺจ
                       เอเต อนิจฺจา มนุเชสุ ธมฺมา
                       อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ฯ
นาทฺทสาสึ อโนสิตํ ฯ เตนาห ภควา
                       สมนฺตมสาโร โลโก         ทิสา สพฺพา สเมริตา
                       อิจฺฉํ ภวนมตฺตโน            นาทฺทสาสึ อโนสิตนฺติ ฯ
     [๘๐๓]        โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ   ทิสฺวา เม อรตี อหุ
                       อเถตฺถ สลฺลํ อทฺทกฺขึ     ทุทฺทสํ หทยสฺสิตํ ฯ
     [๘๐๔]   โอสาเนเตฺวว   พฺยารุทฺเธติ   โอสาเนเตฺววาติ   สพฺพํ
โยพฺพญฺ    ชรา   โอสาเปติ   สพฺพํ   อาโรคฺยํ   พฺยาธิ   โอสาเปติ
สพฺพํ   ชีวิตํ   มรณํ   โอสาเปติ   สพฺพํ   ลาภํ   อลาโภ   โอสาเปติ
สพฺพํ   ยสํ   อยโส   โอสาเปติ  สพฺพํ  ปสํสํ  นินฺทา  โอสาเปติ  สพฺพํ
สุขํ   ทุกฺขํ  โอสาเปตีติ  โอสาเนเตฺวว  ฯ  พฺยารุทฺเธติ  โยพฺพญฺกามา
สตฺตา    ชราย    ปฏิวิรุทฺธา    อาโรคฺยกามา    สตฺตา    พฺยาธินา
ปฏิวิรุทฺธา    ชีวิตุกามา    สตฺตา    มรเณน   ปฏิวิรุทฺธา   ลาภกามา
สตฺตา   อลาเภน   ปฏิวิรุทฺธา   ยสกามา   สตฺตา  อยเสน  ปฏิวิรุทฺธา
ปสํสกามา   สตฺตา   นินฺทาย   ปฏิวิรุทฺธา   สุขกามา   สตฺตา  ทุกฺเขน
วิรุทฺธา   ปฏิวิรุทฺธา   อาหตา   ปจฺจาหตา   อาฆาติตา  ปจฺจาฆาติตาติ
โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ ฯ
     [๘๐๕]   ทิสฺวา   เม   อรตี   อหูติ  ทิสฺวาติ  ทิสฺวา  ปสฺสิตฺวา
ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวาติ   ทิสฺวา   ฯ  เม
อรตีติ   ยา  อรติ  ยา  อนภิรติ  ยา  อนภิรมนา  ยา  อุกฺกณฺิยา  ๑-
ยา ปริตสิตา อหูติ ทิสฺวา เม อรตี อหุ ฯ
     [๘๐๖]   อเถตฺถ   สลฺลํ   อทฺทกฺขินฺติ   อถาติ   ปทสนฺธิ  ฯเปฯ
ปทานุปุพฺพตาเมตํ   อถาติ   ฯ   เอตฺถาติ   สตฺเตสุ  ฯ  สลฺลนฺติ  สตฺต
สลฺลานิ    ราคสลฺลํ    โทสสลฺลํ    โมหสลฺลํ    มานสลฺลํ    ทิฏฺิสลฺลํ
โสกสลฺลํ    กถํกถาสลฺลํ    ฯ   อทฺทกฺขินฺติ   อทฺทสํ   อทฺทกฺขึ   อปสฺสึ
ปฏิวิชฺฌินฺติ อเถตฺถ สลฺลํ อทฺทกฺขึ ฯ
     [๘๐๗]   ทุทฺทสํ    หทยสฺสิตนฺติ    ทุทฺทสนฺติ   ทุทฺทสํ   ทุทฺทกฺขํ
ทุปฺปสฺสํ    ทุพฺพุชฺฌํ   ทุรนุพุชฺฌํ   ทุปฺปฏิวิชฺฌํ   ฯ   หทยสฺสิตนฺติ   หทยํ
วุจฺจติ   จิตฺตํ   ยํ   จิตฺตํ  มโน  มานสํ  หทยํ  ปณฺฑรํ  มโน  มนายตนํ
มนินฺทฺริยํ    วิญฺาณํ    วิญฺาณกฺขนฺโธ    ตชฺชา   มโนวิญฺาณธาตุ   ฯ
หทยสฺสิตนฺติ   หทยนิสฺสิตํ   จิตฺตนิสฺสิตํ   จิตฺตสนฺนิสฺสิตํ   จิตฺเตน   สหคตํ
สหชาตํ    สํสฏฺ    สมฺปยุตฺตํ    เอกุปฺปาทํ    เอกนิโรธํ   เอกวตฺถุกํ
เอการมฺมณนฺติ ทุทฺทสํ หทยสฺสิตํ ฯ เตนาห ภควา
                       โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ   ทิสฺวา เม อรตี อหุ
                       อเถตฺถ สลฺลํ อทฺทกฺขึ      ทุทฺทสํ หทยสฺสิตนฺติ ฯ
     [๘๐๘]        เยน สลฺเลน โอติณฺโณ    ทิสา สพฺพา วิธาวติ
                       ตเมว สลฺลํ อพฺพุยฺห       น ธาวติ น สีทติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุกฺกณฺิตา ฯ
     [๘๐๙]   เยน   สลฺเลน   โอติณฺโณ   ทิสา   สพฺพา   วิธาวตีติ
สลฺลนฺติ   สตฺต   สลฺลานิ   ราคสลฺลํ   โทสสลฺลํ   โมหสลฺลํ   มานสลฺลํ
ทิฏฺิสลฺลํ โสกสลฺลํ กถํกถาสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๑}   กตมํ ราคสลฺลํ ฯ โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ
นนฺทิ   นนฺทิราโค  จิตฺตสฺส  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา  โลโภ  อกุสลมูลํ
อิทํ ราคสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๒}   กตมํ  โทสสลฺลํ  ฯ  อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ
อนตฺถํ   เม  จรตีติ  อาฆาโต  ชายติ  อนตฺถํ  เม  จริสฺสตีติ  อาฆาโต
ชายติ    ฯเปฯ    จณฺฑิกฺกํ   อสฺสุโรโป   อนตฺตมนตา   จิตฺตสฺส   อิทํ
โทสสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๓}   กตมํ โมหสลฺลํ ฯ ทุกฺเข อาณํ ฯเปฯ ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย   อาณํ   ปุพฺพนฺเต  อาณํ  อปรนฺเต  อาณํ  ปุพฺพนฺตาปรนฺเต
อาณํ   อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ   ธมฺเมสุ   อาณํ   ยํ   เอวรูปํ
อทสฺสนํ   อนภิสมโย   อนนุโพโธ   อสมฺโพโธ  อปฺปฏิเวโธ  อสงฺคาหตา
อปริโยคาหตา  ๑-  อสมเปกฺขตา  ๒-  อปจฺจเวกฺขตา  ๓- อปจฺจกฺขกมฺมํ
ทุมฺเมชฺฌํ  พาลฺยํ  โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค
อวิชฺชานุสโย   อวิชฺชาปริยุฏฺานํ   อวิชฺชาลงฺคี   โมโห   อกุสลมูลํ  อิทํ
โมหสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๔}   กตมํ  มานสลฺลํ  ฯ เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน สทิโสหมสฺมีติ
มาโน    หีโนหมสฺมีติ    มาโน    โย    เอวรูโป   มาโน   มญฺนา
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓ ม. อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา ฯ
มญฺิตตฺตํ     อุณฺณติ    อุณฺณโม    ธโช    สมฺปคฺคาโห    เกตุกมฺยตา
จิตฺตสฺส อิทํ มานสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๕}   กตมํ  ทิฏฺิสลฺลํ  ฯ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺิ ทสวตฺถุกา
มิจฺฉาทิฏฺิ   ทสวตฺถุกา   อนฺตคฺคาหิกา   ทิฏฺิ   ยา   เอวรูปา   ทิฏฺิ
ทิฏฺิคตํ    ทิฏฺิคหนํ    ทิฏฺิกนฺตาโร   ทิฏฺิวิสูกายิกํ   ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ
ทิฏฺิสํโยชนํ    คาโห   ปฏิคฺคาโห   อภินิเวโส   ปรามาโส   กุมฺมคฺโค
มิจฺฉาปโถ    มิจฺฉตฺตํ    ติตฺถายตนํ    วิปริเยสคฺคาโห    วิปรีตคฺคาโห
วิปลฺลาสคฺคาโห    มิจฺฉาคาโห    อยาถาวกสฺมึ    ยาถาวกนฺติ   คาโห
ยาวตา ทฺวาสฏฺี ทิฏฺิคตานิ อิทํ ทิฏฺิสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๖}   กตมํ โสกสลฺลํ ฯ าติพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โภคพฺยสเนน
วา   ผุฏฺสฺส   โรคพฺยสเนน   วา  ผุฏฺสฺส  สีลพฺยสเนน  วา  ผุฏฺสฺส
ทิฏฺิพฺยสเนน    วา    ผุฏฺสฺส    อญฺตรญฺตเรน    วา    พฺยสเนน
สมนฺนาคตสฺส    อญฺตรญฺตเรน   วา   ทุกฺขธมฺเมน   ผุฏฺสฺส   โสโก
โสจนา     โสจิตตฺตํ     อนฺโตโสโก    อนฺโตปริโสโก    อนฺโตฑาโห
อนฺโตปริฑาโห เจตโส ปริชฺฌายนา โทมนสฺสํ อิทํ โสกสลฺลํ ฯ
     {๘๐๙.๗}   กตมํ  กถํกถาสลฺลํ  ฯ ทุกฺเข กงฺขา ทุกฺขสมุทเย กงฺขา
ทุกฺขนิโรเธ   กงฺขา   ทุกฺขนิโรธคามินิยา   ปฏิปทาย   กงฺขา  ปุพฺพนฺเต
กงฺขา    อปรนฺเต    กงฺขา   ปุพฺพนฺตาปรนฺเต   กงฺขา   อิทปฺปจฺจตา-
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ   ธมฺเมสุ   กงฺขา  ยา  เอวรูปา  กงฺขา  กงฺขายนา
กงฺขายิตตฺตํ    วิมติ    วิจิกิจฺฉา    เทฺวฬฺหกํ    เทฺวธาปโถ    สํสโย
อเนกํสคฺคาโห    อาสปฺปนา    ปริสปฺปนา    อปริโยคาหนา   ฉมฺภิตตฺตํ
จิตฺตสฺส มโนวิเลโข อิทํ กถํกถาสลฺลํ ฯ
     [๘๑๐]   เยน   สลฺเลน   โอติณฺโณ   ทิสา   สพฺพา   วิธาวตีติ
ราคสลฺเลน     โอติณฺโณ     วิทฺโธ    ผุฏฺโ    ปเรโต    สโมหิโต
สมนฺนาคโต   กาเยน   ทุจฺจริตํ   จรติ  วาจาย  ทุจฺจริตํ  จรติ  มนสา
ทุจฺจริตํ    จรติ    ปาณมฺปิ    หนติ    อทินฺนมฺปิ    อาทิยติ   สนฺธิมฺปิ
ฉินฺทติ    นิลฺโลปมฺปิ    หรติ    เอกาคาริกมฺปิ    กโรติ    ปริปนฺเถปิ
ติฏฺติ   ปรทารมฺปิ   คจฺฉติ   มุสาปิ   ภณติ   ฯ  เอวมฺปิ  ราคสลฺเลน
โอติณฺโณ     วิทฺโธ     ผุฏฺโ    ปเรโต    สโมหิโต    สมนฺนาคโต
ธาวติ วิธาวติ สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๑}   อถวา  ราคสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ  ผุฏฺโ ปเรโต
สโมหิโต    สมนฺนาคโต    โภเค   ปริเยสนฺโต   นาวาย   มหาสมุทฺทํ
ปกฺขนฺทติ    สีตสฺส   ปุรกฺขโต   อุณฺหสฺส   ปุรกฺขโต   ฑํสมกสวาตาตป-
สิรึสปสมฺผสฺเสหิ    ริสฺสมาโน    ๑-   ขุปฺปิปาสาย   ปีฬิยมาโน   ๒-
คุมฺพํ   ๓-   คจฺฉติ   ตกฺโกลํ  คจฺฉติ  ตกฺกสิลํ  คจฺฉติ  กาลมุขํ  คจฺฉติ
มรณปารํ   ๔-   คจฺฉติ  เวสุงฺคํ  คจฺฉติ  เวราปถํ  คจฺฉติ  ชวํ  คจฺฉติ
ตมฺพลิงฺคํ   ๕-  คจฺฉติ  วงฺกํ  คจฺฉติ  เอฬวทฺธนํ  ๖-  คจฺฉติ  สุวณฺณกูฏํ
คจฺฉติ   สุวณฺณภูมึ   คจฺฉติ   ตมฺพปณฺณึ   คจฺฉติ   สุปฺปารํ   ๗-  คจฺฉติ
ภรุกํ  ๘-  คจฺฉติ  สุรทฺธํ  ๙-  คจฺฉติ  องฺคเณกํ ๑๐- คจฺฉติ คงฺคณํ ๑๑-
คจฺฉติ  ปรมคงฺคณํ  ๑๒-  คจฺฉติ  โยนํ  คจฺฉติ  [๑๓]- ปินกํ ๑๔- คจฺฉติ
อลฺลสณฺฑํ   ๑๕-   คจฺฉติ   มรุกนฺตารํ   คจฺฉติ  ชณฺณุปถํ  คจฺฉติ  อชปถํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปีฬิยมาโน ฯ  โป. ม. ยุ. มิยฺยมาโน ฯ  ม. ติคุมฺพํ ฯ  ม. ปุรปูรํ ฯ
@ ยุ. ตมลิงฺคํ ฯ  โป. ม. เอฬพนฺธนํ ฯ  ม. สุปฺปารกํ ฯ  ม. ยุ. ภารุกจฺฉํ ฯ
@ ม. สุรฏฺ๑๐ ม. ภงฺคโลกํ ฯ ๑๑ โป. ม. ภงฺคณํ ฯ ๑๒ ม. ปรมภงฺคณํ ฯ
@๑๓ ปรมโยนํ คจฺฉติ ฯ ๑๔ ม. วินกํ ฯ ๑๕ มูลปทํ ฯ
คจฺฉติ  เมณฺฑปถํ  คจฺฉติ  สงฺกุปถํ  คจฺฉติ  ฉตฺตปถํ  คจฺฉติ  วํสปถํ คจฺฉติ
สกุณปถํ  คจฺฉติ  มูสิกาปถํ  คจฺฉติ  ทริปถํ  คจฺฉติ  เวตฺตาธารํ  คจฺฉติ ฯ
ปริเยสนฺโต   น   ลภติ   อลาภมูลกมฺปิ   ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ
ปริเยสนฺโต   ลภติ   ลทฺธา   อารกฺขมูลกมฺปิ  ทุกฺขโทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ
กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ น โจรา หเรยฺยุํ น อคฺคิ ฑเหยฺย น
อุทกํ   วเหยฺย   น   อปฺปิยา   ทายาทา   หเรยฺยุนฺติ  ฯ  ตสฺส  เอวํ
อารกฺขโต  โคปยโต  เต  โภคา  วิปฺปลุชฺชนฺติ  ฯ  โส  วิปฺปโยคมูลกมฺปิ
ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๘๑๐.๒}   เอวมฺปิ  ราคสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโ ปเรโต
สโมหิโต  สมนฺนาคโต  ธาวติ  วิธาวติ  สนฺธาวติ  สํสรติ  ฯ โทสสลฺเลน
