![]() |
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
10. Dasakanipata
370. 1. Kaludayittheragathavannana
dasakanipate angarinotiadika ayasmato kaludayittherassa gatha. Ka
uppatti?
ayampi padumuttarabuddhassa kale hamsavatinagare kulagehe nibbatto satthu
dhammadesanam sunanto sattharam ekam bhikkhum kulappasadakanam aggatthane thapentam disva
tadattham 1- abhiniharakammam katva tam thanantaram patthesi.
So yavajivam kusalam katva devamanussesu samsaranto amhakam bodhisattassa
matukucchiyam patisandhiggahanadivase kapilavatthusmimyeva amaccagehe patisandhim ganhi,
bodhisattena saddhim ekadivasamyeva jatoti tamdivasamyeva nam dukulacumbate nipajjapetva
bodhisattassa upatthanam nayimsu. Bodhisattena hi saddhim bodhirukkho rahulamata cattaro
nidhi arohaniyahatthi kanthako 2- channo kaludayiti ime satta ekadivasamyeva jatatta
sahajata nama ahesum. Athassa namaggahanadivase sakalanagarassa udaggacittadivase
jatatta 3- udayitveva namam akamsu, thokam kaladhatukatta pana kaludayiti pannayittha.
So bodhisattena saddhim kumarakilam kilanto vuddhim 4- agamasi.
Aparabhage lokanathe mahabhinikkhamanam nikkhamitva anukkamena sabbannutam patva
pavattitavaradhammacakke rajagaham upanissaya veluvane viharante suddhodanamaharaja
tam pavattim sutva purisasahassaparivaram ekam amaccam "puttam me idhanehi"ti pesesi.
So dhammadesanavelaya satthu santikam gantva parisapariyante thito dhammam sutva
sapariso arahattam papuni. Atha ne sattha "etha bhikkhavo"ti hattham pasareti.
@Footnote: 1 cha.Ma. tajjam 2 cha.Ma. assakandako, Si.,i. kanthako
@3 an.ttha. 1/234 pitthe jatoti (cha.) 4 cha.Ma. vuddhim
Sabbe tankhanamyeva iddhimayapattacivaradhara vassasatthikatthera viya ahesum. Arahattam
pattato patthaya pana ariya majjhattava honti, tasma ranna pahitasasanam
dasabalassa na kathesi. Raja "neva gatabalakotthako agacchati, na sasanam suyyati"ti
aparampi amaccam purisasahassena pesesi. Tasmimpi tatha patipanne aparanti evam
navahi amaccehi saddhim nava purisasahassani pesesi, sabbe arahattam patva tunhi
ahesum.
Atha raja cintesi "ettaka jana mayi sinehabhavena dasabalassa idhagamanatthaya
na kinci kathayimsu, ayam kho pana udayi dasabalena samavayo sahapamsukiliko, mayi
ca sinehava, imam pesessami"ti tam pakkosapetva "tata tvam purisasahassa-
parivaro rajagaham gantva dasabalam anehi"ti vatva pesesi. So pana gacchanto
"sacaham deva pabbajitum labhissami, evaham bhagavantam idhanessami"ti vatva "yam
kinci katva mama puttam dassehi"ti vutto rajagaham gantva satthu dhammadesanavelaya
parisapariyante thito dhammam sutva saparivaro arahattam patva ehibhikkhubhave
patitthasi. Tena vuttam apadane 1-:-
"padumuttarabuddhassa lokajetthassa tadino
addhanam patipannassa carato carikam tada.
Suphullam padumam gayha uppalam mallikancaham
paramannam gahetvana adasim satthuno aham.
Paribhunji mahaviro paramannam subhojanam
tanca puppham gahetvana janassa 2- sampadassayi.
Ittham kantam piyam loke jalajam pupphamuttamam
sudukkaram katam tena yo me puppham adasidam. 3-
@Footnote: 1 khu.apa. 32/48/122 2 pali. jinassa 3 pali. yam me puppham adasi so
Yo pupphamabhiropesi paramannancadasi me
tamaham kittayissami sunatha mama bhasato.
Dasamatthakkhattunca 1- so devarajjam karissati
uppalam padumancapi mallikanca taduttari.
Assa punnavipakena dibbagandhasamayutam
akase chadanam katva dharayissati tavade.
Pancavisatikkhattum ca cakkavatti bhavissati
pathabya 2- rajjam pancasatam vasudham avasissati.
Kappasatasahassamhi okkakakulasambhavo
gotamo nama gottena sattha loke bhavissati.
Sakakammabhiraddho so sukkamulena codito
sakyanam nandijanano natibandhu bhavissati.
So paccha pabbajitvana sukkamulena codito
sabbasave parinnaya nibbayissatinasavo.
Patisambhidamanuppattam katakiccamanasavam
gotamo lokabandhu tam etadagge thapessati.
