ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 46 : PALI ROMAN Nid.A.2 (saddhammapaj.)

page117.

"mettasahagatena"ti vuttam. Yasma va ettha odhiso pharane viya puna tathasaddo va itisaddo va na vutto, tasma puna "mettasahagatena cetasa"ti vuttam. Nigamanavasena va etam vuttam. Vipulenati ettha ca pharanavasena vipulata datthabba. Bhumivasena pana tam mahaggatam. Pagunavasena appamanasattarammanavasena ca appamanam. Byapadapaccatthikappahanena averam. Domanassappahanena abyapajjham. Niddukkhanti vuttam hoti. 1- Karuna hettha vuttatthayeva. Modanti taya tamsamangino, sayam va modati, modanamattameva va sati mudita. "avera hontu"tiadibyapadappahanena majjhattabhavupagamanena ca upekkhatiti upekkha. Lakkhanadito panettha hitakarappavattilakkhana metta, hitupasamhararasa, aghatavinayapaccupatthana, sattanam manapabhavadassanapadatthana. Byapadupasamo etissa sampatti, sinehasambhavo vipatti. Dukkhapanayanakarappavattilakkhana karuna, paradukkhasahanarasa. Avihimsapaccupatthana, dukkhabhibhutanam anathabhavadassanapadatthana. Vihimsavupasamo tassa sampatti, sokasambhavo vipatti. Pamodalakkhana mudita, anissayanarasa, arativighatapaccupatthana. Sattanam sampattidassanapadatthana. Arativupasamo tassa sampatti, pahanasambhavo vipatti. Sattesu majjhattakarappavattilakkhana upekkha, sattesu samabhavadassanarasa, patighanunayavupasamapaccupatthana, "kammassaka satta, te kassa ruciya sukhita va bhavissanti. Dukkhato va muccissanti, pattasampattito va na parihayissanti"ti evam pavattakammassakatadassanapadatthana. Patighanunayavupasamo tassa sampatti, gehasitaya annanupekkhaya sambhavo vipatti. Tattha santuttho hotiti paccayasantosavasena santuttho hoti. Itaritarena civarenati na thulasukhumalukhapanitathirajinnadisu yena kenaci. 2- Atha kho yathaladdhanam itaritarena yena kenaci santuttho hotiti attho. Civarasmim hi tayo santosa:- yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantosoti. @Footnote: 1 visuddhi. 2/111 (sya), abhi.A. 2/405 @2 cha.Ma.....thirajinnanam yena kenaci civarena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

Pindapatadisupi eseva nayo. Iti ime tayo santose sandhaya "santuttho hoti itaritarena civarena. Yathaladdhadisu yena kenaci civarena santuttho hoti"ti vuttam. Ettha ca civaram janitabbam, civarakkhettam janitabbam, pamsukulam janitabbam, civarasantoso janitabbo, civarapatisamyuttani dhutangani janitabbani. Tattha civaram janitabbanti khomadini cha civarani dukuladini cha anulomacivaranipi janitabbani. Imani dvadasa kappiyacivarani. Kusaciram vakaciram phalakaciram kesakambalam valakambalam potthako cammam ulukapakkham rukkhadussam latadussam erakadussam kadalidussam veludussanti evamadini pana akappiyacivarani. Civarakkhettanti "samghato va ganato va natito va mittato va attano va dhanena pamsukulam va"ti evam uppajjanato cha khettani, atthannanca matikanam vasena attha khettani janitabbani. Pamsukulanti sosanikam papanikam rathiyam sankarakutam sotthiyam sinanam tittham gatapaccagatam aggidaddham gokhayitam upacikakhayitam undurakhayitam antacchinnam dasacchinnam dhajahatam thupam samanacivaram samuddiyam abhisekiyam panthikam vatahatam iddhimayam devadattiyanti tevisati pamsukulani veditabbani. Ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharanam. Gatapaccagatanti matakasariram parupitva susanam netva anitacivaram. Dhajahatanti dhajam ussapetva tato anitam. Thupanti vammike pujitacivaram. Samuddiyanti samuddavicihi thalam papitam. Panthikanti pantham gacchantehi corabhayena pasanehi kottetva parutacivaram. Iddhimayanti ehibhikkhucivaram. Sesam pakatameva. Civarasantosoti visati civarasantosa:- civare vitakkasantoso gamanasantoso pariyesanasantoso patilabhasantoso mattapatiggahanasantoso loluppavivajjanasantoso yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantoso udakasantoso dhovanasantoso karanasantoso parimanasantoso suttasantoso sibbanasantoso rajanasantoso kappasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso vissajjanasantosoti. Tattha sadakabhikkhuno temasam nibaddhavasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

Vasitva ekamasamattam vitakkitum vattati. So hi pavaretva civaramase civaram karoti. Pamsukuliko addhamaseneva karoti. Idam 1- masaddhamasamattam vitakkanam vitakkasantoso nama. 2- Civaratthaya gacchantassa pana "kattha labhissami"ti acintetva kammatthanasiseneva gamanam gamanasantoso nama. Pariyesantassa pana yena va tena va saddhim apariyesitva lajjim pesalam bhikkhum gahetva pariyesanam pariyesanasantoso nama. Evam pariyesantassa ahariyamanam civaram duratova disva "etam manapam bhavissati, etam amanapan"ti evam avitakketva thulasukhumadisu yathaladdheneva santusanam patilabhasantoso nama. Evam laddham ganhantassapi "ettakam dupattassa bhavissati, ettakam ekapattassa"ti attano pahonakamatteneva santusanam mattapatiggahanasantoso nama. Civaram pariyesantassa pana "asukassa gharadvare manapam labhissami"ti acintetva dvarapatipatiya caranam loluppavivajjanasantoso nama. Lukhapanitesu yena kenaci yapetum sakkontassa yathaladdheneva yapanam yalalabhasantoso nama. Attano thamam janitva yena yapetum sakkoti, tena yapanam yathabalasantoso nama. Manapam annassa datva attana yena kenaci yapanam yathasaruppasantoso nama. "kattha udakam manapam, kattha amanapan"ti avicaretva yena kenaci dhovanupagena udakena dhovanam udakasantoso nama. Tatha pandumattikavakagerukaputipannarasakilitthani pana udakani vajjetum vattati. Dhovantassa pana muggaradihi apaharitva hatthehi madditva dhovanam dhovanasantoso nama. Tatha asujjhantam pannani pakkhipitva tapitaudakenapi dhovitum vattati. Evam dhovitva karonatassa "idam thulam, idam sukhuman"ti akopetva pahonakanihareneva karanam karanasantoso nama. Timandalapaticchadanamattasseva karanam parimanasantoso nama. Civarakaranatthaya pana "manapam suttam pariyesissami"ti avicaretva rathikadisu va devatthane @Footnote: 1 ka. iti 2 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