โมหสลฺเลน   มานสลฺเลน   โอติณฺโณ  วิทฺโธ  ผุฏฺโ  ปเรโต  สโมหิโต
สมนฺนาคโต   กาเยน   ทุจฺจริตํ   จรติ  วาจาย  ทุจฺจริตํ  จรติ  มนสา
ทุจฺจริตํ   จรติ   ปาณมฺปิ   หนติ   อทินฺนมฺปิ   อาทิยติ  สนฺธิมฺปิ  ฉินฺทติ
นิลฺโลปมฺปิ    หรติ    เอกาคาริกมฺปิ    กโรติ    ปริปนฺเถปิ    ติฏฺติ
ปรทารมฺปิ   คจฺฉติ   มุสาปิ   ภณติ   ฯ   เอวํ  มานสลฺเลน  โอติณฺโณ
วิทฺโธ    ผุฏฺโ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ   วิธาวติ
สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๓}   ทิฏฺิสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโ ปเรโต สโมหิโต
สมนฺนาคโต   อเจลโก   โหติ   มุตฺตาจาโร   หตฺถาวเลขโน   ๑-@เชิงอรรถ:  ม. หตฺถาปเลขโน ฯ
เอหิภทนฺติโก    น   ติฏฺภทนฺติโก   นาภิหฏํ   น   อุทฺทิสฺส   กตํ   น
นิมนฺตนํ    สาทิยติ    ฯ    โส    น    กุมฺภิมุขา   ปฏิคฺคณฺหาติ   น
กโฬปิมุขา    ปฏิคฺคณฺหาติ    น    เอฬกมนฺตรํ    น   ทณฺฑมนฺตรํ   น
มูสลมนฺตรํ   น   ทฺวินฺนํ   ภุญฺชมานานํ   น   คพฺภินิยา  น  ปายมานาย
น   ปุริสนฺตรคตาย   น   สงฺกิตฺตีสุ  น  ยตฺถ  สา  อุปฏฺิโต  โหติ  น
ยตฺถ   มกฺขิกา   สณฺฑสณฺฑจารินี   น  มจฺฉํ  น  มํสํ  [๑]-  น  เมรยํ
น   ถุโสทกํ   ปิวติ   ฯ   โส  เอกาคาริโก  วา  โหติ  เอกาโลปิโก
ทฺวาคาริโก   วา   โหติ  ทฺวาโลปิโก  ฯเปฯ  สตฺตาคาริโก  วา  โหติ
สตฺตาโลปิโก   เอกิสฺสาปิ   ทตฺติยา   ๒-  ยาเปติ  ทฺวีหิปิ  ทตฺตีหิ  ๓-
ยาเปติ    ฯเปฯ   สตฺตหิปิ   ทตฺตีหิ   ยาเปติ   เอกาหิกมฺปิ   อาหารํ
อาหาเรติ   ทฺวีหิกมฺปิ  อาหารํ  อาหาเรติ  ฯเปฯ  สตฺตาหิกมฺปิ  อาหารํ
อาหาเรติ     อิติ    เอวรูปํ    อฑฺฒมาสิกมฺปิ    ปริยายภตฺตโภชนานุ-
โยคมนุยุตฺโต วิหรติ ฯ
     {๘๑๐.๔}   เอวมฺปิ  ทิฏฺิสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโ ปเรโต
สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ   วิธาวติ  สนฺธาวติ  สํสรติ  ฯ  อถวา
ทิฏฺิสลฺเลน   โอติณฺโณ   วิทฺโธ  ผุฏฺโ  ปเรโต  สโมหิโต  สมนฺนาคโต
โส  สากภกฺโข  วา  โหติ  สามากภกฺโข  วา โหติ นีวารภกฺโข วา โหติ
ททฺทุลภกฺโข  วา  โหติ  หตภกฺโข  วา โหติ [๔]- อาจามภกฺโข วา โหติ
ปิญฺากภกฺโข  วา  โหติ  [๕]-  ติณภกฺโข วา โหติ โคมยภกฺโข วา โหติ
วนมูลผลาหาโร  ยาเปติ  ปวตฺตผลโภชี  ๖-  ฯ  โส  สาณานิปิ  ธาเรติ
@เชิงอรรถ:  ม น สุรํ ฯ  ม. ภตฺติยา ฯ  ม. ภตฺตีหิ ฯ  ม. กณภกฺโข วา โหติ ฯ
@ ม. ติลภกฺโข วา โหติ ฯ  โป. ม. ปวตฺตผลโภชโน ฯ
มสาณานิปิ    ธาเรติ    ฉวทุสฺสานิปิ    ธาเรติ    ติรีฏานิปิ   ธาเรติ
อชินานิปิ    ธาเรติ    ปํสุกูลานิปิ    ธาเรติ    อชินกฺขิปมฺปิ   ธาเรติ
กุสจีรมฺปิ    ธาเรติ    วากจีรมฺปิ    ธาเรติ    ผลกจีรมฺปิ    ธาเรติ
เกสกมฺพลมฺปิ    ธาเรติ    อุลูกปกฺขมฺปิ    ธาเรติ    เกสมสฺสุโลจโกปิ
โหติ    เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ    อุพฺภฏฺโกปิ    โหติ
อาสนปฏิกฺขิตฺโต      อุกฺกุฏิโกปิ      โหติ      อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ   โหติ   กณฺฏกาปสฺสเย  เสยฺยํ  กปฺเปติ  ผลกเสยฺยมฺปิ
กปฺเปติ      ถณฺฑิลเสยฺยมฺปิ      กปฺเปติ     เอกปสฺสยิโกปิ     โหติ
รโชชลฺลธโร  อพฺโภกาสิโกปิ  โหติ  ยถาสนฺถติโกปิ  โหติ  วิกฏิโกปิ  ๑-
โหติ  วิกฏโภชนานุโยคมนุยุตฺโต  อปานโกปิ  โหติ  อปานภตฺตมนุยุตฺโต ๒-
สายตติยกมฺปิ    อุทโกโรหณานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ    อิติ    เอวรูปํ
อเนกวิหิตํ    กายสฺส    อาตาปนปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ   ฯ
เอวมฺปิ   ทิฏฺิสลฺเลน   โอติณฺโณ   วิทฺโธ   ผุฏฺโ   ปเรโต  สโมหิโต
สมนฺนาคโต ธาวติ วิธาวติ สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๕}   โสกสลฺเลน  โอติณฺโณ  วิทฺโธ ผุฏฺโ ปเรโต สโมหิโต
สมนฺนาคโต   โสจติ   กิลมติ   ปริเทวติ   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   สมฺโมหํ
อาปชฺชติ   ฯ   วุตฺตํ   เหตํ   ภควตา  ภูตปุพฺพํ  พฺราหฺมณ  อิมิสฺสาเยว
สาวตฺถิยา   อญฺตริสฺสา   อิตฺถิยา   มาตา  กาลมกาสิ  ฯ  สา  ตสฺสา
กาลกิริยาย  อุมฺมตฺติกา  ขิตฺตจิตฺตา  รถิยา ๓- รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ
อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาห   อปิ   เม  มาตรํ  อทฺทสถ  อปิ  เม  มาตรํ
@เชิงอรรถ:  ม. เวกฏิโกปิ ฯ  ม. อปานกตฺถมนุยุตฺโต ฯ  ม. รถิยาย ฯ
อทฺทสถาติ     ฯ    ภูตปุพฺพํ    พฺราหฺมณ    อิมิสฺสาเยว    สาวตฺถิยา
อญฺตริสฺสา     อิตฺถิยา    ปิตา    กาลมกาสิ    ภาตา    กาลมกาสิ
ภคินี    กาลมกาสิ   ปุตฺโต   กาลมกาสิ   ธีตา   กาลมกาสิ   สามิโก
กาลมกาสิ    ฯ    สา   ตสฺส   กาลกิริยาย   อุมฺมตฺติกา   ขิตฺตจิตฺตา
รถิยา    รถิยํ    สิงฺฆาฏเกน    สิงฺฆาฏกํ    อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาห
อปิ   เม   สามิกํ   อทฺทสถ  อปิ  เม  สามิกํ  อทฺทสถาติ  ฯ  ภูตปุพฺพํ
พฺราหฺมณ    อิมิสฺสาเยว    สาวตฺถิยา    อญฺตรสฺส   ปุริสสฺส   มาตา
กาลมกาสิ    ฯ   โส   ตสฺสา   กาลกิริยาย   อุมฺมตฺตโก   ขิตฺตจิตฺโต
รถิยา    รถิยํ    สิงฺฆาฏเกน    สิงฺฆาฏกํ    อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาห
อปิ เม มาตรํ อทฺทสถ อปิ เม มาตรํ อทฺทสถาติ ฯ
     {๘๑๐.๖}   ภูตปุพฺพํ  พฺราหฺมณ  อิมิสฺสาเยว  สาวตฺถิยา อญฺตรสฺส
ปุริสสฺส   ปิตา  กาลมกาสิ  ภาตา  กาลมกาสิ  ภคินี  กาลมกาสิ  ปุตฺโต
กาลมกาสิ   ธีตา   กาลมกาสิ   ปชาปตี   กาลมกาสิ   ฯ  โส  ตสฺสา
กาลกิริยาย    อุมฺมตฺตโก    ขิตฺตจิตฺโต    รถิยา   รถิยํ   สิงฺฆาฏเกน
สิงฺฆาฏกํ    อุปสงฺกมิตฺวา    เอวมาห   อปิ   เม   ปชาปตึ   อทฺทสถ
อปิ   เม   ปชาปตึ   อทฺทสถาติ   ฯ   ภูตปุพฺพํ  พฺราหฺมณ  อิมิสฺสาเยว
สาวตฺถิยา    อญฺตรา   อิตฺถี   าติกุลํ   อคมาสิ   ฯ   ตสฺสา   เต
าตกา   สามิกํ   อจฺฉินฺทิตฺวา   อญฺสฺส   ทาตุกามา   ฯ  สา  จ  นํ
น  อิจฺฉติ  ฯ  อถโข  สา  อิตฺถี  สามิกํ  เอตทโวจ  อิเม  มํ อยฺยปุตฺต
าตกา    ตํ    ๑-    อจฺฉินฺทิตฺวา    อญฺสฺส    ทาตุกามา    อุโภ
@เชิงอรรถ:  ม. ตว ฯ
มยํ   มริสฺสามาติ   ฯ   อถโข  โส  ปุริโส  ตํ  อิตฺถึ  ทฺวิธา  เฉตฺวา
อตฺตานํ  โอปาเตสิ  ๑-  อุโภ  เปจฺจ  ภวิสฺสามาติ  ฯ เอวํ โสกสลฺเลน
โอติณฺโณ   วิทฺโธ   ผุฏฺโ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ
วิธาวติ สนฺธาวติ สํสรติ ฯ
     {๘๑๐.๗}   กถํกถาสลฺเลน   โอติณฺโณ   วิทฺโธ  ผุฏฺโ  ปเรโต
สโมหิโต     สมนฺนาคโต     สํสยปกฺขนฺโน     โหติ     วิมติปกฺขนฺโน
เทฺวฬฺหกชาโต   อโหสึ   นุ  โข  อหํ  อตีตมทฺธานํ  น  นุ  โข  อโหสึ
อตีตมทฺธานํ   กึ   นุ   โข   อโหสึ  อตีตมทฺธานํ  กถํ  นุ  โข  อโหสึ
อตีตมทฺธานํ  กึ  หุตฺวา  กึ  อโหสึ  นุ  โข  อหํ  อตีตมทฺธานํ  ภวิสฺสามิ
นุ   โข  อหํ  อนาคตมทฺธานํ  น  นุ  โข  ภวิสฺสามิ  อนาคตมทฺธานํ  กึ
นุ  โข  ภวิสฺสามิ  อนาคตมทฺธานํ  กถํ  นุ  โข  ภวิสฺสามิ อนาคตมทฺธานํ
กึ หุตฺวา กึ ภวิสฺสามิ นุ โข อหํ อนาคตมทฺธานนฺติ ฯ
     {๘๑๐.๘}   เอตรหิ   ปจฺจุปฺปนฺนมทฺธานํ   อชฺฌตฺตํ  กถํกถี  โหติ
อหํ  นุโขสฺมิ  โน  นุโขสฺมิ  กึ  นุโขสฺมึ  กถํ  นุโขสฺมิ [๒]- สตฺโต กุโต
อาคโต   โส  กุหึ  คามี  ภวิสฺสตีติ  ฯ  เอวํ  กถํกถาสลฺเลน  โอติณฺโณ
วิทฺโธ    ผุฏฺโ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   ธาวติ   วิธาวติ
สนฺธาวติ  สํสรติ  ฯ  เต  จ สลฺเล อภิสงฺขโรติ เต สลฺเล อภิสงฺขโรนฺโต
สลฺลาภิสงฺขารวเสน     ปุรตฺถิมทิสํ     ธาวติ     ปจฺฉิมทิสํ     ธาวติ
อุตฺตรทิสํ    ธาวติ    ทกฺขิณทิสํ    ธาวติ   ฯ   เต   สลฺลาภิสงฺขารา
อปฺปหีนา    สลฺลาภิสงฺขารานํ    อปฺปหีนตฺตา   คติยา   ธาวติ   นิรเย
@เชิงอรรถ:  ม. โอปาเตติ ฯ  ม อยํ นุ โข ฯ
ธาวติ    ติรจฺฉานโยนิยา    ธาวติ   ปิตฺติวิสเย   ธาวติ   มนุสฺสโลเก
ธาวติ    เทวโลเก    ธาวติ    คติยา    คตึ   อุปปตฺติยา   อุปปตฺตึ
ปฏิสนฺธิยา    ปฏิสนฺธึ    ภเวน    ภวํ    สํสาเรน   สํสารํ   วฏฺเฏน
วฏฺฏํ   ธาวติ   วิธาวติ   สนฺธาวติ   สํสรตีติ  เยน  สลฺเลน  โอติณฺโณ
ทิสา สพฺพา วิธาวติ ฯ
     [๘๑๑]   ตเมว   สลฺลํ   อพฺพุยฺห  น  ธาวติ  น  สีทตีติ  ตเมว
ราคสลฺลํ    โทสสลฺลํ    โมหสลฺลํ    มานสลฺลํ    ทิฏฺิสลฺลํ   โสกสลฺลํ
กถํกถาสลฺลํ     อพฺพุยฺห     อพฺพุหิตฺวา     อุทฺธริตฺวา     สมุทฺธริตฺวา
อุปฺปาทยิตฺวา    สมุปฺปาทยิตฺวา    ปชหิตฺวา   วิโนทิตฺวา   พฺยนฺตีกริตฺวา
อนภาวงฺคมิตฺวา   เนว   ปุรตฺถิมทิสํ   ธาวติ   น  ปจฺฉิมทิสํ  ธาวติ  น
อุตฺตรทิสํ   ธาวติ   น   ทกฺขิณทิสํ   ธาวติ   ฯ   เต  สลฺลาภิสงฺขารา
ปหีนา    สลฺลาภิสงฺขารานํ    ปหีนตฺตา   คติยา   น   ธาวติ   นิรเย
น    ธาวติ   ติรจฺฉานโยนิยา   น   ธาวติ   ปิตฺติวิสเย   น   ธาวติ
มนุสฺสโลเก   น   ธาวติ   เทวโลเก   น   ธาวติ   น   คติยา  คตึ
น    อุปปตฺติยา    อุปปตฺตึ    น   ปฏิสนฺธิยา   ปฏิสนฺธึ   น   ภเวน
ภวํ   น   สํสาเรน   สํสารํ   น   วฏฺเฏน   วฏฺฏํ   ธาวติ   วิธาวติ
สนฺธาวติ    สํสรตีติ   ตเมว   สลฺลํ   อพฺพุยฺห   น   ธาวติ   ฯ   น
สีทตีติ    กาโมเฆ   น   สีทติ   ภโวเฆ   น   สีทติ   ทิฏฺโเฆ   น
สีทติ  อวิชฺโชเฆ  น  สีทติ  น  สํสีทติ  น  โอสีทติ  น  อวสีทติ  [๑]-
น   อวคจฺฉตีติ   ตเมว   สลฺลํ   อพฺพุยฺห   น   ธาวติ   น  สีทติ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. น คจฺฉติ ฯ
เตนาห ภควา
                       เยน สลฺเลน โอติณฺโณ     ทิสา สพฺพา วิธาวติ
                       ตเมว สลฺลํ อพฺพุยฺห         น ธาวติ น สีทตีติ ฯ
     [๘๑๒]        ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ         ... ... ... ... ...
