มิลินทปัญหา

เอกัจจาเนกัจจานัง ธัมมาภิสมยปัญหา ที่ ๓
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีบรมกษัตริย์จึงมีพระราชโองการตรัสถามว่า  ภนฺเต
นาคเสน  ข้าแต่พระนาคเสนผู้ปรีชา  เย เต  สมฺมาปฏิปชฺชนฺติ สัตว์ทั้งหลายใด  มีน้ำใจศรัทธา
อุตสาห์ปฏิบัติเป็นสัมมาปฏิบัติในธรรมแล้ว  ก็จะสำเร็จธรรมาภิสมัยมรรคผลสิ้นหรือ  หรือว่า
สัตว์บางพวกถึงจะปฏิบัติก็ไม่สำเร็จ
             พระนาคเสนจึงมีเถรวาจาว่า มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  พระองค์
ผู้ประเสริฐ สัตว์บางพวกสำเร็จธรรมาภิสมัยมรรคผล  บางจำพวกไม่สำเร็จ  ขอถวายพระพร
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทาธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต  นาคเสน  ข้า
แต่พระนาคเสนผู้ปรีชา  พวกไรเล่าไม่สำเร็จ  จงวิสัชนาให้แจ้งก่อน
             พระนาคเสนถวายพระพรว่า  มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้
ประเสริฐ   สัตว์ที่เกิดในกำเนิดเดียรัจฉาน คือกินนรและนาคเป็นต้น  ถึงมาตรว่าจะปฏิบัติเป็น
สัมมาปฏิบัติให้ดีประการใดๆ ธมฺมาภิสมโย  อันว่าธรรมาภิสมัยมรรคผลนี้จะบังเกิดแก่
เดียจรัจฉานนั้นหามิได้เลย  เปรตจำพวกหนึ่ง ถึงจะปฏิบัติดี  ก็ไม่ได้สำเร็จธรรมาภิสมัยมรรคผล
คนเป็นมิจฉาทิฐิยังถือผิดอยู่  จะปฏิบัติเป็นสัมมาปฏิบัติ ยังไม่ตัดทิฐิอันชั่วของตนเสียก็ไม่สำเร็จ
ธรรมาภิสมัยมรรคผล  ประการหนึ่ง  กุมารอายุต่ำกว่า ๗ ขวบ ถึงจะปฏิบัติดี  ก็มิอาจสำเร็จ
ธรรมาภิสมัยมรรคผล  ประการหนึ่ง  บุคคลกระทำปัญจานันตริยกรรม ๕ ประการ คือมาตุฆาต
ปิตุฆาต  อรหันตฆาต สังฆเภท  และโลหิตุปบาท  สิริเป็น ๕ ประการ และบุคคลทุศีลไถยสังวาส
นุ่งห่มผ้าสาวพัสตร์  ปลอมอยู่กับภิกษุสามเณรนั้นก็ดี  และบุคคลที่บวชเป็นภิกษุแล้ว  กลับ
ไปถือฝ่ายเดียรถีย์ก็ดี  และบุคคลที่ประทุษร้ายนางภิกษุณีก็ดี  และภิกษุต้องอาบัติสังฆาทิเสส
มิได้อยู่กรรมก็ดี  และบัณเฑาะก์ก็ดี  และอุภโตพยัญชนะก็ดี  จะปฏิบัติเป็นสัมมาปฏิบัติ  คือ
จำเริญสมถวิปัสสนานั้น  มิอาจได้ธรรมาภิสมัยมรรคผล  ขอถวายพระพร

	สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสว่า  ภนฺเต  นาคเสน ข้าแต่
พระนาคเสนผู้ปรีชา  ซึ่งบุคคล ๑๕ จำพวก ไม่ควรจะได้ธรรมาภิสมัยมรรคผลนั้น โยมก็สิ้นสง
สัยแล้ว  แต่ทว่าโยมสงสัยอยู่ที่ว่า  กุมารมีอายุต่ำกว่า ๗ ขวบ ดูนี่น่าที่จะได้มรรคผลธรรมวิเศษ
เหตุว่าทารกนั้นปราศจากราคะโทสะโมหะมานะทิฐิ  มิได้มีกำหนัดในราคะดำฤษณา  มิได้มี
กามวิตก  มิได้เจือไปด้วยกิเลส เหตุไฉนจึงมิได้สำเร็จธรรมาภิสมัยมรรคผล
             พระนาคเสนจึงวิสัชนาว่า มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร กุมารมี
อายุต่ำกว่า  ๘ ขวบ ประกอบด้วยราคะโทสะ โมหะ  มานะทิฐิ  รู้ว่าสิ่งนี้บุญแล้วกุมารนั้น
จะได้มรรคผล  ประการหนึ่ง  ทารกมีอายุต่ำกว่า  ๗ ขวบ  กระทำจิตปราศจากอกุศลได้เหมือน
ผู้ใหญ่นั้น ก็จะสำเร็จมรรคและผลอาจได้ซึ่งนิพพานธาตุ  นี่สิเป็นกุมารอายุต่ำ  สติปัญญาอ่อนนัก
ถึงจะปฏิบัติเป็นสัมมาปฏิบัตินั้น มิอาจะได้ซึ่งธรรมาภิสมัยมรรคผล  อุปมายปิ  โส อตฺโถ
ความข้อนี้จะเห็นแจ้งด้วยอุปมา  มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  ธรรมดาว่าเขา
พระเมรุราช ปวโร  ประเสริฐยิ่งนัก  จะมีบุรุษผู้หนึ่งมายกเขาพระเมรุราชด้วยกำลังตนเป็นปรกติ
จะยกได้หรือมิได้  นะบพิตรพระราชสมภาร
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสว่า  บุรุษผู้นั้นจะยกเขาพระเมรุ
ที่ไหนได้ นะผู้เป็นเจ้า
             พระนาคเสนมีเถรวาจาว่า  มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  บุรุษที่มี
กำลังเป็นปรกติ  มิอาจยกเขาพระเมรุราชได้ด้วยเหตุประการใด
             พระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี  มีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต  นาคเสน  ข้าแต่พระนาค-
เสนผู้ปรีชา  เหตุว่าเขาพระเมรุใหญ่
             พระนาคเสนมีเถรวาจาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  ประการนี้
ยถา  มีอุปมาฉันใด  กุมารนั้นเป็นเด็กสติปัญญาอ่อน  มิอาจสำเร็จธรรมาภิสมัยมรรคผล  ดุจ
บุคคลที่มีกำลังเป็นปรกติ  มิอาจยกเขาพระเมรุราชอันใหญ่ขึ้นได้ฉะนั้น  ถ้ามิฉะนั้นดุจบุรุษผู้หนึ่ง
นำมาซึ่งอุทกังประมาณหยาดหนึ่ง  มาสลัดลงในมหาปฐพีอันกว้างใหญ่  อันว่ามหาปฐพีอันใหญ่
นั้น  จะชุ่มชื้นเปียกไปด้วยหยาดอุทกังหยาดเดียวนั้นหรือ  บพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐใน
ปฐพี
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี  มีพระราชโองการตรัสว่า  น หิ ภนฺเต  จะได้ที่ไหน
ูผู้เป็นเจ้า อุทกังหยาดเดียวนั้นหรือจะให้ปฐพีอันใหญ่เปียกขึ้นได้