Va aharitva padamule va thapitam yam kincideva suttam gahetva karanam suttasantoso nama. Kusibandhanakale pana angulimatte satta vare na vijjhitabbam. Evam karonatassa hi yo bhikkhu sahayo na hoti, tassa vattabhedopi natthi. Tivangulimatte pana satta vare vijjhitabbam. Evam karontassa maggapatipannenapi sahayena bhavitabbam. Yo na hoti, tassa vattabhedo. Ayam sibbanasantoso nama. Rajantena pana kalakacchakadini pariyesantena na rajitabbam, somavakkaladisu 1- yam labhati, tena rajitabbam. Alabhantena pana manussehi aranne vakam gahetva chadditarajanam va bhikkhuhi pacitva chadditakasatam va gahetva rajitabbam. Ayam rajanasantoso nama. Nilakaddamakalasamesu yam kinci gahetva hatthipitthe nisinnassa pannayamanakappakaranam kappasantoso nama. Hirikopinapaticchadanamattavasena paribhunjanam paribhogasantoso nama. Dussam pana labhitva suttam va sucim va karakam va alabhantena thapetum vattati, labhantena na vattati. Katampi ce antevasikadinam datukamo hoti, te ca asannihita, yava agamana thapetum vattati, agatamattesu tesu databbam. Datum asakkontena adhitthatabbam. Annasmim civare sati paccattharanampi adhitthatum vattati. Anadhitthitameva hi sannidhi hoti. Adhitthitam na hotiti mahasivatthero aha. Ayam sannidhiparivajjanasantoso nama. Vissajjentena pana mukham oloketva na databbam, saraniyadhamme thatvava vissajjetabbanti ayam vissajjanasantoso nama. Civarapatisamyuttani dhutangani nama pamsukulikanganceva tecivarikanganca. Iti civarasantosamahaariyavamsam purayamano paccekasambuddho imani dve dhutangani gopeti, imani gopento civarasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti. Vannavaditi eko santuttho hoti, santosassa vannam na katheti. Eko na santuttho hoti, santosassa vannam katheti. eko neva santuttho @Footnote: 1 ka. caritabbam samavannadisu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Hoti. Na santosassa vannam katheti. Eko santuttho ca hoti, santosassa ca vannam katheti. Tatharupo so paccekasambuddho tam dassetum "itaritaracivarasantutthiya ca vannavadi"ti vuttam. Anesananti duteyyapahinagamananuyogappabhedam nanappakaram anesanam. Appatirupanti ayuttam. Aladdha cati alabhitva. Yatha ekacco "katham nu kho civaram labhissami"ti punnavantehi bhikkhuhi saddhim ekato hutva kohannam karonto uttasati paritassati, paccekasambuddho evam aladdha ca civaram na paritassati. Laddha cati dhammena samena labhitva. Adhigato vigatalobhagiddho. Amucchitoti adhimattatanhaya mucchanam anapanno. Anajjhapannoti. Tanhaya anotthato apariyonaddho. Adinavadassaviti anesanapattiyanca gadhitaparibhoge ca adinavam passamano. Nissaranapannoti "yavadeva sitassa patighataya"ti 1- vuttanissaranameva pajananto. Itaritaracivarasantutthiyati yena kenaci civarena santutthiya. Nevattanukkamsetiti yatha panidhekacco "aham pamsukuliko, maya upasampadamalakeyeva 2- pamsukulikangam gahitam, ko maya sadiso atthi"ti attukkamsanam karoti. Evam so attukkamsanam na karoti. Na param vambhetiti "ime pananne bhikkhu na pamsukulikati va pamsukulikamattampi etesam natthi"ti va evam param na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo tasmim civarasantose vannavadi. Tasu va 3- dakkho cheko byatto. Analasoti sataccakiriyaya alasiyavirahito. Sampajano patissatoti sampajanapannaya 4- ceva satiya ca yutto. Ariyavamse thitoti ariyavamse patitthito. Itaritarena pindapatenati yena kenaci pindapatena. Etthapi pindapato janitabbo, pindapatakkhettam janitabbam, pindapatasantoso janitabbo, pindapatapatisamyuttam dhutangam janitabbam. Tattha pindapatoti odano @Footnote: 1 Ma.mu. 12/23/14, an. chakka. 22/329/415 (sya) 2 cha.Ma. upasampadamaleyeva @3 ka. santosavannavaditadisu va 4 ka. sampajanasannaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page122.

Kummaso sattu maccho mamsam khiram dadhi sappi navanitam telam madhu phanitam yagu khadaniyam sayaniyam lehaniyanti solasa pindapata. Pindapatakkhettanti samghabhattam uddesabhattam nimantanam salakabhattam pakkhikam uposathikam patipadikam agantukabhattam gamikabhattam gilanabhattam gilanupatthakabhattam dhurabhattam kutibhattam varikabhattam 1- viharabhattanti pannarasa pindapatakkhettani. Pindapatasantosoti pindapate vitakkasantoso gamanasantoso pariyesanasantoso patilabhasantoso patiggahanasantoso mattapatiggahanasantoso loluppavivajjanasantoso yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantoso upakarasantoso parimanasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso visajjanasantosoti pannarasa santosa. Tattha sadako bhikkhu mukham dhovituva vitakketi. Pindapatikena ca ganena saddhim carata sayam therupatthanakale "sve kattha pindaya carissama"ti "asukagame bhante"ti ettakam cintetva tato patthaya na vitakketabbam. Ekacarikena vitakkamalake thatva vitakketabbam. Tato patthaya vitakkento pana ariyavamsa cuto hoti paribahiro. Ayam vitakkasantoso nama. Pindaya pavisantena pana "kuhim labhissami"ti acintetva kammatthanasisena gantabbam. Ayam gamanasantoso nama. Pariyesantena yam va tam va aggahetva lajjim pesalameva gahetva pariyesitabbam. Ayam pariyesanasantoso nama. Duratova ahariyamanam disva "etam manapam, etam amanapan"ti cittam na uppadetabbam. Ayam patilabhasantoso nama. "idam manapam ganhissami, idam amanapam na ganhissami"ti acintetva yam kinci yapanamattam gahetabbameva. Ayam patiggahanasantoso nama. Ettha pana deyyadhammo bahu dayako appam datukamo, appam gahetabbam. Deyyadhammo bahu, dayakopi bahu datukamo, pamaneneva gahetabbam. Deyyadhammopi na bahu, dayakopi appam datukamo, appam gahetabbam. Deyyadhammo na bahu, dayako pana bahu datukamo, pamanena gahetabbam patiggahanasmim hi mattam @Footnote: 1 cha.Ma. varabhattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page123.

Ajananto manussanam pasadam makkheti, saddhadeyyam vinipateti, sasanam na karoti. Vijatamatuyapi 1- cittam gahetum na sakkoti. Iti mattam janitvava patiggahetabbanti ayam mattapatiggahanasantoso nama. Addhakulaniyeva agantva dvarapatipatiya gantabbam. Ayam loluppavivajjanasantoso nama. Yathalabhasantosadayo civare vuttanaya eva. Pindapatam paribhunjitva "samanadhammam anupalessami"ti evam upakaram natva paribhunjanam upakarasantoso nama. Pattam puretva anitampi 2- na patiggahetabbam. Anupasampanne sati tena gahapetabbam, asati aharapetva patiggahanaparimanamattam gahetabbam. Ayam parimanasantoso nama. Jighacchaya pativinodanam "na idamettha nissaranan"ti evam paribhunjanam paribhogasantoso nama. Nidahitva na paribhunjitabbam. Ayam sannidhiparivajjanasantoso nama. Mukham anoloketva saraniyadhamme thitena vissajjitabbam. Ayam vissajjanasantoso nama. Pindapatapatisamyuttani pana panca dhutangani pindapatikangam sapadanacarikangam ekasanikangam pattapindikangam khalupacchabhattikanganti. Iti pindapatasantosamahaariyavamsam purayamano paccekasambuddho imani panca dhutangani gopeti, imani gopento pindapatasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti. Vannavaditiadini vuttanayeneva veditabbani. Senasananiti idha senasanam janitabbam, senasanakkhettam janitabbam, senasanasantoso janitabbo, senasanapatisamyuttam dhutangam janitabbam. Tattha senasananti manco pitham bhisi bimbohanam viharo addhayogo pasado hammiyam guha lenam atto malo velu gumbo rukkhamulam yattha va pana bhikkhu patikkamantiti imani pannarasa senasanani. Senasanakkhettanti samghato va ganato va natito va mittato va attano va dhanena pamsukulam vati cha khettani. @Footnote: 1 cha.Ma. vijatamatuyapissa 2 cha.Ma. anitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page124.