                       (ยานิ โลเก คธิตานิ)        น เตสุ ปสุโต สิยา
                       นิพฺพิชฺเฌ สพฺพโส กาเม  สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ
     [๘๑๓]   ตตฺถ   สิกฺขานุคียนฺติ   ยานิ  โลเก  คธิตานีติ  สิกฺขาติ
หตฺถิสิกฺขา    อสฺสสิกฺขา   รถสิกฺขา   ธนุสิกฺขา   สาลากิยํ   สลฺลกตฺติยํ
กายติกิจฺฉํ  ภูติยํ  โกมารติกิจฺฉํ  ๑-  ฯ  คียนฺตีติ  ๒- คียนฺติ กถิยนฺติ ๓-
ภณิยนฺติ   ทีปิยนฺติ  โวหริยนฺติ  ฯ  อถวา  คียนฺติ  คณฺหิยนฺติ  อุคฺคณฺหิยนฺติ
ธาริยนฺติ   อุปธาริยนฺติ  อุปลกฺขิยนฺติ  คธิตปฏิลาภาย  ฯ  คธิตา  วุจฺจนฺติ
ปญฺจกามคุณา   จกฺขุวิญฺเยฺยา   รูปา   อิฏฺา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา
กามูปสํหิตา   รชนียา   ฯ  กึการณา  คธิตา  วุจฺจนฺติ  ปญฺจกามคุณา  ฯ
เยภุยฺเยน   เทวมนุสฺสา   ปญฺจกามคุเณ   อิจฺฉนฺติ   สาทิยนฺติ   ปิหยนฺติ
อภิชปฺปนฺติ   ตํการณา   คธิตา   วุจฺจนฺติ   ปญฺจกามคุณา   ฯ   โลเกติ
มนุสฺสโลเกติ ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ ยานิ โลเก คธิตานิ ฯ
     [๘๑๔]   น  เตสุ  ปสุโต  สิยาติ  ตาสุ  วา  สิกฺขาสุ  เตสุ  วา
ปญฺจกามคุเณสุ   น   ปสุโต   สิยา   น  ตนฺนินฺโน  อสฺส  น  ตปฺโปโณ
น ตปฺปพฺภาโร น ตทธิมุตฺโต น ตทาธิปเตยฺโยติ น เตสุ ปสุโต สิยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โกมารภจฺจํ ฯ  ม. อนุคียนฺตีติ ฯ  ม. นิคฺคียนฺติ กถียนฺติ ...
@โวหรียนฺติ ฯ
     [๘๑๕]   นิพฺพิชฺฌ   สพฺพโส   กาเมติ   นิพฺพิชฺฌาติ   ปฏิวิชฺฌิตฺวา
สพฺเพ   สงฺขารา   อนิจฺจาติ   ปฏิวิชฺฌิตฺวา   สพฺเพ  สงฺขารา  ทุกฺขาติ
ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ   สมุทยธมฺมํ   สพฺพนฺตํ   นิโรธธมฺมนฺติ  ปฏิวิชฺฌิตฺวา  ฯ
สพฺพโสติ  สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ ๑-
สพฺพโสติ  ฯ  กามาติ  อุทฺทานโต  เทฺว  กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา
จ  ฯเปฯ  อิเม  วุจฺจนฺติ  วตฺถุกามา  ฯเปฯ  อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามาติ
นิพฺพิชฺฌ สพฺพโส กาเม ฯ
     [๘๑๖]   สิกฺเข  นิพฺพานมตฺตโนติ  สิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา อธิสีลสิกฺขา
อธิจิตฺตสิกฺขา    อธิปญฺาสิกฺขา    ฯเปฯ    อยํ    อธิปญฺาสิกฺขา   ฯ
นิพฺพานมตฺตโนติ  อตฺตโน  ราคสฺส  นิพฺพานาย  ๒- โทสสฺส นิพฺพานาย ๓-
โมหสฺส    นิพฺพานาย    ๔-   ฯเปฯ   สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ   สมาย
อุปสมาย     วูปสมาย    นิพฺพานาย    ปฏินิสฺสคฺคาย    ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา
อธิสีลมฺปิ   สิกฺเขยฺย   อธิจิตฺตมฺปิ   สิกฺเขยฺย   อธิปญฺมฺปิ  สิกฺเขยฺย  ฯ
อิมา  ติสฺโส  สิกฺขา  อาวชฺเชนฺโต  สิกฺเขยฺย  ชานนฺโต  สิกฺเขยฺย ฯเปฯ
สจฺฉิกาตพฺพํ   สจฺฉิกโรนฺโต  สิกฺเขยฺย  อาจเรยฺย  สมาจเรยฺย  สมาทาย
วตฺเตยฺยาติ สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน ฯ เตนาห ภควา
                       ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ        ... ... ... ... ...
                       (ยานิ โลเก คธิตานิ)          น เตสุ ปสุโต สิยา
                       นิพฺพิชฺฌ สพฺพโส กาเม     สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโนติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ปริยาทิยนเมตํ ฯ ๒-๓-๔ โป ม. นิพฺพาปนาย ฯ
     [๘๑๗]        สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ      อมาโย ริตฺตเปสุโณ
                       อกฺโกธโน โลภปาปกํ ๑-   เววิจฺฉํ วิตเร มุนิ ฯ
     [๘๑๘]   สจฺโจ   สิยา  อปฺปคพฺโภติ  สจฺโจ  สิยาติ  สจฺจวาจาย
สมนฺนาคโต    สิยา    สมฺมาทิฏฺิยา    สมนฺนาคโต    สิยา   อริเยน
อฏฺงฺคิเกน    มคฺเคน    สมนฺนาคโต    สิยาติ    สจฺโจ   สิยา   ฯ
อปฺปคพฺโภติ   ตีณิ   ปาคพฺภิยานิ   กายิกํ   ปาคพฺภิยํ  วาจสิกํ  ปาคพฺภิยํ
เจตสิกํ   ปาคพฺภิยํ   ฯเปฯ   อิทํ   เจตสิกํ   ปาคพฺภิยํ   ฯ  ยสฺสีมานิ
ตีณิ   ปาคพฺภิยานิ   ปหีนานิ   สมุจฺฉินฺนานิ   วูปสนฺตานิ   ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ
อภพฺพุปฺปตฺติกานิ    าณคฺคินา    ทฑฺฒานิ    โส   วุจฺจติ   อปฺปคพฺโภติ
สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ ฯ
     [๘๑๙]   อมาโย    ริตฺตเปสุโณติ   มายา   วุจฺจติ   วญฺจนิกา
จริยา   ฯ   อิเธกจฺโจ   กาเยน   ทุจฺจริตํ  จริตฺวา  วาจาย  ทุจฺจริตํ
จริตฺวา    มนสา   ทุจฺจริตํ   จริตฺวา   ตสฺส   ปฏิจฺฉาทนเหตุ   ปาปิกํ
อิจฺฉํ    ปณิทหติ    มา    มํ   ชญฺาติ   อิจฺฉติ   มา   มํ   ชญฺาติ
สงฺกปฺเปติ    มา   มํ   ชญฺาติ   วาจํ   ภาสติ   มา   มํ   ชญฺาติ
กาเยน   ปรกฺกมติ   ฯ   ยา   เอวรูปา  มายา  มายาวิตา  อจฺจสรา
วญฺจนา    นิกติ    นิกิรณา    นิหรณา   ปริหรณา   คูหนา   ปริคูหนา
ฉาทนา     ปริจฺฉาทนา     อนุตฺตานีกมฺมํ    อนาวิกมฺมํ    โวจฺฉาทนา
ปาปกิริยา  อยํ  วุจฺจติ  มายา  ฯ  ยสฺเสสา  มายา  ปหีนา  สมุจฺฉินฺนา
วูปสนฺตา    ปฏิปฺปสฺสทฺธา    อภพฺพุปฺปตฺติกา   าณคฺคินา   ทฑฺฒา   โส
@เชิงอรรถ:  ม. โลภปาปํ ฯ
วุจฺจติ   อมาโย   ฯ   ริตฺตเปสุโณติ  เปสุญฺนฺติ  อิเธกจฺโจ  ปิสุณวาโจ
โหติ   ฯเปฯ   เอวํ   เภทาธิปฺปาโย   เปสุญฺ  อุปสํหรติ  ฯ  ยสฺเสตํ
เปสุญฺ    ปหีนํ    สมุจฺฉินฺนํ    วูปสนฺตํ    ปฏิปฺปสฺสทฺธํ   อภพฺพุปฺปตฺติกํ
าณคฺคินา    ทฑฺฒํ    โส   วุจฺจติ   ริตฺตเปสุโณ   วิคตเปสุโณติ   ๑-
อมาโย ริตฺตเปสุโณ ฯ
     [๘๒๐]   อกฺโกธโน  โลภปาปกํ  เววิจฺฉํ  วิตเร  มุนีติ อกฺโกธโนติ
หิ   โข   วุตฺตํ   ฯ   อปิจ  โกโธ  ตาว  วตฺตพฺโพ  ฯ  ทสหากาเรหิ
โกโธ   ชายติ   ฯเปฯ  ยสฺเสโส  โกโธ  ปหีโน  สมุจฺฉินฺโน  วูปสนฺโต
ปฏิปฺปสฺสทฺโธ      อภพฺพุปฺปตฺติโก      าณคฺคินา      ทฑฺโฒ     โส
วุจฺจติ   อกฺโกธโน   ฯ   โกธสฺส   ปหีนตฺตา   อกฺโกธโน  โกธวตฺถุสฺส
ปริญฺาตตฺตา   อกฺโกธโน   โกธเหตุสฺส   อุจฺฉินฺนตฺตา   อกฺโกธโน   ฯ
โลโภติ   โย   โลโภ   ลุพฺภนา   ลุพฺภิตตฺตํ   ฯเปฯ   อภิชฺฌา  โลโภ
อกุสลมูลํ   ฯ  เววิจฺฉํ  วุจฺจติ  ปญฺจ  มจฺฉริยานิ  อาวาสมจฺฉริยํ  ฯเปฯ
คาโห วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ
     {๘๒๐.๑}   มุนีติ   โมนํ   วุจฺจติ  าณํ  ยา  ปญฺา  ปชานนา
ฯเปฯ   สงฺคชาลมติจฺจ   โส  มุนีติ  ฯ  อกฺโกธโน  โลภปาปกํ  เววิจฺฉํ
วิตเร   มุนีติ   มุนิ   โลภปาปกญฺจ   เววิจฺฉญฺจ   อตริ  อุตฺตริ  ปตฺตริ
สมติกฺกมิ    วีติกฺกมิ    วีติวตฺตยีติ    อกฺโกธโน   โลภปาปกํ   เววิจฺฉํ
วิตเร มุนิ ๒- ฯ เตนาห ภควา
                       สจฺโจ สิยา อปฺปคพฺโภ     อมาโย ริตฺตเปสุโณ
                       อกฺโกธโน โลภปาปกํ       เววิจฺฉํ วิตเร มุนีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วิวิตฺตเปโณ ปวิวิสุตฺตเปสุโณ  โป. ยุ. มุนีติ ฯ
     [๘๒๑]        นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ       ปมาเทน น สํวเส
                       อติมาเน น ติฏฺเยฺย     นิพฺพานมนโส นโร ฯ
     [๘๒๒]   นิทฺทํ   ตนฺทึ   สเห   ถีนนฺติ   นิทฺทาติ   ยา  กายสฺส
อกลฺยตา    อกมฺมญฺตา   โอนาโห   ปริโยนาโห   อนฺโต   สโมโรโธ
มิทฺธํ   โสปฺปํ   ๑-  จปลายิกา  สุปินา  สุปิตตฺตํ  ฯ  ตนฺทีติ  ยา  ตนฺทิ
ตนฺทิยนา   [๒]-   ตนฺทิมนกตา  อาลสิยํ  อาลสายนา  อาลสายิตตฺตํ  ฯ
ถีนนฺติ   ยา   จิตฺตสฺส   อกลฺยตา   อกมฺมญฺตา   โอลียนา   สลฺลียนา
ลีนํ   ลียนา   ลียิตตฺตํ   ถีนํ  ถียนา  ถียิตตฺตํ  จิตฺตสฺส  ฯ  นิทฺทํ  ตนฺทึ
สเห   ถีนนฺติ   นิทฺทญฺจ   ตนฺทิญฺจ   ถีนญฺจ  [๓]-  สเหยฺย  ปริสเหยฺย
อภิภเวยฺย   อชฺโฌตฺถเรยฺย   ปริยาทิเยยฺย   มทฺเทยฺยาติ   นิทฺทํ   ตนฺทึ
สเห ถีนํ ฯ
     [๘๒๓]   ปมาเทน  น  สํวเสติ  ปมาโท วตฺตพฺโพ ฯ กายทุจฺจริเตน
วา   วจีทุจฺจริเตน   วา   มโนทุจฺจริเตน  วา  ปญฺจกามคุเณสุ  จิตฺตสฺส
โวสฺสคฺโค    โวสฺสคฺคานุปฺปทานํ   ๔-   วา   กุสลานํ   วา   ธมฺมานํ
ภาวนาย      อสกฺกจฺจกิริยตา      อสาตจฺจกิริยตา     อนฏฺิตกิริยตา
โอลีนวุตฺติตา   นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา   นิกฺขิตฺตธุรตา   อนาเสวนา   อภาวนา
อพหุลีกมฺมํ   อนธิฏฺานํ   อนนุโยโค   ปมาโท   โย  เอวรูโป  ปมาโท
ปมชฺชนา   ปมชฺชิตตฺตํ   อยํ  วุจฺจติ  ปมาโท  ฯ  ปมาเทน  น  สํวเสติ
ปมาเทน  น  ๕-  สํวเสยฺย  น  อาวเสยฺย น ปริวเสยฺย ปมาทํ ปชเหยฺย
วิโนเทยฺย     พฺยนฺตีกเรยฺย     อนภาวงฺคเมยฺย    ปมาทา    อารโต
@เชิงอรรถ:  ม. สุปฺปํ ฯ  ม. ตนฺทิยิตตฺตํ ฯ  สเห ฯ  ม. โวสฺสคฺคานุปฺปทนํ ฯ
@ ม. น วเสยฺย ฯ
อสฺส   วิรโต   ปฏิวิรโต   นิกฺขนฺโต   นิสฺสฏฺโ  วิปฺปมุตฺโต  วิสญฺุตฺโต
วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหเรยฺยาติ ปมาเทน น สํวเส ฯ
     [๘๒๔]   อติมาเน   น  ติฏฺเยฺยาติ  อติมาโนติ  อิเธกจฺโจ  ปรํ
อติมญฺติ    ชาติยา   วา   โคตฺเตน   วา   ฯเปฯ   อญฺตรญฺตเรน
วา   วตฺถุนา   ฯ   โย   เอวรูโป  มาโน  มญฺนา  มญฺิตตฺตํ  อุณฺณติ
อุณฺณโม    ธโช    สมฺปคฺคาโห   เกตุกมฺยตา   จิตฺตสฺส   อยํ   วุจฺจติ
อติมาโน   ฯ   อติมาเน   น   ติฏฺเยฺยาติ   อติมาเน   น  ติฏฺเยฺย
น    สนฺติฏฺเยฺย    อติมานํ    ปชเหยฺย    วิโนเทยฺย   พฺยนฺตีกเรยฺย
อนภาวงฺคเมยฺย   อติมานา   อารโต  อสฺส  วิรโต  ปฏิวิรโต  นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหเรยฺยาติ อติมาเน น ติฏฺเยฺย ฯ
     [๘๒๕]   นิพฺพานมนโส   นโรติ   อิเธกจฺโจ  ทานํ  เทนฺโต  สีลํ