	พระนาคเสนเถระจึงอุปไมยอุปมาว่า  มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราช-
สมภาร  ความข้อนี้  ยถา  มีครุวนาฉันใด  กุมารอายุต่ำกว่า ๗ ปี  ยังไม่รู้ความ  ยังอ่อนสติปัญญา
มิอาจสำเร็จธรรมาภิสมัยมรรคผล  ดุจอุทกังหยาดเดียวตกลงหลังปฐพีอันใหญ่  มิอาจให้ปฐพี
ชุ่มได้ฉันนั้น  ประการหนึ่ง  บพิตรพระราชสมภาร  ปานดุจประทีปอันน้อย  บุคคลจะเอาส่องให้
สว่างทั่วมนุษยโลกกับเทวโลก จะได้หรือประการใดเล่า
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรมีพระราชโองการตรัสว่า  น หิ ภนฺเต  ไม่ได้ซิ  พระผู้
เป็นเจ้า
             พระนาคเสนจึงถามว่า  มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  ไม่ได้ด้วย
เหตุประการใด
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นสาคลราชตรัสประภาษว่า ภนฺเต  นาคเสน  ข้าแต่พระนาคเสน
ผู้ปรีชา  เพราะกองประทีปนั้นน้อย  จึงมิอาจยังมนุษยโลกกับเทวโลกให้สว่างได้
             พระนาคเสนจึงว่า มหาราช  ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  ความข้อนี้  ยถา
มีครุวนาฉันใด  อันว่ากุมารอายุต่ำกว่า ๗ ปี มีสติปัญญาอ่อนมิอาจสำเร็จแก่ธรรมาภิสมัย
มรรคผลได้  ดุจประทีปน้อยมิอาจยังมนุษยโลกกับเทวโลกให้สว่างได้ฉันนั้น  อีกประการหนึ่ง
ขอถวายพระพร  ธรรมดาว่าหนอนบ่อนกินไส้ข้าวสาลี  กิมิชาติหนอนนี้จะกินคเชนทรคชสาร
สูง ๘ ศอกคืบให้ล้มได้หรือ บพิตรพระราชสมภาร
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นขัตติยวงศ์  มีพระราชโองการตรัสว่า  น หิ ภนฺเต  ไม่ได้ พระ
ผู้เป็นเจ้า
             พระนาคเสนมีเถรปุจฉาถามว่า  มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร  ไม่ได้
ด้วยเหตุประการใดเล่า
             สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี  มีพระราชโองการตรัสตอบว่า  ภนฺเต  นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ปรีชา  เหตุว่ากิมิชาติหนอนนั้นตัวเล็กน้อย  จึงมิอาจกินคชสารตัวใหญ่ให้ล้ม
ลงได้
             พระนาคเสนจึงว่า  มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารว่า  ความประการนี้
ยถา  มีครุวนาฉันใด  กุมารอายุต่ำไปกว่า ๗ ปี มีสติปัญญาอ่อนนัก  มิอาจสำเร็จธรรมาภิสมัย
อุปไมยดุจกิมิชาติหนอนน้อยมิอาจสามารถที่ว่าจะกินคชสารสูง ๘ ศอกคืบให้ล้มลงได้นั้น
ขอถวายพระพร
	สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรได้ทรงฟังดังนั้น  ก็สิ้นสงสัย  สาธุการว่า  สาธุ ภนฺเต
พระเจ้าข้า  ผู้เป็นเจ้าวิสัชนานี้ควรแล้ว  สมฺปฏิจฺฉามิ  โยมจะรับถ้อยคำไว้ในกาลบัดนี้
เอกัจจาเนกัจจานัง ธัมมาภิสมยปัญหา คำรบ ๓ จบเพียงนี้


             เนื้อความมิลินทปัญหา หน้าที่  ๔๔๖ - ๔๔๙.
http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=177
             สารบัญมิลินทปัญหา
http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=0#item_177