Senasanasantosoti senasane vitakkasantosadayo pannarasa santosa. Te pindapate vuttanayeneva veditabba. Senasanapatisamyuttani pana panca dhutangani arannikangam rukkhamulikangam ababhokasikangam sosanikangam yathasanthatikanganti. Iti senasanasantosamahaariyavamsam purayamano paccekasambuddho imani panca dhutangani gopeti, imani gopento senasanasantosamahaariyavamsavasena santuttho hoti. Iti ayasma dhammasenapati sariputtatthero pathavim pattharamano viya sagarakucchim purayamano viya akasam vittharayamano viya ca pathamam civarasantosaariyavamsam kathetva candam utthapento viya suriyam ullanghento viya ca dutiyam pindapatasantosaariyavamsam 1- kathetva sinerum ukkhipento viya tatiyam senasanasantosaariyavamsam kathetva idani gilanapaccayasantosaariyavamsam kathetum "santuttho hoti itaritarena gilanapaccayabhesajjaparikkharena"tiadimaha. Tam pindapatagatikameva. Tattha yathalabhayathabalayathasaruppasantoseneva santussitabbam. Bhavanaramaariyavamso pana idha anagato, nesajjikangabhavanaramaariyavamsam bhajati. 2- Vuttampi cetam:- "panca senasane vutta panca aharanissita eko viriyasamyutto dve ca civaranissita"ti. 3- Porane agganne ariyavamse thitoti ettha poraneti na adhunuppattike. Agganneti aggeti janitabbe. Ariyavamseti ariyanam vamse. Yatha hi khattiyavamso brahmanavamso vessavamso suddavamso samanavamso kulavamso rajavamso ca, evamayampi atthamo ariyavamso, ariyatanti ariyapaveni nama hoti. So kho panayam vamso imesam vamsanam mulagandhadinam kalanusariyagandhadayo viya aggamakkhayati. Ke pana te ariya, yesam eso vamsoti? ariya vuccanti buddha ca paccekabuddha ca tathagatasavaka ca, etesam ariyanam vamsoti ariyasamso. Ito pubbe hi satasahassadhikanam 4- catunnam asankhyeyyanam matthake tanhankaro medhankaro saranankaro dipankaroti cattaro buddha uppanna, te @Footnote: 1 cha.Ma. dutiyapindapatasantosam 2 su. vi. 3/204, mano. pu. 2/311 @3 su. vi. 3/213, mano. pu. 2/320 4 cha.Ma. satasahassakappadhikanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page125.

Ariya, tesam ariyanam vamsoti ariyavamso. Tesam buddhanam parinibbanato aparabhage asankhyeyyam atikkamitva 1- kondanno nama buddho uppanno .pe. Imasmim kappe kakusandho konagamano kassapo amhakam bhagava gotamoti cattaro buddha uppanna, tesam ariyanam vamsoti ariyavamso. Apica atitanagatapaccuppannanam sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasavakanam ariyanam vamsoti ariyavamso. Tasmim ariyavamse. 2- Thitoti patitthito. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Atthamagathaniddesavannana. [129] Navame ayam yojana:- dussangaha pabbajitapi eke. Ye asantosabhibhuta, tathavidha eva ca atho gahattha gharamavasanta. Etamaham dussangahabhavam jigucchanto vipassanam arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti. Sesam purimanayeneva veditabbam. 3- Niddese anassavati vacanam assavanaka. Avacanakarati dubbaca. Patilomavuttinoti paccanikam 4- kathanasila, patimalla hutva pavattantiti attho. Anneneva mukham karontiti ovadadayake disva mukham parivattetva annam disabhagam olokenti. Abyavato hutvati avavato hutva. Anapekkho hutvati anallino hutva. Navamagathaniddesavannana. [130] Dasame oropayitvati apanetva. Gihibyanjananiti kesamassuodatavatthalankaramalagandhavilepanaitthiputtadasidasadini. Etani gihibhavam byanjayanti, tasma "gihibyanjanani"ti vuccanti. Sanchinnapatto patitapatto. Chetvanati maggananena chinditva. Viroti maggaviriyasamannagato. Gihibandhananiti kamabandhanani. Kama hi gihinam bandhanani. Ayam tava padattho. @Footnote: 1 ka. asankheyye atikkantepi 2 mano. pu. 2/311 3 sutta. A. 1/30-1 @ 4 ka. patanikatham, Ma. patilomakatham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page126.

Ayam pana adhippayo:- "ahovatahampi oropayitva gihibyanjanani sanchinnapatto yatha kovilaro bhaveyyan"ti evam hi cintayamano vipassanam arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti. 1- Sesam purimanayeneva veditabbam. 2- Niddese sarasanancati saram asanam. Chinnaniti galitani. Sanchinnaniti nipannani. Patitaniti vantato muttani. Paripatitaniti bhumiyam patitani. Dasamagathaniddesavannana pathamavaggavannana nitthita. ------------ 2. Dutiyavaggavannana [131-2] Dutiyavaggassa pathamadvaye nipakanti pakatinipunam panditam kasinaparikammadikusalam. Sadhuviharinti appanaviharena va upacarena va samannagatam. Dhiranti dhitisampannam. Tattha nipakatthena 3- dhitisampada vutta. Idha pana dhitisampannamevati attho. Dhiti nama asithilaparakkamata, "kamam taco ca naharu ca"ti 4- evam pavattaviriyassetam adhivacanam. Apica dhikkitapapotipi 5- dhiro. Rajava rattham vijitam pahayati yatha patiraja "vijitam rattham anatthavahan"ti natva rajjam 6- pahaya eko carati evam balasahayam pahaya eko care. Atha va rajava ratthanti yatha sutasomo raja vijitam rattham pahaya eko carati. 7- Yatha ca mahajanako evam eko careti ayampi etassattho. Sesam vuttanusarena sakka janitunti na vittharitam. 8- Niddese vattabbam natthi. Pathamadvayam. [133] Tatiyagatha padatthato uttana eva. Kevalanca pana sahayasampadanti ettha asekkhehipi siladikkhandhehi sampanna sahaya eva @Footnote: 1 sutta. A. 1/85 2 cha.Ma. janitabbam 3 cha.Ma. nipakattena @4 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50, khu. maha. 29/918/584-5 (sya) @5 cha.Ma. dhikkatapapotipi 6 ka. kattham 7 cha.Ma. cari 8 sutta. A. 1/88

--------------------------------------------------------------------------------------------- page127.

"sahayasampada"ti veditabba. Ayampanettha yojana:- ya ayam vutta sahayasampada, tam sahayasampadam addha pasamsama, ekamseneva thomemati vuttam hoti. Katham? settha samasevitabba sahayati. Kasma? attano siladihi setthe sevamanassa siladayo dhamma anuppanna uppajjanti, uppanna vuddhim virulhim vepullam papunanti. Sace sevamanassa annamannasamadharanena kukkuccavinodanena ca laddha na parihayanti. Ete pana sahayake setthe ca same ca aladdha kuhanadimicchajivam vajjetva dhammena samena uppannabhojanam bhunjanto tattha ca patighanunayam anuppadento anavajjabhoji hutva attakamo kulaputto eko care khaggavisanakapPo. Ahampi hi evam caranto imam sampattim adhigatomhiti. 1- Niddeso vuttanayo eva. Tatiyam. [134] Catutthe disvati oloketva. Suvannassati kancanassa. "valayani"ti pathaseso. Savasesapatho 2- hi ayam attho. Pabhassaraniti pabhasanasilani, jutimantaniti vuttam hoti. Sesam uttanapadatthameva. Ayam pana yojana:- disva bhujasmim suvannassa valayani "ganavase sati sanghattana. Ekavase sati aghattana"ti evam cintento vipassanam arabhitva adhigatomhiti. Sesam vuttanayamevati. 3- Nupuraniti 4- valayani. "niyura"ti keci vadanti. Ghattentiti annamannam hananti. Catuttham. [135] Pancamagatha padatthato uttana eva. Ayam pana ettha adhippayo:- svayam 5- etena dutiyena kumarena situnhadini nivedentena sahavasena tam sannapentassa mama vacabhilapo, tasmim sinehavasena abhisajjana va jata. Sace aham imam na pariccajami, tato ayatimpi yatheva hessati. Yatha idani, evam dutiyena saha mamassa, vacabhilapo abhisajjana va. @Footnote: 1 sutta. A. 1/84 2 ka. savaseso 3 sutta. A. 1/90 4 ka. napuraniti @5 cha.Ma. yvayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page128.