สมาทิยนฺโต   อุโปสถกมฺมํ   กโรนฺโต   ปานียํ  ปริโภชนียํ  อุปฏฺเปนฺโต
ปริเวณํ     สมฺมชฺชนฺโต    เจติยํ    วนฺทนฺโต    เจติเย    คนฺธมาลํ
อาโรเปนฺโต    เจติยํ    ปทกฺขิณํ    กโรนฺโต    ยงฺกิญฺจิ    เตธาตุกํ
กุสลาภิสงฺขารํ    อภิสงฺขโรนฺโต   น   คติเหตุ   น   อุปปตฺติเหตุ   น
ปฏิสนฺธิเหตุ   น   ภวเหตุ   น   สํสารเหตุ   น   วฏฺฏเหตุ   สพฺพนฺตํ
วิสํโยคาธิปฺปาโย     นิพฺพานนินฺโน     นิพฺพานโปโณ    นิพฺพานปพฺภาโร
อภิสงฺขโรตีติ  เอวมฺปิ  นิพฺพานมนโส  นโร  ฯ  อถวา สพฺพสงฺขารธาตุยา
จิตฺตํ    ปฏิวาเปตฺวา    อมตาย    ธาตุยา   จิตฺตํ   อุปสํหรติ   เอตํ
สนฺตํ    เอตํ    ปณีตํ    ยทิทํ   สพฺพสงฺขารสมโถ   สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค
ตณฺหกฺขโย    วิราโค    นิโรโธ   นิพฺพานนฺติ   เอวมฺปิ   นิพฺพานมนโส
นโร ฯ
                       น ปณฺฑิตา อุปธิสุขสฺส เหตุ
                       ททนฺติ ทานานิ ปุนพฺภวาย
                       กามญฺจ เต อุปธิปริกฺขยาย
                       ททนฺติ ทานํ อปุนพฺภวาย ฯ
                       น ปณฺฑิตา อุปธิสุขสฺส เหตุ
                       ภาเวนฺติ ฌานานิ ปุนพฺภวาย
                       กามญฺจ เต อุปธิปริกฺขยาย
                       ภาเวนฺติ ฌานานิ อปุนพฺภวาย ฯ
                       เต นิพฺพุตึ อภิมนา ๑- ททนฺติ
                       ตนฺนินฺนจิตฺตา ตทาธิมุตฺตตา ๒-
                       นชฺโช ยถา สาครมชฺฌคตา ๓-
                       ภวนฺติ นิพฺพานปรายนา เตติ ฯ
นิพฺพานมนโส นโร ฯ เตนาห ภควา
                       นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ       ปมาเทน น สํวเส
                       อติมาเน น ติฏฺเยฺย      นิพฺพานมนโส นโรติ ฯ
     [๘๒๖]        โมสวชฺเชน นิยฺเยถ        รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย
                       มานญฺจ ปริชาเนยฺย     สาหสา วิรโต จเร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อาสิสมานสา ฯ  ม. ตทธิมุตฺตา ฯ  ม. สาครมชฺฌุเปตา ฯ
     [๘๒๗]   โมสวชฺเชน  นิยฺเยถาติ  โมสวชฺชํ  วุจฺจติ  มุสาวาโท  ฯ
อิเธกจฺโจ    สภคฺคโต    วา   ปริสคฺคโต   วา   าติมชฺฌคโต   วา
ปูคมชฺฌคโต    วา    ราชกุลมชฺฌคโต    วา    อภินีโต    สกฺขิปุฏฺโ
เอหิ  โภ  ปุริส  ยํ  ชานาสิ  ตํ  วเทหีติ  โส อชานํ วา อาห ชานามีติ
ชานํ   วา   อาห   น   ชานามีติ  อปสฺสํ  วา  อาห  ปสฺสามีติ  ปสฺสํ
วา  อาห  น  ปสฺสามีติ  อิติ  อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ
วา   สมฺปชานมุสา  ภาสิตา  ๑-  โหติ  อิทํ  ๒-  วุจฺจติ  โมสวชฺชํ  ฯ
อปิจ     ตีหากาเรหิ    จตุปญฺจฉสตฺตอฏฺหากาเรหิ    ฯเปฯ    อิเมหิ
อฏฺหากาเรหิ    มุสาวาโท    โหติ    ฯ    โมสวชฺเชน   นิยฺเยถาติ
โมสวชฺเชน  น  ยาเยยฺย  [๓]-  น  วุเยฺหยฺย ๔- น สํหเรยฺย โมสวชฺชํ
ปชเหยฺย    วิโนเทยฺย    พฺยนฺตีกเรยฺย    อนภาวงฺคเมยฺย   โมสวชฺชา
อารโต   อสฺส   วิรโต   ปฏิวิรโต   นิกฺขนฺโต   นิสฺสฏฺโ   วิปฺปมุตฺโต
วิสญฺุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหเรยฺยาติ โมสวชฺเชน นิยฺเยถ ฯ
     [๘๒๘]   รูเป  เสฺนหํ  น  กุพฺพเยติ  รูปนฺติ  จตฺตาโร จ มหาภูตา
จตุนฺนญฺจ   มหาภูตานํ   อุปาทายรูปํ   ฯ   รูเป   เสฺนหํ  น  กุพฺพเยติ
รูเป  เสฺนหํ  น  กเรยฺย  ฉนฺทํ  น  กเรยฺย  เปมํ  น  กเรยฺย ราคํ น
กเรยฺย  น  ชเนยฺย  น  สญฺชเนยฺย  น  นิพฺพตฺเตยฺย  นาภินิพฺพตฺเตยฺยาติ
รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย ฯ
     [๘๒๙]   มานญฺจ   ปริชาเนยฺยาติ   มาโนติ   เอกวิเธน  มาโน
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ภาสิตาติ ฯ  โป. ยุ. อิติ ฯ  ม. น นิยฺยาเยยฺย ฯ  ม. น วเหยฺย ฯ
[๑]-    จิตฺตสฺส    อุณฺณติ    ฯ   ทุวิเธน   มาโน   อตฺตุกฺกํสนมาโน
ปรวมฺภนมาโน  ฯ  ติวิเธน  มาโน  เสยฺโยหมสฺมีติ  มาโน  สทิโสหมสฺมีติ
มาโน   หีโนหมสฺมีติ   มาโน   ฯ   จตุพฺพิเธน   มาโน  ลาเภน  มานํ
ชเนติ   ยเสน   มานํ   ชเนติ   ปสํสาย   มานํ  ชเนติ  สุเขน  มานํ
ชเนติ    ฯ    ปญฺจวิเธน    มาโน   ลาภิมฺหิ   มนาปิกานํ   รูปานนฺติ
มานํ    ชเนติ    [๒]-    มนาปิกานํ    สทฺทานํ    คนฺธานํ   รสานํ
โผฏฺพฺพานนฺติ   มานํ   ชเนติ   ฯ   ฉพฺพิเธน   มาโน   จกฺขุสมฺปทาย
มานํ     ชเนติ     โสตสมฺปทาย     ฆานสมฺปทาย     ชิวฺหาสมฺปทาย
กายสมฺปทาย มโนสมฺปทาย มานํ ชเนติ ฯ
     {๘๒๙.๑}   สตฺตวิเธน   มาโน  มาโน  อติมาโน  มานาติมาโน
โอมาโน   [๓]-   อธิมาโน   อสฺมิมาโน   มิจฺฉามาโน  ฯ  อฏฺวิเธน
มาโน   ลาเภน  มานํ  ชเนติ  อลาเภน  โอมานํ  ชเนติ  ยเสน  มานํ
ชเนติ   อยเสน   โอมานํ   ชเนติ   ปสํสาย   มานํ   ชเนติ  นินฺทาย
โอมานํ  ชเนติ  สุเขน  มานํ  ชเนติ  ทุกฺเขน โอมานํ ชเนติ ฯ นววิเธน
มาโน    เสยฺยสฺส   เสยฺโยหมสฺมีติ   มาโน   เสยฺยสฺส   สทิโสหมสฺมีติ
มาโน    เสยฺยสฺส    หีโนหมสฺมีติ    มาโน   สทิสสฺส   เสยฺโยหมสฺมีติ
มาโน    สทิสสฺส    สทิโสหมสฺมีติ    มาโน    สทิสสฺส    หีโนหมสฺมีติ
มาโน   หีนสฺส   เสยฺโยหมสฺมีติ   มาโน   หีนสฺส  สทิโสหมสฺมีติ  มาโน
หีนสฺส  หีโนหมสฺมีติ  มาโน  ฯ  ทสวิเธน  มาโน  อิเธกจฺโจ มานํ ชเนติ
ชาติยา   วา   โคตฺเตน   วา   ฯเปฯ  อญฺตรญฺตเรน  วา  วตฺถุนา
@เชิงอรรถ:  ม. ยา ฯ  ม. ลาภิมฺหิ ฯ  โป. ม. สทิสมาโน ฯ
โย    เอวรูโป    มาโน    มญฺนา    มญฺิตตฺตํ    อุณฺณติ   อุณฺณโม
ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส อยํ วุจฺจติ มาโน ฯ
     {๘๒๙.๒}   มานญฺจ   ปริชาเนยฺยาติ   มานํ   ตีหิ   ปริญฺาหิ
ปริชาเนยฺย     าตปริญฺาย     ตีรณปริญฺาย    ปหานปริญฺาย    ฯ
กตมา  าตปริญฺา  ฯ  มานํ  ชานาติ  อยํ  เอกวิเธน  มาโน  จิตฺตสฺส
อุณฺณติ    อยํ    ทุวิเธน    มาโน    อตฺตุกฺกํสนมาโน   ปรวมฺภนมาโน
ฯเปฯ   อยํ   ทสวิเธน  มาโน  อิเธกจฺโจ  มานํ  ชเนติ  ชาติยา  วา
โคตฺเตน    วา   ฯเปฯ   อญฺตรญฺตเรน   วา   วตฺถุนาติ   ชานาติ
ปสฺสติ    อยํ    าตปริญฺา    ฯ   กตมา   ตีรณปริญฺา   ฯ   เอวํ
ตฺวา  ๑-  มานํ  ตีเรติ  อนิจฺจโต  ทุกฺขโต  ฯเปฯ  อนิสฺสรณโต ตีเรติ
อยํ   ตีรณปริญฺา   ฯ  กตมา  ปหานปริญฺา  ฯ  เอวํ  ตีเรตฺวา  มานํ
ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ   อนภาวงฺคเมติ  อยํ  ปหานปริญฺา  ฯ
มานญฺจ   ปริชาเนยฺยาติ   มานํ   อิมาหิ  ตีหิ  ปริญฺาหิ  ปริชาเนยฺยาติ
มานญฺจ ปริชาเนยฺย ฯ
     [๘๓๐]   สาหสา  วิรโต  จเรติ  กตมา  สาหสาจริยา  ฯ รตฺตสฺส
ราคจริยา   สาหสาจริยา   ทุฏฺสฺส   โทสจริยา  สาหสาจริยา  มูฬฺหสฺส
โมหจริยา    สาหสาจริยา    วินิพนฺธสฺส    มานจริยา    สาหสาจริยา
ปรามฏฺสฺส    ทิฏฺิจริยา   สาหสาจริยา   วิกฺเขปคตสฺส   อุทฺธจฺจจริยา
สาหสาจริยา      อนิฏฺงฺคตสฺส      วิจิกิจฺฉาจริยา      สาหสาจริยา
ถามคตสฺส   อนุสยจริยา   สาหสาจริยา  อยํ  สาหสาจริยา  ฯ  สาหสา
@เชิงอรรถ:  โป. เอตํ กตฺวา ฯ ม. เอตํ ตฺตํ กตฺวา ฯ
วิรโต  จเรติ  สาหสาจริยาย  อารโต  อสฺส  วิรโต  ปฏิวิรโต นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหเรยฺย   จเรยฺย   วิจเรยฺย   อิริเยยฺย  วตฺเตยฺย  ปาเลยฺย  ยเปยฺย
ยาเปยฺยาติ สาหสา วิรโต จเร ฯ เตนาห ภควา
                       โมสวชฺเชน นิยฺเยถ       รูเป เสฺนหํ น กุพฺพเย
                       มานญฺจ ปริชาเนยฺย     สาหสา วิรโต จเรติ ฯ
     [๘๓๑]        ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย    นเว ขนฺติมกุพฺพเย
                       หียมาเน น โสเจยฺย      อากสฺสํ ๑- น สิโต สิยา ฯ
     [๘๓๒]   ปุราณํ   นาภินนฺเทยฺยาติ   ปุราณา   วุจฺจนฺติ   อตีตา
รูปา   เวทนา  สญฺา  สงฺขารา  วิญฺาณํ  [๒]-  ฯ  อตีเต  สงฺขาเร
ตณฺหาวเสน   ทิฏฺิวเสน   นาภินนฺเทยฺย   นาภิวเทยฺย   น  อชฺโฌเสยฺย
อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ   คาหํ   ปรามาสํ  อภินิเวสํ  ปชเหยฺย
วิโนเทยฺย พฺยนฺตีกเรยฺย อนภาวงฺคเมยฺยาติ ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย ฯ
     [๘๓๓]   นเว  ขนฺติมกุพฺพเยติ  นวา  วุจฺจนฺติ  ปจฺจุปฺปนฺนา  รูปา
เวทนา    สญฺา    สงฺขารา   วิญฺาณํ   ฯ   ปจฺจุปฺปนฺเน   สงฺขาเร
ตณฺหาวเสน    ทิฏฺิวเสน   ขนฺตึ   น   กเรยฺย   ฉนฺทํ   น   กเรยฺย
เปมํ   น   กเรยฺย  ราคํ  น  กเรยฺย  น  ชเนยฺย  น  สญฺชเนยฺย  น
นิพฺพตฺเตยฺย นาภินิพฺพตฺเตยฺยาติ นเว ขนฺติมกุพฺพเย ฯ
     [๘๓๔]   หียมาเน    น   โสเจยฺยาติ   หียมาเน   หายมาเน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อากาสํ ฯ  ม. ปุราณํ วุจฺจติ ฯ
ปริหายมาเน   เวมาเน  วิคจฺฉมาเน  อนฺตรธายมาเน  น  โสเจยฺย  น
กิลเมยฺย   น   ปรามเสยฺย   น   ปริเทเวยฺย  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺเทยฺย
น   สมฺโมหํ   อาปชฺเชยฺย  จกฺขุสฺมึ  หียมาเน  หายมาเน  ปริหายมาเน
เวมาเน   วิคจฺฉมาเน   อนฺตรธายมาเน   โสตสฺมึ   ฆานสฺมึ   ชิวฺหาย
กายสฺมึ    รูปสฺมึ    สทฺทสฺมึ   คนฺธสฺมึ   รสสฺมึ   โผฏฺพฺพสฺมึ   กุลสฺมึ
คณสฺมึ    อาวาสสฺมึ    ลาภสฺมึ    ยสสฺมึ   ปสํสาย   สุขสฺมึ   จีวรสฺมึ
ปิณฺฑปาตสฺมึ         เสนาสนสฺมึ         คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺมึ
หียมาเน     หายมาเน     ปริหายมาเน     เวมาเน    วิคจฺฉมาเน
อนฺตรธายมาเน   น   โสเจยฺย   น   กิลเมยฺย   น   ปรามเสยฺย  น
ปริเทเวยฺย   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺเทยฺย   น   สมฺโมหํ   อาปชฺเชยฺยาติ