Padhanapahitatto so upasanto nirupadhi
udayi nama namena hessati satthu savako.
Rago doso ca moho ca mano makkho ca dhamsito
sabbasave parinnaya viharami anasavo.
Tosayim capi sambuddham atapi nipako aham
pasadito ca sambuddho etadagge thapesi mam.
Patisambhida catasso .pe. katam buddhassa sasanan"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. dasa attha cakkhattum 2 cha.Ma. pathabya
Arahattam pana patva "na tavayam dasabalassa kulanagaram gantum kalo, vasante
pana upagate pupphitesu vanasandesu haritatinasanchannaya bhumiya gamanakalo bhavissati"ti
kalam patimanento vasante sampatte satthu kulanagaram gantum gamanamaggavannam
samvannento:-
[527] "angarino dani duma bhadante
phalesino chadanam vippahaya
te accimantova pabhasayanti
samayo mahavira bhagi rasanam.
[528] Dumani phullani manoramani
samantato sabbadisa pavanti
pattam pahaya phalamasasana
kalo ito pakkamanaya vira.
[529] Nevatisitam na panatiunham
sukha utu addhaniya bhadante
passantu tam sakiya koliya 1- ca
pacchamukham rohiniyam tarantam.
[530] Asaya kasate khettam bijam asaya vappati
asaya vanija yanti samuddam dhanaharaka
yaya asaya titthami sa me asa samijjhatu. 2-
[531] Punappunam ceva vapanti bijam
punappunam vassati devaraja
punappunam khettam kasanti kassaka
punappunam dhannamupeti rattham.
@Footnote: 1 cha.Ma. koliya 2 pali. vipaccatu
[532] Punappunam yacanaka caranti
punappunam danapati dadanti
punappunam danapati daditva
punappunam saggamupenti thanam.
[533] Viro 1- have sattayugam puneti
yasmim kule jayati bhuripanno
mannamaham sakkati devadevo
taya hi jato muni saccanamo.
[534] Suddhodano nama pita mahesino
buddhassa mata pana mayanama 2-
ya bodhisattam parihariya kucchina
kayassa bheda tidivamhi modati.
[535] Sa gotami kalakata ito cuta
dibbehi kamehi samangibhuta
sa modati kamagunehi pancahi
parivarita devaganehi tehi.
[536] Buddhassa puttomhi asayhasahino
angirasassappatimassa tadino
pitupita mayham tuvamsi sakka
dhammena me gotama ayyakosi"ti
ima gatha abhasi.
Tattha angarinoti angarani viyati angarani, rattapavalavannani rukkhanam
pupphapallavani, tani etesam santiti angarino, atilohitakusumakisalayehi
angaravutthisamparikinna
@Footnote: 1 pali. dhiro 2 mayanama? ayam pana chandalakkhanena vattati
Viyati attho. Idaniti imasmim kale. Dumati rukkha. Bhadanteti bhaddam bhante
etassati bhadanteti ekassa dakarassa lopam katva vuccati, gunavisesayutto
gunavisesayuttananca aggabhuto sattha. Tasma bhadanteti satthu alapanam.
Paccattavacanancetam ekarantam "sukate patikamme sukhe dukkhepi ce"ti 1- adisu viya.
Idha pana sambodhanatthe datthabbam. Tena vuttam "bhadanteti alapanan"ti. "bhaddasadda-
samanattham padantaramekan"ti keci. Phalani esantiti phalesino. Acetanepi hi 2- sacetana-
kiriyamaropetva voharanti, yatha kulam patitukamanti, phalani gahetumaraddha sampatta-
phalagahanakalati attho. Chadanam vippahayati puranapannani pajahitva sampannapandupalasati
attho. Teti duma. Accimantova pabhasayantiti dipasikhavanto viya
jalitaaggi viya va obhasayanti sabba disati adhippayo. Samayoti kalo,
"anuggahaya"ti vacanaseso. Mahavirati mahavikkanta. Bhagi rasananti attharasadinam
bhagi. Vuttanhetam dhammasenapatina "bhagi va bhagava attharasassa dhammarasassa"ti-
adi. 3- Mahavira bhagiti ca idampi dvayam sambodhanavacanam datthabbam. Bhagirathananti 4-
pana pathe bhagiratho nama adiraja. Tabbamsajatataya 5- sakiya bhagiratha, tesam
bhagirathanam upakaratthanti adhippayo.