Ubhayampi cetam antarayakaram visesadhigamassati etam bhayam ayatim pekkhamano tam chaddetva yoniso patipajjitva paccekabodhim adhigatomhiti. 1- Sesam vuttanayameva. Pancamam. [136] Chatthe kamati dve kama vatthukama ca kilesakama ca. Tattha vatthukama manapiya rupadayo dhamma, kilesakama chandadayo sabbepi ragappabheda. Idha pana vatthukama adhippeta, rupadianekappakaravasena 2- citRa. Lokassadavasena madhuRa. Balaputhujjananam manam ramentiti manorama. Viruparupenati virupena rupena, anekavidhena sabhavenati vuttam hoti. Te hi rupadivasena citra, rupadisupi niladivasena vividharupa. Evam tena viruparupena tatha tatha assadam dassetva mathenti cittam, pabbajjaya abhiramitum na denti. 3- Sesamettha pakatameva. Nigamanampi dvihi tihi va padehi yojetva purimagathasu vuttanayena veditabbam. 4- Kamagunati kamayitabbatthena kama. Bandhanatthena guna. "anujanami bhikkhave ahatanam vatthanam digunam sanghatin"ti 5- ettha patalattho gunattho. "accenti kala tarayanti rattiyo, vayoguna anupubbam jahanti"ti 6- ettha:- rasattho gunattho. "sataguna dakkhina patikankhitabba"ti 7- ettha anisamsattho gunattho. "antam antagunam, 8- kayira malagune bahu"ti 9- ettha bandhanattho gunattho. Idhapi eseva adhippeto, tena vuttam "bandhanatthena guna"ti. Cakkhuvinneyyati cakkhuvinnanena passitabba. Etenupayena sotavinneyyadisupi attho veditabbo. Itthati pariyittha va hontu, ma va, ittharammanabhutati attho. Kantati kamaniya. Manapati manavaddhanaka. Piyarupati piyajatika. Kamupasanhitati arammanam katva uppajjamanena kamena upasanhita. Rajaniyati rajjaniya, raguppattikaranabhutati attho. @Footnote: 1 sutta. A. 1/93 2 cha.Ma. anekappakarena 3 cha.Ma. dentiti 4 sutta. A. 1/95 @5 vi. maha. 5/348/151 6 sam. sa. 15/4/3 7 Ma. u. 14/379/324 @8 di. maha. 10/377/251, Ma. mu. 12/110/79, khu. khu. 25/2 9 khu. dha. 25/53/26

--------------------------------------------------------------------------------------------- page129.

Yadi muddhayatiadisu muddhati 1- angulipabbesu sannam thapetva hatthamuddhaya ganana. 2- Gananati acchiddaganana. Sankhananti pindaganana. Yaya khettam oloketva "idha ettaka vihi bhavissanti, "rukkham oloketva "idha ettakani phalani bhavissanti, "akasam oloketva "ime akase sakuna ettaka nama bhavissanti"ti jananti. Kasiti kasikammam. Vanijjati jangha 3- vanijjathalavanijjadivanippatho. Gorakkhanti attano va paresam va gavo rakkhitva pancagorasavikkayena jivanakammam. Issattho vuccati avudham gahetva upatthanakammam. Rajaporisanti vina avudhena rajakammam katva rajupatthanam. Sippannataranti gahitavasesahatthiassasippadi. Sitassa purakkhatoti lakkham viya sarassa sitassa purato thito, sitena badhiyamanoti attho. Unhepi eseva nayo. Damsadisu damsati pingalamakkhika. Makasati sabbamakkhika. Sarisapati ye keci saritva gacchanti. Rissamanoti piliyamano ruppamano ghattiyamano. 4- Miyyamanoti maramano. Ayam bhikkhaveti bhikkhave ayam muddhadihi 5- jivikakappanam agamma sitadipaccayo abadho. Kamanam adinavoti kamesu upaddavo, upasaggoti attho. Sanditthikoti paccakakho samam passitabbo. Dukkhakkhandhoti dukkharasi. Kamahetutiadisu paccayatthena kama assa hetuti kamahetu. Mulatthena kama nidanamassati kamanidano. Lingavipallasena pana "kamanidanan"ti vutto. Karanatthena kama adhikaranam assati kamadhikarano. Lingavipallaseneva pana "kamadhikaranan"ti vutto. Kamanameva hetuti idam niyamavacanam kamapaccaya uppajjatiyevati attho. Utthahatoti ajivasamutthapakaviriyena utthahantassa. Ghatatoti tam viriyam pubbenaparam ghatentassa. Vayamatoti vayamam parakkamam payogam karontassa. Nabhinipphajjantiti na nipphajjanti, tattha 6- nabhiruhanti. Socatiti citte uppannabalavasokena socati. Kilamatiti kaye uppannadukkhena kilamati. Paridevatiti @Footnote: 1 cha.Ma. yadi muddayatiadisu muddati 2 cha.Ma. hatthamudda 3 Si. jala..... @4 Ma. diyamanoti, ruppamano. ghatiyamano 5 cha.Ma. muddadihi 6 cha.Ma. hattham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page130.

Vacaya paridevati. Urattalinti uram taletva. Kandatiti rodati. Sammoham apajjatiti visanni viya sammulho hoti. Moghanti tuccham. Aphaloti nipphalo. Arakkhadhikarananti arakkhakarana. Kinti meti 1- kena nu kho upayena. Yampi meti yampi mayham kasikammadini katva uppaditadhanam ahosi. Tampi no natthiti tampi amhakam idani natthi. Puna ca param bhikkhave kamahetutiadinapi karanam dassetvava adinavam dasseti. 2- Tattha kamahetuti kamapaccaya, rajanopi rajuhi vivadantiti attho. Kamanidananti bhavanapumsakam, kame nidanam katva vivadantiti attho. Kamadhikaranantipi bhavanapumsakameva, kame adhikaranam katva vivadantiti attho. Kamanameva hetuti gamanigamasenapatipurohitatthanantaradinam kamanamyeva hetu vivadantiti attho. Upakkamantiti paharanti. Asicammanti asim ceva khetakaphalakadini ca. Dhanukalapam sannayhitvati dhanum gahetva sarakalapam sannayhitva. Ubhatobyulhanti 3- ubhato rasibhutam. Pakkhandantiti pavisanti. Ususuti kandesu. Vijjotalantesuti parivattamanesu. Te tatthati te tasmim sangame. Addavalepana upakariyoti cettha manussa pakarapadam assakhurasanthanena itthakahi cinitva upari sudhaya limpanti. Evam katapakarapada "upakariyo"ti vuccanti. Ta tintena kalalena 4- sitta addavalepana nama honti. Pakkhandantiti tasam hettha tikhinaayasularukkhasuladihi 5- vijjhiyamana pakarassa picchillabhavena arohitum asakkontapi upadhavantiyeva. Chakanatiyati kuthitagomayena. Abhivaggenati satadantena. 6- Tam atthadantakarena katva "nagaradvaram bhinditva pavisissama"ti agate uparidvare thita tassa bandhanayottani chinditva tena abhivaggena omaddanti. @Footnote: 1 ka. kintiti 2 cha.Ma. dipeti 3 ka. ubhatoviyulhanti 4 ka. takkanakalalena @5 ka. nikhata.... 6 Si., ka., i. sattadantena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page131.