หียมาเน น โสเจยฺย ฯ
     [๘๓๕]   อากสฺสํ  น  สิโต  สิยาติ  อากสฺสํ  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ  ฯ  กึการณา
อากสฺสํ    วุจฺจติ    ตณฺหา    ฯ    ยาย   ตณฺหาย   รูปํ   อากสฺสติ
สมากสฺสติ     คณฺหาติ     ปรามสติ     อภินิวิสติ     เวทนํ    สญฺ
สงฺขาเร    วิญฺาณํ    คตึ   อุปปตฺตึ   ปฏิสนฺธึ   ภวํ   สํสารํ   วฏฺฏํ
อากสฺสติ      สมากสฺสติ       คณฺหาติ      ปรามสติ      อภินิวิสติ
ตํการณา   อากสฺสํ   วุจฺจติ   ตณฺหา   ฯ    อากสฺสํ  น  สิโต  สิยาติ
ตณฺหํ   น  สิโต  สิยา  ๑-  ตณฺหํ  ปชเหยฺย   วิโนเทยฺย  พฺยนฺตีกเรยฺย
อนภาวงฺคเมยฺย   ตณฺหาย   อารโต  อสฺส   วิรโต  ปฏิวิรโต  นิกฺขนฺโต
@เชิงอรรถ:  ม. ตณฺหา นิสฺสิโต น สิยา ฯ
นิสฺสฏฺโ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหเรยฺยาติ อากสฺสํ น สิโต สิยา ฯ เตนาห ภควา
                       ปุราณํ นาภินนฺเทยฺย     นเว ขนฺติมกุพฺพเย
                       หียมาเน น โสเจยฺย      อากสฺสํ น สิโต สิยาติ ฯ
     [๘๓๖]        เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ       อาจมํ ๑- พฺรูมิ ชปฺปนํ
                       อารมฺมณํ ปกปฺปนํ        กามปงฺโก ทุรจฺจโย ฯ
     [๘๓๗]   เคธํ  พฺรูมิ  มโหโฆติ  ๒-  เคโธ  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ  มโหโฆ
วุจฺจติ    ตณฺหา   โย   ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ
อกุสลมูลํ   ฯ  เคธํ  พฺรูมิ  มโหโฆติ  เคธํ  มโหโฆติ  พฺรูมิ  อาจิกฺขามิ
เทเสมิ    ปญฺาเปมิ    ปฏฺเปมิ    วิวรามิ   วิภชามิ   อุตฺตานีกโรมิ
ปกาเสมีติ เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ ฯ
     [๘๓๘]   อาจมํ   พฺรูมิ   ชปฺปนนฺติ  อาจมา  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ  ฯ  ชปฺปนาปิ
วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ
อาจมํ   พฺรูมิ   ชปฺปนนฺติ   อาจมํ  ชปฺปนาติ  พฺรูมิ  อาจิกฺขามิ  เทเสมิ
ปญฺาเปมิ    ปฏฺเปมิ   วิวรามิ   วิภชามิ   อุตฺตานีกโรมิ   ปกาเสมีติ
อาจมํ พฺรูมิ ชปฺปนํ ฯ
     [๘๓๙]   อารมฺมณํ   ปกปฺปนนฺติ   อารมฺมณา  ๓-  วุจฺจติ  ตณฺหา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาชวํ ฯ  ม. ยุ. มโหโฆตีติ ฯ  ม. อารมฺมณมฺปิ ฯ
โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา  โลโภ  อกุสลมูลํ  ฯ  ปกปฺปนาปิ
วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลนฺติ
อารมฺมณํ ปกปฺปนํ ฯ
     [๘๔๐]   กามปงฺโก  ทุรจฺจโยติ  กามปงฺโก กามกทฺทโม กามกิเลโส
กามปลิโป      กามปลิโพโธ     ทุรจฺจโย     ทุรติวตฺโต     ทุตฺตโร
ทุปฺปตโร    ทุสฺสมติกฺกโม    ทุพฺพีติวตฺโตติ   กามปงฺโก   ทุรจฺจโย   ฯ
เตนาห ภควา
                       เคธํ พฺรูมิ มโหโฆติ        อาจมํ พฺรูมิ ชปฺปนํ
                       อารมฺมณํ ปกปฺปนํ        กามปงฺโก ทุรจฺจโยติ ฯ
     [๘๔๑]        สจฺจา อโวกฺกมํ มุนิ       ถเล ติฏฺติ พฺราหฺมโณ
                       สพฺพํ โส ปฏินิสฺสชฺช     สเว สนฺโตติ วุจฺจติ ฯ
     [๘๔๒]   สจฺจา   อโวกฺกมํ   มุนีติ   สจฺจวาจาย   อโวกฺกมนฺโต
สมฺมาทิฏฺิยา      อโวกฺกมนฺโต      อริยา     อฏฺงฺคิกา     มคฺคา
อโวกฺกมนฺโต   ฯ   มุนีติ   โมนํ   วุจฺจติ  าณํ  ยา  ปญฺา  ปชานนา
ฯเปฯ สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนีติ สจฺจา อโวกฺกมํ มุนิ ฯ
     [๘๔๓]   ถเล   ติฏฺติ  พฺราหฺมโณติ  ถลํ  วุจฺจติ  อมตํ  นิพฺพานํ
โย   โส   สพฺพสงฺขารสมโถ   สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค   ตณฺหกฺขโย  วิราโค
นิโรโธ    นิพฺพานํ   ฯ   พฺราหฺมโณติ   สตฺตนฺนํ   ธมฺมานํ   วาหิตตฺตา
พฺราหฺมโณ    ฯเปฯ   อนิสฺสิโต   ตาทิ   ปวุจฺจเต   ส   พฺรหฺมา   ฯ
ถเล   ติฏฺติ   พฺราหฺมโณติ   พฺราหฺมโณ   ถเล   ติฏฺติ  ทีเป  ติฏฺติ
ตาเณ    ติฏฺติ    เลเณ   ติฏฺติ   สรเณ   ติฏฺติ   อภเย   ติฏฺติ
อจฺจุเต   ติฏฺติ   อมเต   ติฏฺติ   นิพฺพาเน   ติฏฺตีติ   ถเล  ติฏฺติ
พฺราหฺมโณ ฯ
     [๘๔๔]   สพฺพํ  โส  ปฏินิสฺสชฺชาติ  สพฺพํ  วุจฺจติ  ทฺวาทสายตนานิ
จกฺขุญฺเจว  รูปา  จ  ฯเปฯ  มโนเจว ธมฺมา จ ฯ ยโต อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ
อายตเนสุ    ฉนฺทราโค   ปหีโน   โหติ   อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต
อนภาวงฺคโต     อายตึ     อนุปฺปาทธมฺโม     เอตฺตาวตาปิ     สพฺพํ
จตฺตํ   โหติ   วนฺตํ   มุตฺตํ   ปหีนํ   ปฏินิสฺสฏฺ   ฯ  ยโต  ตณฺหา  จ
ทิฏฺิ   จ   มาโน   จ   ปหีนา   โหนฺติ   อุจฺฉินฺนมูลา  ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา   ๑-   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา  เอตฺตาวตาปิ  สพฺพํ  จตฺตํ
โหติ   วนฺตํ   มุตฺตํ   ปหีนํ   ปฏินิสฺสฏฺ   ฯ   ยโต   ปุญฺาภิสงฺขาโร
จ   อปุญฺาภิสงฺขาโร   จ   อาเนญฺชาภิสงฺขาโร   จ   ปหีนา   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
เอตฺตาวตาปิ   สพฺพํ   จตฺตํ   โหติ   วนฺตํ   มุตฺตํ  ปหีนํ  ปฏินิสฺสฏฺนฺติ
สพฺพํ โส ปฏินิสฺสชฺช ฯ
     [๘๔๕]   สเว  สนฺโตติ  วุจฺจตีติ  โส  สนฺโต  อุปสนฺโต  วูปสนฺโต
นิพฺพุโต   ปฏิปฺปสฺสทฺโธติ   วุจฺจติ   กถิยติ   ภณิยติ   ทีปิยติ  โวหริยตีติ
สเว สนฺโตติ วุจฺจติ ฯ เตนาห ภควา
                       สจฺจา อโวกฺกมํ มุนิ       ถเล ติฏฺติ พฺราหฺมโณ
                       สพฺพํ โส ปฏินิสฺสชฺช     สเว สนฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนภาวงฺกตา ฯ โป. ยุ. อภาวงฺคตา ฯ
     [๘๔๖]        ส เว วิทฺธา ๑- ส เวทคู    ตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต
                       สมฺมา โส โลเก อิริยาโน  นปฺปิเหตีธ กสฺสจิ ฯ
     [๘๔๗]   ส  เว  วิทฺธา  ส  เวทคูติ  วิทฺธาติ  วิทฺธา  วิชฺชาคโต
าณี   พุทฺธิมา  วิภาวี  เมธาวี  ฯ  เวทคูติ  เวโท  วุจฺจติ  ๒-  จตูสุ
มคฺเคสุ    าณํ    ฯเปฯ    สพฺพเวทนาสุ   วีตราโค   สพฺพเวทมติจฺจ
เวทคู โสติ ส เว วิทฺธา ส เวทคู ฯ
     [๘๔๘]   ตฺวา  ธมฺมํ  อนิสฺสิโตติ  [๓]- ตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา
ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวา   สพฺเพ   สงฺขารา   อนิจฺจาติ
ตฺวา   ชานิตฺวา   ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา   วิภูตํ   กตฺวา
สพฺเพ    สงฺขารา   ทุกฺขาติ   ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ   สมุทยธมฺมํ   สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ    ตฺวา   ชานิตฺวา   ตุลยิตฺวา   ตีรยิตฺวา   วิภาวยิตฺวา
วิภูตํ    กตฺวา   ฯ   อนิสฺสิโตติ   เทฺว   นิสฺสยา   ตณฺหานิสฺสโย   จ
ทิฏฺินิสฺสโย  จ  ฯเปฯ  อยํ  ตณฺหานิสฺสโย  ฯเปฯ  อยํ  ทิฏฺินิสฺสโย  ฯ
ตณฺหานิสฺสยํ    ปหาย    ทิฏฺินิสฺสยํ   ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   จกฺขุํ   อนิสฺสิโต
โสตํ    อนิสฺสิโต    ฆานํ    อนิสฺสิโต   ฯเปฯ   ทิฏฺสุตมุตวิญฺาตพฺเพ
ธมฺเม    อนิสฺสิโต    อนลฺลีโน    อนุปคโต   อนชฺโฌสิโต   อนธิมุตฺโต
นิกฺขนฺโต     นิสฺสฏฺโ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺุตฺโต    วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรตีติ ตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต ฯ
     [๘๔๙]   สมฺมา  โส  โลเก  อิริยาโนติ  ยโต  อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ
อายตเนสุ    ฉนฺทราโค   ปหีโน   โหติ   อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิทฺวา ฯ  ม. เวทา วุจฺจนฺติ ฯ ยุ. เวทา วุจฺจติ ฯ  ม. ตฺวาติ ฯ
อนภาวงฺคโต    อายตึ    อนุปฺปาทธมฺโม   เอตฺตาวตาปิ   สมฺมา   โส
โลเก  จรติ  วิหรติ  อิริยติ  วตฺตติ  ปาเลติ  ยเปติ  ยาเปติ  ฯ  ยโต
ปุญฺาภิสงฺขาโร    จ    อปุญฺาภิสงฺขาโร    จ    อาเนญฺชาภิสงฺขาโร
จ    ปหีนา    โหนฺติ    อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา   อนภาวงฺคตา
อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา  เอตฺตาวตาปิ  สมฺมา  โส  โลเก  จรติ  วิหรติ
อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ สมฺมา โส โลเก อิริยาโน ฯ
     [๘๕๐]   นปฺปิเหตีธ   กสฺสจีติ   ปิหา  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค
สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ   ยสฺเสสา  ปิหา
ตณฺหา   ปหีนา   สมุจฺฉินฺนา   วูปสนฺตา   ปฏิปฺปสฺสทฺธา   อภพฺพุปฺปตฺติกา
าณคฺคินา    ทฑฺฒา    โส    กสฺสจิ    นปฺปิเหติ     ขตฺติยสฺส   วา
พฺราหฺมณสฺส    วา   เวสฺสสฺส   วา   สุทฺทสฺส   วา   คหฏฺสฺส   วา
ปพฺพชิตสฺส    วา    เทวสฺส    วา    มนุสฺสสฺส    วาติ   นปฺปิเหตีธ
กสฺสจิ ฯ เตนาห ภควา
                       ส เว วิทฺธา ส เวทคู         ตฺวา ธมฺมํ อนิสฺสิโต
                       สมฺมา โส โลเก อิริยาโน  นปฺปิเหตีธ กสฺสจีติ ฯ
     [๘๕๑]        โย จ ๑- กาเม อจฺจตริ     สงฺคํ โลเก ทุรจฺจยํ
                       น โส โสจติ นาชฺเฌติ      ฉินฺนโสโต อพนฺธโน ฯ
     [๘๕๒]   โย  จ  กาเม  อจฺจตริ  สงฺคํ  โลเก  ทุรจฺจยนฺติ  โยติ
โย    ยาทิโส   ยถายุตฺโต   ยถาวิหิโต   ยถาปกาโร   ยณฺานปฺปตฺโต
@เชิงอรรถ:  ม. โยธ ฯ
ยํธมฺมสมนฺนาคโต   ขตฺติโย   วา  พฺราหฺมโณ  วา  เวสฺโส  วา  สุทฺโท
วา  คหฏฺโ  วา  ปพฺพชิโต  วา  เทโว  วา  มนุสฺโส  วา  ฯ กามาติ
อุทฺทานโต   เทฺว   กามา   วตฺถุกามา   จ   กิเลสกามา   จ  ฯเปฯ