Dumaniti lingavipallasena vuttam, duma rukkhati attho. Samantato sabbadisa
pavantiti samantato sabbabhagato sabbadisasu ca phullani, tatha phullatta eva
sabbadisa pavanti gandham vissajjenti. Asamanati asisanta gahitukama, evam
rukkhasobhaya gamanamaggassa ramaneyyatam dassetva idani "nevatisitan"tiadina
utusampattim dasseti. Sukhati natisitanatiunhabhaveneva sukha ittha. Utu
addhaniyati addhanagamanayogga utu. Passantu tam sakiya koliya ca, pacchamukham
rohiniyam tarantanti rohini nama nadi sakiyakoliyajanapadanam antare uttaradisato
dakkhinamukha
@Footnote: 1 Ma. jiveti 2 Si. acetanehi, i.,Ma. acetanepi
@3 khu.cula. 30/65/11 ajitamanavakapanhaniddesa (sya)
@4 Ma. bhagiratthananti 5 Si. adirajati janitabbam, sajatitaya
Sandati, rajagaham cassa puratthimadakkhinaya disaya, tasma rajagahato kapilavatthum
gantum tam nadim taranta pacchamukha hutva taranti. Tenaha "passantu tam .pe.
Tarantan"ti. "bhagavantam pacchamukham rohinim nama nadim atikkamantam sakiyakoliyajanapada-
vasino passantu"ti kapilavatthugamanaya bhagavantam ayacanto ussaheti.
Idani attano patthanam upamahi pakasento "asaya kasate"ti gathamaha.
Asaya kasate khettanti kassako kasanto khettam phalasaya kasati. Bijam asaya
vappatiti kasitva ca vapantena phalasaya eva bijam vappati nikkhipiyati. Asaya
vanija yantiti dhanaharaka vanija dhanasaya samuddam taritum desam upagantum
samuddam navaya yanti gacchanti. Yaya asaya titthamiti evam ahampi yaya asaya
patthanaya bhagava tumhakam kapilapuragamanatthaya 1- idha titthami, sa me asa samijjhatu,
tumhehi "kapilavatthu gantabban"ti vadati, asaya sadisataya cettha kattukamyatachandam
asati aha.
Gamanamaggasamvannanadina 2- anekavaram yacanaya karanam dassetum "punappunan"tiadi
vuttam. Tassattho:- sakim vuttamattena vappe 3- asampajjamane kassaka punappunam
dutiyampi tatiyampi bijam vapanti, pajjunno devarajapi ekavarameva avassitva
punappunam kalena kalam vassati, kassakapi ekavarameva akasitva sassasampattiattham
pamsum kaddamam va mudum 4- katum khettam punappunam kasanti, ekavarameva dhannam sangaham 5-
katva "alamettavata"ti aparitussanato kotthagaradisu patisamanavasena manussehi
upaniyamanam punappunam saliadidhannam rattham upeti upagacchati.
Yacanakapi yacanta punappunam kulani caranti upagacchanti, na ekavarameva,
yacita pana tesam punappunam danapati dadanti, na sakimyeva. Tatha pana deyyadhammam
@Footnote: 1 cha.Ma. kapilapuragamanapatthanaya 2 Si......samvannanadisu, i......samvannanadi.....
@3 Si.,i. vuttamattena va 4 Si.,i. kaddamam mudum va 5 Si.,i. dhannasangaham
Punappunam danapati daditva danamayam punnam upacinitva punappunam aparaparam
saggamupenti thanam patisandhivasena devalokam upagacchanti, tasma ahampi punappunam
yacami, bhagava mayham manoratham matthakam papehiti adhippayo.
Idani yadattham sattharam kapilavatthugamanam yacati, tam dassetum "viro have"ti
gathamaha. Tassattho:- viro viriyava mahavikkanto bhuripanno mahapanno puriso
yasmim kule jayati nibbattati, tattha have ekamsena sattayugam sattapurisayugam yavasattamam
pitamahayugam sammapatipattiya puneti sodhetiti lokavado ativado annesu. Bhagava
pana sabbesam devanam uttamadevataya devadevo papanivaranena kalyanapatitthapanena
tato parampi sodhetum sakkati sakkotiti mannami aham. Kasma? taya hi jato
muni saccanamo yasma taya satthara ariyaya jatiya jato munibhavo, muni
va samano attahitaparahitanam adhilokaparalokananca munanatthena "muni"ti avitathanamo,
monava va muni, 1- "samano pabbajito isi"ti avitathanamo taya jato, tasma
sattanam ekantahitapatilabhahetubhavato bhagava tava tattha gamanam yacamati attho.
Idani "sattayugan"ti vutte pituyugam dassetum "suddhodano nama"tiadi
vuttam. Suddham odanam jivanam 2- etassati suddhodano. Buddhapita hi ekamsato
suvisuddhakayavacimanosamacaro suvisuddhajivo hoti tatha abhiniharasampannatta.
Mayanamati kularupasilacaradisampattiya natimittadihi "ma yahi"ti vattabbagunataya
"maya"ti laddhanama. Parihariyati dharetva. Kayassa bhedati sadevakassa lokassa
cetiyasadisassa attano kayassa vinasato uddham. Tidivamhiti tusitadevaloke.