Sandhimpi chindantiti gharasandhimpi chindanti. Nillopanti game paharitva mahavilopam karonti. Ekagarikanti pannasamattapi satthimattapi parivaretva jivaggaham gahetvava dhanam aharapenti. Paripanthepi titthantiti panthaduhanakammam karonti. Addhadandakehiti muggarehi. 1- Sesam vuttatthameva. Chattham. [137] Sattame etiti iti, agantukanam akusalabhaginam 2- byasanahetunam etam adhivacanam. Tasma kamagunapi ete anekabyasanavahatthena dalhasannipatatthena ca iti. Gandopi asucim paggharati, uddhumataparipakkaparibhinno hoti. Tasma ete kilesasucipaggharanato uppadajarabhangehi uddhumataparipakkaparibhinnabhavato ca gando. Upaddavatiti upaddavo, anattham janento abhibhavati ajjhottharatiti attho, ragagandadinametam adhivacanam. Tasma kamagunapete aviditanibbanatthavahahetutaya sabbupaddavavatthutaya ca upaddavo. Yasma panete kilasaturabhavam janenta silasankhatamarogyaloluppam va uppadenta pakatikameva arogyam vilumpanti, tasma imina arogyavilumpanatthena rogo. Abbhantaramanupavitthatthena pana antotudanatthena dunniharaniyatthena ca sallam. Ditthadhammikasamparayikabhayavahanato bhayam. Metanti etam. Sesamettha pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbam. 3- Kamaragarattayanti kamaragena ratto ayam. Chandaragavinibaddhoti chandaragena snehena baddho. Ditthadhammikapi gabbhati imasmim attabhave vattamana salayatanagabbha. Samparayikapi gabbhati paralokepi salayatanagabbha. Na parimuccatiti parimuccitum na sakkoti. Otinno satarupenati madhurasabhavena ragena otinno ogahito. Palipathanti kamakalalamaggam. Dugganti duggamam. Sattamam. @Footnote: 1 pa.su. 1/169/381 2 cha.Ma. akusalabhagiyanam 3 sutta.A. 1/106-7

--------------------------------------------------------------------------------------------- page132.

[138] Atthame sitam duvidham abbhantaradhatukkhobhapaccayanca bahiradhatukkhobhapaccayanca. Tatha unham. Tattha damsati pingalamakkhika. Sarisapeti ye keci dighajatika saritva gacchanti. Sesam pakatameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbam. Atthamam. [139] Navamagatha padatthato pakata eva. Ayam panettha adhippayayojana:- sa ca kho yuttivasena, na anussavavasena. Yatha ayam hatthi manussakantesu silesu dantatta adantabhumim nagacchatiti va, sariramahantataya va nago. Evam kudassu namahampi ariyakantesu silesu dantatta adantabhumim nagamanena, agum akaranena, puna itthattam anagamanena ca gunasariramahantataya va nago bhaveyyam. Yatha cesa yuthani vivajjetva ekacariyasukhena yathabhirantam vihare aranne, eko care khaggavisanakappo, kudassu namahampi evam ganam vivajjetva ekattabhiratisukhena 1- jhanasukhena yathabhirantam aranne attano yatha yatha sukham, tatha tatha yattakam va icchami, tattakam aranne nivasam eko care khaggavisanakappo eko careyyanti 2- attho. Yatha cesa susanthitakkhandhamahantataya sanjatakkhandho, kudassu namahampi evam asekkhasilakkhandhamahantataya sanjatakkhandho bhaveyyam. Yatha cesa padumasadisagattataya va, padumakule uppannataya va padumi, kudassu namahampi evam padumasadisabojjhangamahantataya va ariyajatipadume uppannataya va padumi bhaveyyam. Yatha cesa thamabalajavadihi ularo, kudassu namahampi evam parisuddhakayasamacaratadihi silasamadhinibbedhikapannadihi va ularo bhaveyyanti evam cintento vipassanam arabhitva paccekabodhim adhigatomhiti. 3- Navamam. @Footnote: 1 Si. ekantabhiratisukhena 2 ka. bhaveyyanti 3 sutta. A. 1/99

--------------------------------------------------------------------------------------------- page133.

[140] Dasame atthanatanti atthanam tam, akaranam tanti vuttam hoti. anunasikassa lopo kato "ariyasaccana dassanan"tiadisu 1- viya. Sanganikaratassati ganabhiratassa. Yanti karanavacanametam "yam hiriyati hiriyitabbena"tiadisu 2- viya. Phassayeti adhigacche. Samayikam vimuttinti lokiyasamapattim. Sa hi appitappitasamaye eva paccanikehi vimuccanato "samayika vimutti"ti vuccati. Tam samayikam vimuttim. Atthanam tam, na tam karanam vijjati sanganikaratassa, yena karanena phassaye iti etam adiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma sanganikaya ratim pahaya yoniso patipajjanto adhigatomhiti aha. Sesam vuttanayameva. 3- Niddese nekkhammasukhanti pabbajjasukham. Pavivekasukhanti kayacittaupadhiviveke sukham. Upasamasukhanti kilesupasamam phalasamapattisukham. Sambodhisukhanti maggasukham. Nikamalabhiti attano rucivasena yathakamalabhi. Akicchalabhiti adukkhalabhi. Akasiralabhiti vipulalabhi. Asamayikanti lokuttaram. Akuppanti kuppavirahitam acalitam lokuttaramaggam. Dasamam. Dutiyavaggavannana nitthita. ------- 3. Tatiyavaggavannana [141] Tatiyavaggassa pathame ditthivisukaniti dvasatthiditthigatani. Tani hi maggasammaditthiya visukatthena 4- vijjhanatthena vilomatthena ca visukani. Evam ditthiya visukaniti ditthivisukani, ditthiyo eva va visukani ditthivisukani. Upativattoti dassanamaggena atikkanto. Patto niyamanti avinipatadhammataya sambodhiparayanataya ca niyatabhavam adhigato, sammattaniyamasankhatam va pathamamagganti. @Footnote: 1 khu. khu. 25/11, 270/4, 386 2 abhi. san. 34/310/90 @3 sutta. A. 1/103 4 ka. viruddhatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page134.

Ettavata pathamamaggakiccanipphatti ca tassa patilabho ca vutto. Idani patiladdhamaggoti imina sesamaggapatilabham dasseti. Uppannananomhiti uppannapaccekabodhinano amhi. Etena phalam dasseti. Anannaneyyoti annehi "idam saccam idam saccan"ti na netabbo. Etena sayambhutam dipeti. Patte va paccekabodhinane annaneyyataya abhava sayam vasitam. Samathavipassanaya va 1- ditthivisukani upativatto, adimaggena patto niyamam, sesehi patiladdhamaggo, phalananena uppannanano, tam sabbam attanava adhigatoti anannaneyyo. Sesam vuttanayeneva veditabbam. 2- Na paraneyyoti na annehi netabbo. Na parappattiyoti paccakkhadhammatta na annehi saddahapetabbo. Na parappaccayoti na assa paro paccayo, na parassa saddhaya vattatiti na parapaccayo. Na parapatibaddhaguti na annesam patibaddhananagamano. Pathamam. [142] Dutiye nillolupoti alolupPo. Yo hi rasatanhabhibhuto hoti, so bhusam luppati punappunanca luppati, tena "loluppo"ti vuccati. Tasma esa tam patikkhipanto aha "nillolupo"ti. Nikkuhoti ettha kincapi yassa tividhakuhanavatthu natthi, so "nikkuho"ti vuccati, imissa pana gathaya manunnabhojanadisu 3- vimhayamanapajjanato nikkuhoti ayamadhippayo. Nippipasoti ettha patumiccha pipasa, tassa abhavena nippipaso, sadurasalobhena bhotukamyatavirahitoti attho. Nimmakkhoti ettha paragunavinasanalakkhano makkho, tassa abhavena nimmakkho. Attano gahatthakale sudassa, 4- gunamakkhanabhavam sandhaya aha. Niddhantakasavamohoti ettha ragadayo tayo kayaduccaritadini ca tiniti cha dhamma yathasambhavam appasannatthena sakabhavam vijahapetva parabhavam ganhapanatthena kasatatthena ca "kasava"ti veditabba. Yathaha:- @Footnote: 1 Si., ka. ipassanaya va 2 sutta. A. 1/103 3 ka. manunnato janadisu @4 Ma., ka. parassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page135.