อิเม   วุจฺจนฺติ   วตฺถุกามา   ฯเปฯ   อิเม   วุจฺจนฺติ  กิเลสกามา  ฯ
สงฺคาติ   สตฺต   สงฺคา   ราคสงฺโค  โทสสงฺโค  โมหสงฺโค  มานสงฺโค
ทิฏฺิสงฺโค    กิเลสสงฺโค    ทุจฺจริตสงฺโค   ฯ   โลเกติ   อปายโลเก
มนุสฺสโลเก    เทวโลเก   ขนฺธโลเก   ธาตุโลเก   อายตนโลเก   ฯ
ทุรจฺจยนฺติ   โย   กาเม   จ  สงฺเค  จ  โลเก  ทุรจฺจเย  ทุรติวตฺเต
ทุตฺตเร    ทุปฺปตเร    ทุสฺสมติกฺกเม    ทุพฺพีติวตฺเต    อตฺตริ   อุตฺตริ
ปตฺตริ    สมติกฺกมิ    วีติวตฺตยีติ   โย   จ   กาเม   อจฺจตริ   สงฺคํ
โลเก ทุรจฺจยํ ฯ
     [๘๕๓]   น   โส   โสจติ   นาชฺเฌตีติ  วิปริณตํ  วา  วตฺถุํ  น
โสจติ   วิปริณตสฺมึ   วา   วตฺถุสฺมึ   น  โสจติ  จกฺขุ  เม  วิปริณตนฺติ
น  โสจติ  โสตํ  เม  ฆานํ  เม  ชิวฺหา  เม กาโย เม รูปา เม สทฺทา
เม   คนฺธา   เม   รสา   เม  โผฏฺพฺพา  เม  กุลํ  เม  คโณ  เม
อาวาโส  เม  ลาโภ  เม  ยโส  เม  ปสํสา  เม  สุขํ  เม  จีวรํ เม
ปิณฺฑปาโต     เม     เสนาสนํ    เม    คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เม  มาตา  เม  ปิตา  เม  ภาตา  เม  ภคินี  เม  ปุตฺโต  เม  ธีตา
เม   มิตฺตา   เม   อมจฺจา   เม   าติสาโลหิตา   เม   วิปริณตาติ
น    โสจติ    น    กิลมติ   น   ปริเทวติ   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ
น   สมฺโมหํ   อาปชฺชตีติ   น   โสจติ   ฯ   นาชฺเฌตีติ  นาชฺเฌติ  น
อชฺเฌติ   น   อุปนิชฺฌายติ   น   นิชฺฌายติ   น   ปชฺฌายติ  ฯ  อถวา
น  ชายติ  น  ชียติ  น  มียติ  น  จวติ  น  อุปปชฺชตีติ  [๑]-  น โส
โสจติ นาชฺเฌติ ฯ
     [๘๕๔]   ฉินฺนโสโต   อพนฺธโนติ   โสตา   วุจฺจติ   ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ  ฯ  ยสฺเสสา
โสตา     ตณฺหา    ปหีนา    สมุจฺฉินฺนา    วูปสนฺตา    ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อภพฺพุปฺปตฺติกา    าณคฺคินา    ทฑฺฒา   โส   วุจฺจติ   ฉินฺนโสโต   ฯ
อพนฺธโนติ    สตฺต    พนฺธนานิ    ราคพนฺธนํ   โทสพนฺธนํ   โมหพนฺธนํ
มานพนฺธนํ    ทิฏฺิพนฺธนํ   กิเลสพนฺธนํ   ทุจฺจริตพนฺธนํ   ฯ   ยสฺเสตานิ
พนฺธนานิ     ปหีนานิ     สมุจฺฉินฺนานิ     วูปสนฺตานิ    ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ
อภพฺพุปฺปตฺติกานิ    าณคฺคินา    ทฑฺฒานิ    โส    วุจฺจติ   อพนฺธโนติ
ฉินฺนโสโต อพนฺธโน ฯ เตนาห ภควา
                       โย จ กาเม อจฺจตริ          สงฺคํ โลเก ทุรจฺจยํ
                       น โส โสจติ นาชฺเฌติ     ฉินฺนโสโต อพนฺธโนติ ฯ
     [๘๕๕]        ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ       ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ
                       มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ    อุปสนฺโต จริสฺสสิ ฯ
     [๘๕๖]   ยํ  ปุพฺเพ  ตํ  วิโสเสหีติ  อตีเต  สงฺขาเร  อารพฺภ เย
กิเลสา  อุปฺปชฺเชยฺยุํ  เต  กิเลเส  โสเสหิ  วิโสเสหิ  สุกฺขาเปหิ [๒]-
ปชเหหิ   วิโนเทหิ   พฺยนฺตีกโรหิ   อนภาวงฺคเมหีติ  เอวมฺปิ  ยํ  ปุพฺเพ
@เชิงอรรถ:  ม. นาชฺเฌตีติ ฯ  ม. วิสุกฺขาเปหิ อพีชํ กโรหิ ฯ
ตํ   วิโสเสหิ   ฯ  อถวา  เย  อตีตา  กมฺมาภิสงฺขารา  อวิปกฺกวิปากา
เต   กมฺมาภิสงฺขาเร   โสเสหิ   วิโสเสหิ   สุกฺขาเปหิ   อพีชํ  กโรหิ
ปชเหหิ    วิโนเทหิ    พฺยนฺตีกโรหิ    อนภาวงฺคเมหีติ    เอวมฺปิ   ยํ
ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ ฯ
     [๘๕๗]   ปจฺฉา  เต  มาหุ  กิญฺจนนฺติ  ปจฺฉา  วุจฺจติ  อนาคตํ  ฯ
อนาคเต   สงฺขาเร  อารพฺภ  ยานิ  อุปฺปชฺเชยฺยุํ  ราคกิญฺจนํ  โทสกิญฺจนํ
โมหกิญฺจนํ     มานกิญฺจนํ    ทิฏฺิกิญฺจนํ    กิเลสกิญฺจนํ    ทุจฺจริตกิญฺจนํ
อิมานิ   กิญฺจนานิ   ตุยฺหํ   มา  อหุ  มา  ปาตุมกาสิ  มา  ชเนสิ  มา
สญฺชเนสิ   มา   นิพฺพตฺเตสิ   มา   อภินิพฺพตฺเตสิ   ปชเหหิ   วิโนเทหิ
พฺยนฺตีกโรหิ อนภาวงฺคเมหีติ ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ ฯ
     [๘๕๘]   มชฺเฌ  เจ  โน  คเหสฺสสีติ  มชฺฌํ  วุจฺจนฺติ  ปจฺจุปฺปนฺนา
รูปา   เวทนา   สญฺา   สงฺขารา   วิญฺาณํ   ๑-   ฯ   ปจฺจุปฺปนฺเน
สงฺขาเร   ตณฺหาวเสน   ทิฏฺิวเสน   น  คเหสฺสสิ  น  อุคฺคเหสฺสสิ  น
คณฺหิสฺสสิ    น    ปรามสิสฺสสิ   นาภินนฺทิสฺสสิ   นาภิวทิสฺสสิ   ๒-   น
อชฺโฌสิสฺสสิ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ  อชฺโฌสานํ  คาหํ  ปรามาสํ  อภินิเวสํ
ปชหิสฺสสิ     วิโนทิสฺสสิ    พฺยนฺตีกริสฺสสิ    อนภาวงฺคมิสฺสสีติ    มชฺเฌ
เจ โน คเหสฺสสิ ฯ
     [๘๕๙]   อุปสนฺโต  จริสฺสสีติ  ราคสฺส  สนฺตตฺตา สนฺโต ๓- โทสสฺส
สนฺตตฺตา    สนฺโต    ๔-   ฯเปฯ   สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ   สนฺตตฺตา
สมิตตฺตา    [๕]-   วูปสมิตตฺตา   วิชฺฌาตตฺตา   นิพฺพุตตฺตา   วิคตตฺตา
@เชิงอรรถ:  ม. มชฺณํ วุจฺจติ ปจฺจุปฺปนฺนา รูปเวทนา .. วิญฺาณา ฯ  ม. นาภิจริสฺสสิ ฯ
@๓-๔ ม. สมิตตฺตา อุปสมิตตฺตา ฯ  ม. อุปสมิตตฺตา ฯ
ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา   สนฺโต   อุปสนฺโต   วูปสนฺโต   นิพฺพุโต  ปฏิปฺปสฺสทฺโธ
จริสฺสสิ  วิหริสฺสสิ  อิริยิสฺสสิ  วตฺติสฺสสิ  ปาลิสฺสสิ  ยปิสฺสสิ  ยาปิสฺสสีติ
อุปสนฺโต จริสฺสสิ ฯ เตนาห ภควา
                       ยํ ปุพฺเพ ตํ วิโสเสหิ        ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ
                       มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ    อุปสนฺโต จริสฺสสีติ ฯ
     [๘๖๐]        สพฺพโส นามรูปสฺมึ        ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ
                       อสตา จ น โสจติ           ส เว โลเก น ชิยฺยติ ฯ
     [๘๖๑]   สพฺพโส   นามรูปสฺมึ  ยสฺส  นตฺถิ  มมายิตนฺติ  สพฺพโสติ
สพฺเพน   สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   อเสสํ   นิสฺเสสํ  ปริยาทายวจนเมตํ
สพฺพโสติ  ฯ  นามนฺติ  จตฺตาโร  อรูปิโน  ขนฺธา  ฯ  รูปนฺติ จตฺตาโร จ
มหาภูตา   จตุนฺนญฺจ   มหาภูตานํ   อุปาทายรูปํ   ฯ   ยสฺสาติ  อรหโต
ขีณาสวสฺส     ฯ     มมตฺตนฺติ     เทฺว    มมตฺตา    ตณฺหามมตฺตญฺจ
ทิฏฺิมมตฺตญฺจ   ฯเปฯ   อิทํ   ตณฺหามมตฺตํ   ฯเปฯ  อิทํ  ทิฏฺิมมตฺตํ  ฯ
สพฺพโส   นามรูปสฺมึ   ยสฺส   นตฺถิ   มมายิตนฺติ   สพฺพโส   นามรูปสฺมึ
มมตฺตา    ยสฺส   นตฺถิ   [๑]-   น   สํวิชฺชนฺติ   นุปลพฺภนฺติ   ปหีนา
สมุจฺฉินฺนา        วูปสนฺตา        ปฏิปฺปสฺสทฺธา       อภพฺพุปฺปตฺติกา
าณคฺคินา ทฑฺฒาติ สพฺพโส นามรูปสฺมึ ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ ฯ
     [๘๖๒]   อสตา  จ  น  โสจตีติ  วิปริณตํ  วา  วตฺถุํ  น  โสจติ
วิปริณตสฺมึ   วา   วตฺถุสฺมึ   น   โสจติ   จกฺขุ   เม   วิปริณตนฺติ  น
โสจติ   โสตํ   เม   ฆานํ   เม  ชิวฺหา  เม  กาโย  เม  รูปา  เม
@เชิงอรรถ:  ม. น สนฺติ ฯ
สทฺทา  เม  คนฺธา  เม  รสา  เม  โผฏฺพฺพา  เม  กุลํ  เม คโณ เม
อาวาโส   เม   ลาโภ   เม   ฯเปฯ  าติสาโลหิตา  เม  วิปริณตาติ
น   โสจติ  น  กิลมติ  น  ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ
อาปชฺชตีติ   เอวมฺปิ   อสตา   จ   น   โสจติ   ฯ  อถวา  อสาตาย
ทุกฺขาย    เวทนาย    ผุฏฺโ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   น
โสจติ   น   กิลมติ   น   ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ
อาปชฺชตีติ   เอวมฺปิ   อสตา   จ   น  โสจติ  ฯ  อถวา  จกฺขุโรเคน
ผุฏฺโ       ปเรโต       ฯเปฯ      ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสหิ
ผุฏฺโ   ปเรโต   สโมหิโต   สมนฺนาคโต   น   โสจติ  น  กิลมติ  น
ปริเทวติ   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   น   สมฺโมหํ   อาปชฺชตีติ  เอวมฺปิ
อสตา  จ  น  โสจติ  ฯ  อถวา  อสนฺเต  อสํวิชฺชมาเน อนุปลพฺภิยมาเน
อหุ  วต  เม  ตํ  วต  เม  นตฺถิ  สิยา  วต  เม  ตํ วตาหํ น ลภามีติ
น   โสจติ  น  กิลมติ  น  ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ
อาปชฺชตีติ เอวมฺปิ อสตา จ น โสจติ ฯ
     [๘๖๓]   ส  เว  โลเก  น  ชิยฺยตีติ  ยสฺส  มยฺหํ  วา อิทํ ปเรสํ
วา    อิทนฺติ    กิญฺจิ    รูปคตํ    เวทนาคตํ   สญฺาคตํ   สงฺขารคตํ
วิญฺาณคตํ     คหิตํ     ปรามฏฺ    อภินิวิฏฺ    อชฺโฌสิตํ    อธิมุตฺตํ
อตฺถิ ตสฺส ชานิ อตฺถิ ฯ ภาสิตมฺปิ เหตํ
                ชินฺโน รถสฺสมณิกุณฺฑเล ๑- จ
                ปุตฺเต จ ทาเร จ ตเถว ชินฺโน
@เชิงอรรถ:  ม. รถสฺสํ มณิกุณฺฑเล ฯ
                สพฺเพสุ โภเคสุ อเสวิเตสุ
                กสฺมา น สนฺตปฺปสิ โสกกาเล ฯ
                ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา
                มจฺโจว เน ปุพฺพตรํ ชหาติ ๑-
                อสฺสกา ๒- โภคิโน ๓- กามกามี
                ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล ฯ
                อุเทติ อาปูรติ เวติ จนฺโท
                อตฺถํ คเมตฺวาน ปเลติ สุริโย ๔-
                วิทิตา มยา อฏฺ ๕- โลกธมฺมา
                ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเลติ ฯ
     {๘๖๓.๑}   ยสฺส  มยฺหํ  วา  อิทํ  ปเรสํ  วา อิทนฺติ กิญฺจิ รูปคตํ
เวทนาคตํ    สญฺาคตํ    สงฺขารคตํ    วิญฺาณคตํ    คหิตํ   ปรามฏฺ
อภินิวิฏฺ   อชฺโฌสิตํ   อธิมุตฺตํ   นตฺถิ  ตสฺส  ชานิ  นตฺถิ  ฯ  ภาสิตมฺปิ
เหตํ   นนฺทสิ   สมณาติ   กึ   ลทฺธา  อาวุโสติ  เตนหิ  สมณ  โสจสีติ
กึ   ชิยิตฺถ   อาวุโสติ   เตนหิ   สมณ   เนว   นนฺทสิ   น   โสจสีติ
เอวมาวุโสติ ฯ