Sati mayadevi. Gotamiti gottena tam kitteti. Dibbehi kamehiti tusitabhavana-
pariyapannehi dibbehi vatthukamehi. Samangibhutati samannagata. Kamagunehiti kama-
kotthasehi, "kamehi"ti vatva puna "kamagunehi"ti vacanena anekabhagehi vatthukamehi
@Footnote: 1 Si.,i. munisamanava muni 2 Si.,i. jivitam
Paricariyatiti dipeti. Tehiti yasmim devanikaye nibbatti, tehi tusitadevaganehi 1-
tehi va kamagunehi. "samangibhuta parivarita"ti ca itthilinganiddeso purimattabhava-
siddham itthibhavam devatabhavam va sandhaya kato, devupapatti pana purisabhaveneva jata.
Evam therena yacito bhagava tattha gamane bahunam visesadhigamam disva visatisahassa-
khinasavaparivuto rajagahato aturitacarikavasena kapilavatthugamimaggam patipajji.
Thero iddhiya kapilavatthum gantva ranno purato akase thito aditthapubbam
vesam disva ranna "kosi tvan"ti pucchito "sace amaccaputtam taya bhagavato
santikam pesitam mam na janasi, evam pana janahi"ti dassento:-
"buddhassa puttomhi asayhasahino
angirasassappatimassa tadino
pitupita mayham tuvamsi sakka
dhammena me gotama ayyakosi"ti
osanagathamaha.
Tattha buddhassa puttomhiti sabbannubuddhassa ure jatataya 2- orasaputto
amhi. Asayhasahinoti abhisambodhito pubbe thapetva mahabodhisattam annehi sahitum
vahitum asakkuneyyatta asayhassa sakalassa bodhisambharassa mahakarunikadhikarassa
ca sahanato vahanato, tato parampi annehi sahatum abhibhavitum asakkuneyyatta
asayhanam pancannam maranam sahanato abhibhavanato, asayanusayacaritadhimuttiadi-
vibhagavabodhanena yatharaham veneyyanam ditthadhammikasamparayikaparamatthehi anusasani-
sankhatassa annehi asayhassa buddhakiccassa ca sahanato, tattha va sadhukaribhavato
asayhasahino. Angirasassati angikatasiladisampattikassa. "angamangehi
@Footnote: 1 Si. tasmim devanikaye nibbattehi tusitaganehi, i. yasmim devanikaye
@nibbatta, tehi tusitagunehi 2 i.,Ma. urovayamajanitabhijatitaya
Niccharanakaobhasassa"ti apare. Keci pana "angiraso, siddhatthoti dve namani
pitarayeva gahitani"ti vadanti. Appatimassati anupamassa. Itthanitthesu
tadilakkhanappattiya tadino. Pitupita mayham tuvamsiti ariyajativasena mayham pitu
sammasambuddhassa lokavoharena tvam pita asi. Sakkati jativasena rajanam alapati.
Dhammenati sabhavena ariyajati lokiyajatiti dvinnam jatinam sabhavasamodhanena. 1-
Gotamati rajanam gottena alapati. Ayyakositi pitamaho asi. Ettha ca "buddhassa
puttomhi"tiadi vadanto thero annam byakasi.
Evam pana attanam janapetva hatthatutthena ranna maharahe pallanke
nisidapetva attano patiyaditassa nanaggarasassa bhojanassa pattam puretva dinne
gamanakaram dasseti. "kasma gantukamattha, bhunjatha"ti ca vutte satthu santikam
gantva bhunjissamiti. Kaham pana satthati. Visatisahassabhikkhuparivaro tumhakam
dassanatthaya maggam patipannoti. Tumhe imam pindapatam paribhunjitva yava mama
putto imam nagaram sampapunati, tavassa itova pindapatam harathati. Thero bhattakiccam
katva ranno parisaya ca dhammam kathetva satthu agamanato puretarameva sakalam
rajanivesanam ratanattaye abhippasannam karonto sabbesam passantanamyeva satthu
aharitabbabhattapunnam pattam akase vissajjetva sayampi vehasam abbhuggantva
pindapatam upanetva 2- satthu hatthe thapesi. Sattha tam pindapatam paribhunji.
Evam satthiyojanam maggam divase divase yojanam gacchantassa satthu rajagehatova bhattam
aharitva adasi. Atha nam "bhagava mayham pitu maharajassa sakalanivesanam pasadesi"ti
kulappasadakanam aggatthane thapesiti.
Kaludayittheragathavannana nitthita.
@Footnote: 1 Si. samadanena 2 Si. upanametva
The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 183-192.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=4191&modeTY=2
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=4191&modeTY=2
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=370
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6913
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7046
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7046
Contents of The Tipitaka Volume 26
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
![]() ![]() ![]() ![]() |
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]