"tattha katame tayo kasava? ragakasavo dosakasavo mohakasavo, ime tayo kasava. Tattha katame aparepi tayo kasava? kayakasavo vacikasavo manokasavo"ti. 1- Tesu moham thapetva pancannam kasavanam tesanca sabbesam mulabhutassa mohassa niddhantatta niddhantakasavamoho, tinnam eva va kayavacimanokasavanam mohassa ca niddhantatta niddhantakasavamoho. Itaresu nillolupatadihi ragakasavassa nimmakkhataya dosakasavassa niddhantabhavo siddho eva. Nirasasoti nittanho. Sabbaloketi sakalaloke, tisu bhavesu dvadasasu va ayatanesu bhavavibhavatanhavirahito hutvati attho. Sesam vuttanayeneva veditabbam. Atha va tayopi pade vatva 2- eko careti eko caritum sakkuneyyati evampi ettha sambandho katabbo. 3- Dutiyam. [143] Tatiye ayam sankhepattho:- yvayam dasavatthukaya papaditthiya samannagatatta paPo. Paresampi anattham dassetiti anatthadasSi. Kayaduccaritadimhi ca visame nivittho. Tam attakamo kulaputto papam sahayam parivajjayetha, anatthadassim visame nivittham. Sayam na seveti attano vasena na seveyya. Yadi pana paravaso hoti, kim sakka katunti vuttam hoti. Pasutanti pasatam, ditthivasena tattha tattha lagganti attho. Pamattanti kamagunesu vossatthacittam, kusalabhavanarahitam va. Tam evarupam na seve na bhaje na payirupase, annadatthu eko care khaggavisanakappoti. Niddese sayam na seveyyati samam na upasankameyya. Samam na seveyyati cittenapi na upasankameyya. Na seveyyati na bhajeyya. Na niseveyyati samipampi na gaccheyya. Na samseveyyati dure bhaveyya. Na patiseveyyati 4- patikkameyya. Tatiyam. @Footnote: 1 abhi. vi. 35/924/450 2 Si. varetva, Ma., ka. vare vatva @3 sutta. A. 1/105 4 cha.Ma. na parisamseveyyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page136.

[144] Catutthe ayam sankhepattho:- bahussutanti duvidho bahussuto tisu pitakesu atthato nikhilo 1- pariyattibahussuto ca maggaphalavijjabhinnanam patividdhatta pativedhabahussuto ca. Agatagamo dhammadharo. Ularehi pana kayavacimanokammehi samannagato ularo. Yuttapatibhano ca muttapatibhano ca yuttamuttapatibhano ca patibhanava. Pariyattiparipucchadhigamavasena va tidha patibhanava veditabbo. Yassa hi pariyatti patibhati, so pariyattipatibhanava. Yassa atthanca nayanca lakkhananca thanathananca paripucchantassa paripuccha patibhati, so paripucchapatibhanava. Yena maggadayo patividdha honti, so pativedhapatibhanava. Tam evarupam bahussutam dhammadharam bhajetha, mittam ularam patibhanavantam. Tato tassanubhavena attatthaparatthaubhayatthabhedato va ditthadhammikasamparayikaparamatthabhedato va anekappakarani annaya atthani, tato "ahosim nu kho aham atitamaddhanan"tiadisu 2- kankhatthanesu vineyya kankham vicikiccham vinetva vinasetva evam katasabbakicco eko care khaggavisanakappoti. 3- Catuttham. [145] Pancame khidda ca rati ca pubbe vuttava. Kamasukhanti vatthukamasukham. Vatthukamapi hi sukhassa visayadibhavena sukhanti vuccanti. Yathaha "atthi rupam sukham sukhanupatitan"ti. 4- Evametam khiddam ratim kamasukhanca imasmim okasaloke analankaritva alanti akatva "etappakaran"ti 5- va "sarabhutan"ti va evam agahetva. 6- Anapekkhamanoti tena analankaranena anapekkhanasilo apihaluko nittanho. Vibhusatthanavirato saccavadi eko careti. Tattha vibhusa duvidha agarikavibhusa ca anagarikavibhusa ca. Tattha agarikavibhusa sakatavethanamalagandhadi, anagarikavibhusa ca pattamandanadi. Vibhusa eva vibhusatthanam, @Footnote: 1 Si., Ma. niccalo 2 Ma.mu. 12/18/11/, sam.ni 16/20/26-7, @khu.maha. 29/509 (sya) 3 sutta. A. 1/107 4 sam.kha. 17/60/57 @5 cha.Ma. etam tappakanti 6 ka. aganetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page137.

Tasma vibhusatthana tividhayapi viratiya virato. Avitathavacanato saccavaditi evamattho datthabbo. 1- Pancamam. [146] Chatthe dhananiti muttamaniveluriyasankhasilapavalarajatajatarupadini ratanani. Dhannaniti salivihiyavagodhumakankuvarakakudrusakappabhedani satta sesaparannani ca. Bandhavaniti natibandhugottabandhumittabandhusippabandhuvasena catubbidhabandhave. Sakodhitaniti 2- sakasakaodhivasena thitaniyeva. Sesam vuttanayamevati. Chattham. [147] Sattame sango esoti attano upabhogam niddisati. So hi sajjanti tattha panino kaddamam 3- pavittho hatthi viyati sango. Parittamettha sokhyanti ettha pancakamagunupabhogakale viparitasannaya uppadetabbato kamavacaradhammapariyapannato va lamatmathena sokhyam parittam, vijjuppabhaya obhasitanaccadassanasukham viya ittaram, tavakalikanti vuttam hoti. Appassado dukkhamettha bhiyyoti ettha ca yvayam "yam kho bhikkhave ime panca kamagune paticca uppajjati sukham somanassam, ayam kamanam assado"ti 4- vutto, so yamidam 5- "ko ca bhikkhave kamanam adinavo, idha bhikkhave kulaputto yena sipputthanena 6- jivikam kappeti yadi muddaya yadi gananaya"ti 4- evamadina nayenettha dukkham vuttam, tam upanidhaya appodakabindumatto hoti, atha kho dukkhameva bhiyyo bahu, catusu samuddesu udakasadiso hoti. Tena vuttam "appassado dukkhamettha bhiyyo"ti. Galo esoti assadam dassetva akaddhanavasena baliso eso, yadidam pancakamaguna. Iti natva matimati evam natva buddhima pandito puriso sabbametam 7- pahaya eko care khaggavisanakappoti. 8- Sattamam. @Footnote: 1 sutta. A. 1/109 2 cha.Ma. yathodhikaniti 3 cha.Ma. kaddame 4 Ma.mu. 12/166/129 @5 ka. yampidam 6 cha.Ma. sippatthanena 7 cha.Ma. sabbampetam 8 sutta. A. 1/111

--------------------------------------------------------------------------------------------- page138.