                       จิรสฺสํ วต ปสฺสาม        พฺราหฺมณํ ปรินิพฺพุตํ
                       อนนฺทึ อนิฆํ ภิกฺขุํ         ติณฺณํ โลเก วิสตฺติกนฺติ ฯ
ส เว โลเก น ชิยฺยติ ฯ เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ:  ม. ชหาสิ ฯ  ม. ยุ. อสสฺสตา ฯ  ม. ภาวิโน ฯ  ม. อนฺธํ ตเปตฺวาน
@ปเลติ สูริโย ฯ  ม. ยุ. สตฺตุก ฯ อิทํ อาลปนํ ฯ
                       สพฺพโส นามรูปสฺมึ      ยสฺส นตฺถิ มมายิตํ
                       อสตา จ น โสจติ         ส เว โลเก น ชิยฺยตีติ ฯ
     [๘๖๔]        ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ      ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ
                       มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ       นตฺถิ เมติ น โสจติ ฯ
     [๘๖๕]   ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ  เมติ  ปเรสํ  วาปิ  กิญฺจนนฺติ  ยสฺสาติ
อรหโต  ขีณาสวสฺส  ฯ  ยสฺส  มยฺหํ  วา  อิทํ  ปเรสํ  วา  อิทนฺติ กิญฺจิ
รูปคตํ     เวทนาคตํ    สญฺาคตํ    สงฺขารคตํ    วิญฺาณคตํ    คหิตํ
ปรามฏฺ   อภินิวิฏฺ   อชฺโฌสิตํ   อธิมุตฺตํ   นตฺถิ   [๑]-  น  สํวิชฺชติ
นุปลพฺภติ    ปหีนํ    สมุจฺฉินฺนํ    วูปสนฺตํ   ปฏิปฺปสฺสทฺธํ   อภพฺพุปฺปตฺติกํ
าณคฺคินา   ทฑฺฒนฺติ   เอวมฺปิ   ยสฺส   นตฺถิ  อิทํ  เมติ  ปเรสํ  วาปิ
กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๑}   วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  นายํ ภิกฺขเว กาโย ตุมฺหากํ นปิ
อญฺเสํ     ปุราณมิทํ    ภิกฺขเว    กมฺมํ    อภิสงฺขตํ    อภิสญฺเจตยิตํ
เวทนิยํ  ทฏฺพฺพํ  ตตฺร  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  ปฏิจฺจสมุปฺปาทํเยว
สาธุกํ   โยนิโส  มนสิกโรติ  อิติ  อิมสฺมึ  สติ  อิทํ  โหติ  อิมสฺสุปฺปาทา
อิทํ  อุปฺปชฺชติ  อิมสฺมึ  อสติ  อิทํ  น  โหติ  อิมสฺส  นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ
ยทิทํ    อวิชฺชาปจฺจยา    สงฺขารา   สงฺขารปจฺจยา   วิญฺาณํ   ฯเปฯ
เอวเมตสฺส   เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   สมุทโย   โหติ  อวิชฺชายเตฺวว
อเสสวิราคนิโรธา    สงฺขารนิโรโธ    ฯเปฯ   เอวเมตสฺส   เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ   โหตีติ   ฯ   เอวมฺปิ  ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ  เมติ
ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. น สนฺติ ฯ
     {๘๖๕.๒}   วุตฺตํ เหตํ ภควตา
         สุญฺโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ    โมฆราช สทา สโต
         อตฺตานุทิฏฺึ อูหจฺจ           เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยา
         เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ            มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ ฯ
เอวมฺปิ [๑]- ยสฺส นตฺถิ อิทํ เม ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๓}   วุตฺตํ  เหตํ  ภควตา  ยํ  ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ
ตํ   โว   ปหีนํ   ทีฆรตฺตํ  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสตีติ  ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว
น   ตุมฺหากํ   รูปํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ
ทีฆรตฺตํ    หิตาย    สุขาย    ภวิสฺสติ    เวทนา   สญฺา   สงฺขารา
วิญฺาณํ   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ  หิตาย
สุขาย   ภวิสฺสติ   ตํ   กึ   มญฺถ   ภิกฺขเว   ยํ   อิมสฺมึ   เชตวเน
ติณกฏฺสาขาปลาสํ    ตํ    ชโน    หเรยฺย    วา    ฑเหยฺย    วา
ยถาปจฺจยํ   วา   กเรยฺย   อปินุ   ตุมฺหากํ   เอวมสฺส   อเมฺห  ชโน
หรติ  วา  ฑหติ  วา  ยถาปจฺจยํ  วา  กโรตีติ  ฯ  โนเหตํ  ภนฺเต  ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ  น  หิ  โน  เอตํ  ภนฺเต  อตฺตา  วา  อตฺตนิยํ
วา   ฯ  เอวํ  ๒-  โข  ภิกฺขเว  ยํ  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว
ปหีนํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสตีติ   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว  น
ตุมฺหากํ   รูปํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ
ทีฆรตฺตํ    หิตาย    สุขาย    ภวิสฺสติ    เวทนา   สญฺา   สงฺขารา
วิญฺาณํ   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ  หิตาย
@เชิงอรรถ:  โป. ภิกฺขเว ฯ  ม. ยุ. เอวเมว ฯ
สุขาย   ภวิสฺสตีติ   ฯ   เอวมฺปิ  ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ  เมติ  ปเรสํ  วาปิ
กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๔}   ภาสิตมฺปิ เหตํ
         สุทฺธคมสมุปฺปาทํ                สุทฺธสงฺขารสนฺตตึ
         ปสฺสนฺตสฺส ยถาภูตํ             น ภยํ โหติ คามณิ
         ติณกฏฺสมํ โลกํ                 ยทา ปญฺาย ปสฺสติ
         นาญฺ ปตฺถยเต กิญฺจิ        อญฺตฺร อปฺปฏิสนฺธิยาติ ฯ
     [๑]- วชิรา ภิกฺขุนี มารํ ปาปิมนฺตํ เอตทโวจ
         กนฺนุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ            มาร ทิฏฺิคตํ นุ เต
         สุทฺธสงฺขารปุญฺโชยํ              นยิธ สตฺตูปลพฺภติ
         ยถาปิ ๒- องฺคสมฺภารา        โหติ สทฺโท รโถ อิติ
         เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ              โหติ สตฺโตติ สมฺมติ
         ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ              ทุกฺขํ ติฏฺติ เวติ จ
         นาญฺตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ     นาญฺ ทุกฺขา นิรุชฺฌตีติ ฯ
เอวมฺปิ ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๕}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  รูปํ สมนฺเนสติ ยาวตา
รูปสฺส   คติ   เวทนํ   สญฺ   สงฺขาเร   วิญฺาณํ  สมนฺเนสติ  ยาวตา
วิญฺาณสฺส    คติ    ตสฺส    รูปํ    สมนฺเนสโต    ยาวตา    รูปสฺส
คติ    เวทนํ    สญฺ    สงฺขาเร    วิญฺาณํ   สมนฺเนสโต   ยาวตา
วิญฺาณสฺส   คติ   ยมฺปิ   ๓-   ยสฺส   โหติ  อหนฺติ  วา  มมนฺติ  วา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เอวมฺปิ ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ  ม. ยถาหิ ฯ
@ ม. ยมฺปิสฺส ฯ
อสฺมีติ   วา   ตมฺปิ   ตสฺส   น  โหตีติ  ฯ  เอวมฺปิ  ยสฺส  นตฺถิ  อิทํ
เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     {๘๖๕.๖}   อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ สุญฺโ โลโก
สุญฺโ  โลโกติ  ภนฺเต  วุจฺจติ  กิตฺตาวตา  นุ  โข ภนฺเต สุญฺโ โลโกติ
วุจฺจตีติ   ฯ   ยสฺมา   โข   อานนฺท   สุญฺ  อตฺเตน  วา  อตฺตนิเยน
วา    ตสฺมา    สุญฺโ    โลโกติ   วุจฺจตีติ   ฯ   กิญฺจานนฺท   สุญฺ
อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน   วา   จกฺขุ   โข  อานนฺท  สุญฺ  อตฺเตน
วา     อตฺตนิเยน     วา    รูปา    สุญฺา    จกฺขุวิญฺาณํ    สุญฺ
จกฺขุสมฺผสฺโส     สุญฺโ     ยทิทํ     จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  สุญฺ  โสตํ
สุญฺ     สทฺทํ     สุญฺ    ฆานํ    สุญฺ    คนฺธํ    สุญฺ    ชิวฺหา
สุญฺา     รสา    สุญฺา    กาโย    สุญฺโ    โผฏฺพฺพา    สุญฺา
มโน      สุญฺโ      ธมฺโม      สุญฺโ      มโนวิญฺาณํ     สุญฺ
มโนสมฺผสฺโส     สุญฺโ     ยทิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  สุญฺ  อตฺเตน วา
อตฺตนิเยน   วา   ยสฺมา  โข  อานนฺท  สุญฺ  อตฺเตน  วา  อตฺตนิเยน
วา   ตสฺมา   สุญฺโ   โลโกติ   วุจฺจตีติ   ฯ   เอวมฺปิ   ยสฺส  นตฺถิ
อิทํ เมติ ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ ฯ
     [๘๖๖]   มมตฺตํ   โส   อสํวินฺทนฺติ   มมตฺตาติ   เทฺว   มมตฺตา
ตณฺหามมตฺตญฺจ    ทิฏฺิมมตฺตญฺจ    ฯเปฯ    อิทํ   ตณฺหามมตฺตํ   ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
อิทํ      ทิฏฺิมมตฺตํ     ฯ     ตณฺหามมตฺตํ     ปหาย     ทิฏฺิมมตฺตํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     มมตฺตํ    อวินฺทนฺโต    อสํวินฺทนฺโต    อนธิคจฺฉนฺโต
อปฺปฏิลภนฺโตติ มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ ฯ
     [๘๖๗]   นตฺถิ  เมติ  น  โสจตีติ  วิปริณตํ  วา  วตฺถุํ  น  โสจติ
วิปริณตสฺมึ   วา   วตฺถุสฺมึ   น   โสจติ   จกฺขุ   เม   วิปริณตนฺติ  น
โสจติ   โสตํ   เม   ฯเปฯ   สาโลหิตา   เม  วิปริณตาติ  น  โสจติ
น   กิลมติ  น  ปริเทวติ  น  อุรตฺตาฬึ  กนฺทติ  น  สมฺโมหํ  อาปชฺชตีติ
นตฺถิ เมติ น โสจติ ฯ เตนาห ภควา
                       ยสฺส นตฺถิ อิทํ เมติ      ปเรสํ วาปิ กิญฺจนํ
                       มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ       นตฺถิ เมติ น โสจตีติ ฯ
     [๘๖๘]        อนิฏฺฐุรี อนานุคิทฺโธ     อเนโช สพฺพธี สโม
                       ตมานิสํสํ ปพฺรูมิ          ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินํ ฯ
     [๘๖๙]   อนิฏฺฐุรี  อนานุคิทฺโธติ  ๑-  กตมํ  นิฏฺฐุริยํ  ฯ อิเธกจฺโจ
นิฏฺฐุรี   โหติ   ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ   อิสฺสติ  อุสฺสุยติ
อิสฺสํ   พนฺธติ   ยํ   เอวรูปํ   นิฏฺฐุริยํ  นิฏฺฐุริยกมฺมํ  อิสฺสา  อิสฺสายนา
อิสฺสายิตตฺตํ  อุสฺสุยา  อุสฺสุยนา  อุสฺสุยิตตฺตํ  อิทํ  วุจฺจติ  นิฏฺฐุริยํ  ฯ
ยสฺเสตํ     นิฏฺฐุริยํ     ปหีนํ     สมุจฺฉินฺนํ    วูปสนฺตํ    ปฏิปฺปสฺสทฺธํ