[148] Atthamagathaya dutiyapade jalanti suttamayam vuccati. Ambuti udakam, tattha caratiti ambucari, macchassetam adhivacanam. Salile ambucari salilambucari. Tasmim nadisalile jalam bhetva ambucari vati 1- vuttam hoti. Tatiyapade daddhanti daddhatthanam vuccati. Yatha aggi daddhatthanam puna na nivattati, na tattha bhiyyo agacchati, evam maggananaggina daddham kamagunatthanam anivattamano, tattha bhiyyo anagacchantoti vuttam hoti, sesam vuttanayamevati. Sannojananiti yassa samvijjanti, tam puggalam vattasmim sannojenti bandhantiti sannojanani. Imani pana samyojanani kilesapatipatiyapi aharitum vattati maggapatipatiyapi. Kamaragapatighasannojanani anagamimaggena pahiyanti, manasannojanam arahattamaggena. Ditthivicikicchasilabbataparamasa sotapattimaggena, bhavaragasannojanam arahattamaggena, issamacchariyani sotapattimaggena, avijja arahattamaggena. Maggapatipatiya ditthivicikicchasilabbataparamasaissamacchariya sotapattimaggena pahiyanti, kamaragapatigha anagamimaggena, manabhavaragaavijja arahattamaggenati. Bhinditvati bhedam papetva. Sambhinditvati 2- chiddam katva. Dalayitvati phaletva. Padalayitvati hiretva sampadalayitvati upasaggena padam vaddhitam. 3- Atthamam. [149] Navame okkhittacakkhuti hettha khittacakkhu, satta givatthini patipatiya thapetva parivajjanapahatabbadassanattham yugamattam pekkhamanoti vuttam hoti. Na tu hanukatthina hadayatthim sanghattento. Evanhi okkhittacakkhuta na samanasaruppa hoti. Na ca padaloloti ekassa dutiyo dvinnam tatiyoti evam ganamajjham pavisitukamataya kanduyamanapado 4- viya abhavanto, dighacarikaanavatthitacarikavirato va. 5- Guttindriyoti chasu indriyesu idha manindriyassa visum vattatta vuttavasesavasena gopitindriyo. Rakkhitamanasanoti manasamyeva @Footnote: 1 Si. gatam ambucarim viyati, cha.Ma. gataambucari vati 2 cha.Ma. pabhinditvati @3 sutta. A. 1/112 4 ka. ganduyamanapado 5 Si.....anivattacarikavirato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Manasanam, tam rakkhitamassati rakkhamanasano. Yatha kilesehi na viluppati, evam rakkhitacittoti vuttam hoti. Anavassutoti imaya patipattiya tesu tesu arammanesu kilesaanvassavavirahito. Aparidayhamanoti evam anvassavaviraha eva kilesaggihi aparidayhamano, bahiddha va anavassuto, ajjhattam paridayhamano. Sesam vuttanayamevati. 1- Cakkhuna rupam disvati karanavasena "cakkhu"ti laddhavoharena rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena rupam disva. Porana panahu:- "cakkhu rupam na passati acittakatta, cittam na passati acakkhukatta, dvararammanasanghattanena pasadavatthukena cittena passati. Idisi panesa "dhanuna vijjhatitiadisu viya sasambharakatha nama hoti, tasma cakkhuvinnanena rupam disvati ayamevettha attho"ti. 2- Nimittaggahiti itthipurisanimittam va subhanimittadikam va kilesavatthubhutam nimittam chandaragavasena ganhati, ditthamattavasena na santhati. Anubyanjanaggahiti kilesanam anubyanjanato pakatabhavakaranato "anubyanjanan"ti laddhavoharam hatthapadahasitalapitavilokitadibhedam akaram ganhati. Yatvadhikaranamenanti adimhi yamkarana yassa cakkhundriyasamvarassa hetu. Etam puggalam satikavatena cakkhundriyam asamvutam apihitacakkhudvaram hutva viharantam ete abhijjhadayo dhamma anvassaveyyum anubandheyyum. 3- Tassa samvaraya na patipajjatiti tassa cakkhundriyassa satikavatena pidahanatthaya na patipajjati. Evambhuto eva ca "na rakkhati cakkhundriyam. Na cakkhundriye samvaram apajjati"ti vuccati. Tattha kincapi cakkhundriye samvaro va asamvaro va natthi. Na hi cakkhuppasadam nissaya sati va mutthassaccam va uppajjati, apica yada ruparammanam cakkhussa apathamagacchati, tada bhavange dvikkhattum uppajjitva @Footnote: 1 sutta. A. 1/113 2 visuddhi. 1/24 (sya), abhi. A. 1/1352/456 @3 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Niruddhe kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam tato vipakamanodhatu sampaticchannakiccam tato vipakahetukamanovinnanadhatu santiranakiccam tato kiriyahetukamanovinnanadhatu votthabbanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tadanantaram javanam javati. Tatrapi neva bhavangasamaye, na avajjanadinam annatarasamaye samvaro va asamvaro va atthi, javanakkhane pana sace dussilyam va mutthassaccam va annanam va akkhanti va kosajjam va uppajjati, asamvaro hoti. Evam honto pana so cakkhundriye asamvaroti vuccati. Kasma? yasma tasmim sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. Yatha kim? yatha nagare catusu dvaresu asamvutesu kincapi antogharadvarakotthakagabbhadayo susamvuta, tathapi antonagare sabbam bhandam arakkhitam agopitameva hoti. Nagaradvarena hi pavisitva cora yadicchanti, tam kareyyum. Evameva javane dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipiti. Cakkhuna rupam disva na nimittaggahi hotitiadisu na nimittaggahi hotiti chandaragavasena vuttappakaram nimittam na ganhati. Evam sesapadanipi vuttapatipakkhena veditabbani. Yatha ca hettha "javane dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi"ti vuttam, evamidha tasmim siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. Yatha kim? yatha nagaradvaresu samvutesu kincapi antogharadayo asamvuta honti. Tathapi antonagare sabbam bhandam surakkhitam sugopitameva hoti. Nagaradvaresu hi pidahitesu coranam paveso natthi. Evameva javane siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. Tasma javanakkhane uppajjamanopi cakkhundriye samvaroti vutto. 1- @Footnote: 1 visuddhi. 1/26-7 (sya), abhi. A. 1/1354/458

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

Avassutapariyayancati kilesehi tintakarananca. Anavassutapariyayancati kilesehi atintakarananca. Piyarupe rupeti itthajatike ruparammane. Appiyarupe rupeti anitthasabhave ruparammane. Byapajjatiti dosavasena putibhavamapajjati. Otaranti chiddam antaram. Arammananti paccayam. Abhibhavimsuti maddimsu. 1- Na abhiviti 2- na maddi. Bahalamattikati punappunam danavasena uddhamayika bahalamattika. Allavalepanati 3- asukkhamattikadana. Sesamettha uttanameva. 4- Navamam. [150] Dasame kasayavattho abhinikkhamitvati imassa padassa geha abhinikkhamitva kasayavattho hutvati evamattho veditabbo. Sesam vuttanayeneva sakka janitunti na vittharitanti. Dasamam. Tatiyavaggavannana nitthita. -------- 4. Catutthavaggavannana [151] Catutthavaggassa pathame rasesuti ambilamadhuratittakakatukalonika- kharikakasavadibhedesu sayaniyesu. Gedham akaranti giddhim akaronto, tanham anuppadentoti vuttam hoti. Aloloti "idam sayissami"ti 5- evam rasavisesesu anakulo. Anannapositi posetabbakasaddhiviharikadivirahito, kayasandharanamattena santutthoti vuttam hoti. Yatha va pubbe uyyane rasesu gedhakaranalolo hutva annaposi asim, evam ahutva yaya tanhaya lolo hutva rasesu gedham karoti, tam tanham hitva ayatim tanhamulakassa annassa attabhavassa @Footnote: 1 cha.Ma. maddamsu 2 cha.Ma. na adhibhositi 3 addhavalepanatipi patho @4 cha.Ma. uttanam 5 cha.Ma. idam sayissami, idam sayissamiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