อภพฺพุปฺปตฺติกํ   าณคฺคินา   ทฑฺฒํ   โส   วุจฺจติ  อนิฏฺฐุรีติ  อนิฏฺฐุรี  ฯ
อนานุคิทฺโธติ   เคโธ   วุจฺจติ   ตณฺหา   โย  ราโค  สาราโค  ฯเปฯ
อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ   ยสฺเสโส  เคโธ  ปหีโน  สมุจฺฉินฺโน
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. ... สโมติ ฯ
วูปสนฺโต     ปฏิปฺปสฺสทฺโธ     อภพฺพุปฺปตฺติโก     าณคฺคินา    ทฑฺโฒ
โส   วุจฺจติ  อนานุคิทฺโธ  ฯ  โส  รูเป  อคิทฺโธ  ฯเปฯ  ทิฏฺ  สุตมุต
วิญฺาตพฺเพสุ    ธมฺเมสุ   อคิทฺโธ   อคธิโต   อมุจฺฉิโต   อนชฺโฌปนฺโน
วีตเคโธ   วิคตเคโธ   จตฺตเคโธ   วนฺตเคโธ   มุตฺตเคโธ  ปหีนเคโธ
ปฏินิสฺสฏฺเคโธ     วีตราโค    วิคตราโค    จตฺตราโค    วนฺตราโค
มุตฺตราโค   ปหีนราโค   ปฏินิสฺสฏฺราโค   นิจฺฉาโต   นิพฺพุโต  สีติภูโต
สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ อนิฏฺฐุรี อนานุคิทฺโธ ฯ
     [๘๗๐]   อเนโช  สพฺพธี  สโมติ  เอชา  วุจฺจติ  ตณฺหา โย ราโค
สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ   อกุสลมูลํ   ฯ  ยสฺเสสา  เอชา
ตณฺหา       ปหีนา      สมุจฺฉินฺนา      วูปสนฺตา      ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อภพฺพุปฺปตฺติกา   าณคฺคินา   ทฑฺฒา   โส  วุจฺจติ  อเนโช  ฯ  เอชาย
ปหีนตฺตา   อเนโช   โส   ลาเภปิ   น   อิญฺชติ  อลาเภปิ  น  อิญฺชติ
ยเสปิ    น   อิญฺชติ   อยเสปิ   น   อิญฺชติ   ปสํสายปิ   น   อิญฺชติ
นินฺทายปิ    น   อิญฺชติ   สุเขปิ   น   อิญฺชติ   ทุกฺเขปิ   น   อิญฺชติ
น   จลติ   น  เวธติ  นปฺปเวธติ  น  สมฺปเวธตีติ  อเนโช  ฯ  สพฺพธี
สโมติ   สพฺพํ   วุจฺจติ   ทฺวาทสายตนานิ  จกฺขุ  เจว  รูปา  จ  ฯเปฯ
มโน   เจว   ธมฺมา   จ   ฯ   ยโต   อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ   อายตเนสุ
ฉนฺทราโค   ปหีโน   โหติ   อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต  อนภาวงฺคโต
อายตึ   อนุปฺปาทธมฺโม   โส   วุจฺจติ   สพฺพตฺถ   สโม  สพฺพตฺถ  ตาทิ
สพฺพตฺถ มชฺฌตฺโต สพฺพตฺถ อุเปกฺขโกติ อเนโช สพฺพธี สโม ฯ
     [๘๗๑]   ตมานิสํสํ   ปพฺรูมิ   ปุจฺฉิโต   อวิกมฺปินนฺติ   อวิกมฺปินํ
ปุคฺคลานํ   ๑-   ปุฏฺโ   ปุจฺฉิโต  ยาจิโต  อชฺเฌสิโต  ปสาทิโต  อิเม
จตฺตาโร   อานิสํเส   ปพฺรูมิ   โย  โส  อนิฏฺฐุรี  อนานุคิทฺโธ  อเนโช
สพฺพธี    สโมติ    พฺรูมิ   อาจิกฺขามิ   ฯเปฯ   ปกาเสมีติ   ตมานิสํสํ
ปพฺรูมิ ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินํ ฯ เตนาห ภควา
                       อนิฏฺฐุรี อนานุคิทฺโธ      อเนโช สพฺพธี สโม
                       ตมานิสํสํ ปพฺรูมิ           ปุจฺฉิโต อวิกมฺปินนฺติ ฯ
     [๘๗๒]        อเนชสฺส วิชานโต          นตฺถิ กาจิ นิสงฺขิติ ๒-
                       วิรโต โส วิยารมฺภา ๓-   เขมํ ปสฺสติ สพฺพธิ ฯ
     [๘๗๓]   อเนชสฺส  วิชานโตติ  เอชา  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย  ราโค
สาราโค  ฯเปฯ  อภิชฺฌา  โลโภ  อกุสลมูลํ  ฯ  ยสฺเสสา  เอชา ตณฺหา
ปหีนา     สมุจฺฉินฺนา     วูปสนฺตา     ปฏิปฺปสฺสทฺธา    อภพฺพุปฺปตฺติกา
าณคฺคินา   ทฑฺฒา   โส   วุจฺจติ   อเนโช   ฯ   เอชาย   ปหีนตฺตา
อเนโช   โส   ลาเภปิ   น   อิญฺชติ   อลาเภปิ   น   อิญฺชติ  ยเสปิ
น     อิญฺชติ    อยเสปิ    น    อิญฺชติ    ปสํสายปิ    น    อิญฺชติ
นินฺทายปิ    น   อิญฺชติ   สุเขปิ   น   อิญฺชติ   ทุกฺเขปิ   น   อิญฺชติ
น   จลติ   น   เวธติ   นปฺปเวธติ   น   สมฺปเวธตีติ   อเนชสฺส  ฯ
วิชานโตติ   ชานโต   อาชานโต   วิชานโต   ปฏิวิชานโต   ปฏิวิชฺฌโต
สพฺเพ   สงฺขารา  อนิจฺจาติ  ชานโต  อาชานโต  วิชานโต  ปฏิวิชานโต
ปฏิวิชฺฌโต   สพฺเพ   สงฺขารา   ทุกฺขาติ   ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ  สมุทยธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปุคฺคลํ ฯ   ม. นิสงฺขติ ฯ   ม. วิยารพฺภา ฯ
สพฺพนฺตํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ชานโต   อาชานโต   วิชานโต   ปฏิวิชานโต
ปฏิวิชฺฌโตติ อเนชสฺส วิชานโต ฯ
     [๘๗๔]   นตฺถิ  กาจิ  นิสงฺขิตีติ  นิสงฺขิติโย วุจฺจนฺติ ปุญฺาภิสงฺขาโร
อปุญฺาภิสงฺขาโร    อาเนญฺชาภิสงฺขาโร    ฯ   ยโต   ปุญฺาภิสงฺขาโร
จ   อปุญฺาภิสงฺขาโร   จ   อาเนญฺชาภิสงฺขาโร   จ   ปหีนา   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
เอตฺตาวตา    นิสงฺขิติโย   นตฺถิ   น   สํวิชฺชนฺติ   นุปลพฺภนฺติ   ปหีนา
สมุจฺฉินฺนา        วูปสนฺตา        ปฏิปฺปสฺสทฺธา       อภพฺพุปฺปตฺติกา
าณคฺคินา ทฑฺฒาติ นตฺถิ กาจิ นิสงฺขิติ ฯ
     [๘๗๕]   วิรโต  โส  วิยารมฺภาติ วิยารมฺโภ วุจฺจติ ปุญฺาภิสงฺขาโร
อปุญฺาภิสงฺขาโร    อาเนญฺชาภิสงฺขาโร    ฯ   ยโต   ปุญฺาภิสงฺขาโร
จ   อปุญฺาภิสงฺขาโร   จ   อาเนญฺชาภิสงฺขาโร   จ   ปหีนา   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
เอตฺตาวตา   วิยารมฺภา   อารโต   อสฺส   วิรโต  ปฏิวิรโต  นิกฺขนฺโต
นิสฺสฏฺโ     วิปฺปมุตฺโต     วิสญฺุตฺโต     วิมริยาทิกเตน     เจตสา
วิหรตีติ ๑- วิรโต โส วิยารมฺภา ฯ
     [๘๗๖]   เขมํ  ปสฺสติ  สพฺพธีติ  ภยกโร  ราโค  ภยกโร  โทโส
ภยกโร   โมโห   ฯเปฯ   ภยกรา   กิเลสา   ฯ   ภยกรสฺส  ราคสฺส
ปหีนตฺตา    ฯเปฯ   ภยกรานํ   กิเลสานํ   ปหีนตฺตา   สพฺพตฺถ   เขมํ
ปสฺสติ     สพฺพตฺถ     อภยํ    ปสฺสติ    สพฺพตฺถ    อนีติกํ    ปสฺสติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิหเรยฺยาติ ฯ
สพฺพตฺถ    อนุปทฺทวํ    ปสฺสติ   สพฺพตฺถ   อนุปสคฺคํ   ปสฺสติ   สพฺพตฺถ
ปสฺสทฺธํ ๑- ปสฺสตีติ เขมํ ปสฺสติ สพฺพธิ ฯ เตนาห ภควา
                       อเนชสฺส วิชานโต         นตฺถิ กาจิ นิสงฺขิติ
                       วิรโต โส วิยารมฺภา       เขมํ ปสฺสติ สพฺพธีติ ฯ
     [๘๗๗]        น สเมสุ น โอเมสุ         น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ
                       สนฺโต โส วีตมจฺฉโร      นาเทติ น นิรสฺสตีติ (ภควา) ฯ
     [๘๗๘]   น  สเมสุ  น  โอเมสุ น อุสฺเสสุ วทเต มุนีติ [๒]- โมนํ
วุจฺจติ   าณํ   ยา   ปญฺา   ปชานนา   ฯเปฯ   สงฺคชาลมติจฺจ  โส
มุนีติ   ฯ   มุนิ   เสยฺโยหมสฺมีติ   วา  สทิโสหมสฺมีติ  วา  หีโนหมสฺมีติ
วา  น  วทติ  น  กเถติ  น  ภณติ  น  ทีปยติ  น โวหรตีติ น สเมสุ น
โอเมสุ น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ ฯ
     [๘๗๙]   สนฺโต  โส  วีตมจฺฉโรติ  สนฺโตติ  ราคสฺส  สนฺตตฺตา ๓-
สนฺโต   โทสสฺส   โมหสฺส   ฯเปฯ   สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ   สนฺตตฺตา
สมิตตฺตา     วูปสมิตตฺตา     วิชฺฌาตตฺตา     นิพฺพุตตฺตา     วิคตตฺตา
ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา   สนฺโต   อุปสนฺโต   วูปสนฺโต  นิพฺพุโต  ปฏิปฺปสฺสทฺโธติ
สนฺโต   โส   ฯ  วีตมจฺฉโรติ  ปญฺจ  มจฺฉริยานิ  อาวาสมจฺฉริยํ  ฯเปฯ
คาโห   อิทํ   วุจฺจติ   มจฺฉริยํ   ฯ  ยสฺเสตํ  มจฺฉริยํ  ปหีนํ  สมุจฺฉินฺนํ
วูปสนฺตํ     ปฏิปฺปสฺสทฺธํ    อภพฺพุปฺปตฺติกํ    าณคฺคินา    ทฑฺฒํ    โส
วุจฺจติ   วีตมจฺฉโร   วิคตมจฺฉโร  จตฺตมจฺฉโร  วนฺตมจฺฉโร  มุตฺตมจฺฉโร
ปหีนมจฺฉโร ปฏินิสฺสฏฺมจฺฉโรติ สนฺโต โส วีตมจฺฉโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนุปสฏฺตฺตํ ฯ  ม. มุนีติ ฯ  โป. ม. สมิตตฺตา ฯ
     [๘๘๐]   นาเทติ  น  นิรสฺสตีติ  ภควาติ  นาเทตีติ รูปํ นาเทติ ๑-
นาทิยติ    น    อุปาทิยติ   น   คณฺหาติ   น   ปรามสติ   นาภินิวิสติ
เวทนํ     สญฺ    สงฺขาเร    วิญฺาณํ    คตึ    อุปปตฺตึ    ปฏิสนฺธึ
ภวํ   สํสารํ   วฏฺฏํ   นาเทติ  ๒-  นาทิยติ  น  อุปาทิยติ  น  คณฺหาติ
น   ปรามสติ   นาภินิวิสตีติ   นาเทติ   ฯ   น   นิรสฺสตีติ   รูปํ   น
ปชหติ   น   วิโนเทติ   น   พฺยนฺตีกโรติ   น   อนภาวงฺคเมติ  เวทนํ
สญฺ     สงฺขาเร     วิญฺาณํ     คตึ    อุปปตฺตึ    ปฏิสนฺธึ    ภวํ
สํสารํ    วฏฺฏํ    น   ปชหติ   น   วิโนเทติ   น   พฺยนฺตีกโรติ   น
อนภาวงฺคเมตีติ    น   นิรสฺสติ   ฯ   ภควาติ   คารวาธิวจนํ   ฯเปฯ
สจฺฉิกา ปญฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ ฯ เตนาห ภควา
                น สเมสุ น โอเมสุ         น อุสฺเสสุ วทเต มุนิ
                สนฺโต โส วีตมจฺฉโร      นาเทติ น นิรสฺสตีติ (ภควา) ฯ
                          ปณฺณรสโม อตฺตทณฺฑสุตฺตนิทฺเทโส นิฏฺิโต ฯ
                                         --------------------
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้าที่ ๔๘๘-๕๔๓. https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=9863&w=&modeTY=1              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=9863&modeTY=1              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=29&item=788&items=93              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :- https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=29&siri=15              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=788              อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=9860              The Pali Atthakatha in Roman :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=9860              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙ https://84000.org/tipitaka/read/?index_29 https://84000.org/tipitaka/english/?index_29

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]