Anibbattanena anannapositi dasseti. Atha va atthabhanjanakatthena "anne"ti kilesa vuccanti, tesam aposanena anannapositi ayamettha attho. Sapadanacariti avokkammacari anupubbacari, gharapatipatim achaddetva addhakulanca daliddakulanca nirantaram pindaya pavisamanoti attho. Kule kule appatibaddhacittoti khattiyakuladisu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, candupamo niccanavakoti 1- attho. Sesam vuttanayamevati. 2- Pathamam. [152] Dutiye avarananiti nivarananeva, tani atthato uragasutte 3- vuttani. Tani pana yasma abbhadayo viya candam suriyam va ceto avaranti, tasma "avaranani cetaso"ti vuttani. Tani upacarena va appanaya va pahaya. Upakkileseti upagamma cittam vibadhente akusale dhamme. Vatthopamadisu 4- vutte abhijjhadayo va. Byapanujjati panuditva vinudayitva, 5- vipassanamaggena pajahitvati attho. Sabbeti anavasese. Evam samathavipassanasampanno pathamamaggena ditthinissayassa pahinatta anissito. Sesamaggehi chetva tedhatukagatam snehadosam, tanharaganti vuttam hoti. Sneho eva hi gunapatipakkhato snehadosoti vutto. Sesam vuttanayameva. 6- Dutiyam. [153] Tatiye vipitthikatvanati pitthito katva, chaddetva jahitvati attho. Sukham dukkhancati kayikasatasatam. Somanassadomanassanti cetasikasatasatam. Upekkhanti catutthajjhanupekkham. Samathanti catutthajjhanasamathameva. Visuddhanti pancanivaranavitakkavicarapitisukhasankhatehi navahi paccanikadhammehi vimuttatta atisuddham, nidhantasuvannamiva vigatupakkilesanti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. niccanavako hutvati 2 sutta. A. 1/116 3 khu. su. 25/335 @4 Ma. mu. 12/48 5 Si., i. vinodayitva, cha.Ma. vinasetva 6 sutta. A. 1/117

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Ayam pana yojana:- vipitthikatvana sukhanca dukkhanca pubbeva, pathamajjhanupacarabhumiyamyeva dukkham, tatiyajjhanupacarabhumiyanca sukhanti adhippayo. Puna adito vuttam cakaram parato netva "somanassam domanassanca vipitthikatvana pubbeva"ti adhikaro. Tena somanassam catutthajjhanupacarabhumiyam, 1- domanassanca dutiyajjhanupacareyevati dipeti. Etani hi etesam pariyayato pahanatthanani. Nippariyayato pana dukkhassa pathamajjhanam, domanassassa dutiyajjhanam, sukhassa tatiyajjhanam, somanassassa catutthajjhanam pahanatthanam. Yathaha "pathamam jhanam upasampajja viharati etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"tiadi. 2- Tam sabbam hettha vuttanayena gahetabbam. Parato pubbevati tisu pathamajjhanadisu dukkhadomanassasukhani vipitthikatva ettheva catutthajjhane somanassam vipitthikatva imaya patipadaya laddhanupekkham samatham visuddham eko careti. Sesam vuttanayamevati. 3- Tatiyam. [154] Catutthe araddham viriyamassati araddhaviriyo. Etena attano viriyarambham adiviriyam dasseti. Paramattho vuccati nibbanam, tattha pattiya paramatthapattiya. Etena viriyarambhena pattabbaphalam dasseti. Alinacittoti etena viriyupatthambhanam cittacetasikanam alinatam dasseti. Kusitavuttiti etena thanasanacankamadisu kayassa anavasidanam. Dalhanikkamoti etena "kamam taco naharu ca"ti 4- evam pavattam padahanaviriyam dasseti. Yam tam anupubbasikkhadisu padahanto "kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti, pannaya ca nam ativijjha passati"ti vuccati. Atha va etena maggasampayuttaviriyam dasseti. Tanhi dalhanca bhavanaparipurigatatta, nikkamo ca sabbaso patipakkha nikkhantatta, tasma tamsamangi puggalopi dalho nikkamo assati "dalhanikkamo"ti vuccati. Thamabalupapannoti maggakkhane kayathamena nanabalena ca upapanno. Atha va @Footnote: 1 cha.Ma. catutthajjhanupacare 2 sam. maha. 19/510/190 3 sutta. A. 1/119 @4 Ma.Ma. 13/184/159, an. duka. 20/5/50

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

Thamabhutena balena upapannoti thamabalupapanno, thirananabalupapannoti vuttam hoti. Etena tassa viriyassa nanasampayogam dipento yoniso padhanabhavam 1- sadheti. Pubbabhagamajjhimaukkatthaviriyavasena va tayopi pada yojetabba. Sesam vuttanayamevati. 2- Catuttham. [155] Pancame patisallananti tehi tehi sattasankharehi patinivattitva sallinam, ekattasevita ekibhavo kayavivekoti attho. Jhananti paccanikajhapanato arammanalakkhanupanijjhanato ca cittaviveko vuccati. Tattha attha samapattiyo nivaranadipaccanikajhapanato kasinadiarammanupanijjhanato ca "jhanan"ti vuccanti. Vipassanamaggaphalani sattasannadipaccanikajhapanato lakkhanupanijjhanato ca "jhanan"ti vuccanti. Idha pana arammanupanijjhanameva adhippetam. Evametam patisallananca jhananca. Arincamanoti ajahamano avissajjamano. 3- Dhammesuti vipassanupagesu pancakkhandhadidhammesu. Niccanti satatam samitam abbokinnam. Anudhammacariti te dhamme arabbha pavattamanena anugatam vipassanadhammam caramano. Atha va dhammesuti ettha dhammati nava lokuttaradhamma, tesam dhammanam anulomadhammoti anudhammo, vipassanayetam adhivacanam. Tattha "dhammanam niccam anudhammacari"ti vattabbe gathabandhasukhattham vibhattibyattayena "dhammesu"ti vuttam siya. Adinavam sammasita bhavesuti taya anudhammacaritasankhataya vipassanaya aniccakaradidosam tisu bhavesu samanupassanto evam imaya kayavivekacittavivekam arincamano sikhappattavipassanasankhataya patipadaya adhigatoti vattabbo eko careti evam yojana veditabba. 4- Pancamam. [156] Chatthe tanhakkhayanti nibbanam, evam ditthadinavaya va tanhaya eva appavattim. Appamattoti sataccakari. Anelamugoti alalamukho. Atha va @Footnote: 1 cha.Ma. padahanabhavam 2 sutta. A. 1/124 3 cha.Ma. anissajjamano @4 sutta. A. 1/123

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Anelo ca amugo ca, pandito byattoti vuttam hoti. Hitasukhasampapakam sutamassa atthiti sutava, agamasampannoti vuttam hoti. Satimati cirakatadinam anussarita. Sankhatadhammoti dhammupaparikkhaya parinnatadhammo. Niyatoti ariyamaggena niyamappatto. Padhanavati sammappadhanaviriyasampanno. Uppatipatiya esa patho yojetabbo. Evametehi appamadadihi samannagato niyamasampapakena padhanena padhanava, tena padhanena pattaniyamatta niyato, tato arahattappattiya sankhatadhammo. Araha hi puna sankhatabbabhavato "sankhatadhammo"ti vuccati. Yathaha "ye ca sankhatadhammase, ye ca sekkha puthu idha"ti. 1- Sesam vuttanayameva. 2- Chattham. [157] Sattame sihoti cattaro siha tinasiho pandusiho 3- kalasiho kesarasihoti. Tesam kesarasiho aggamakkhayati, eso idha adhippeto. Vato puratthimadivasena anekavidho. Padumam rattasetadivasena. Tesu yo koci vato yam kinci padumam vattatiyeva. Tattha yasma santaso attasinehena hoti, attasneho ca tanhalepo, sopi ditthisampayuttena va ditthivippayuttena va lobhena hoti, sopi ca tanhayeva. Sajjanam pana tattha upaparikkhavirahitassa mohena hoti, moho ca avijja. Tattha samathena tanhaya pahanam hoti, vipassanaya avijjaya, tasma samathena attasineham pahaya siho viya saddesu aniccadukkhadisu asantasanto, vipassanaya moham pahaya vatova jalamhi khandhayatanadisu asajjamano, samatheneva lobham, lobhasampayuttam eva 4- ditthinca pahaya, padumamva toyena sabbabhavabhogalobhena alimpamano. Ettha ca samathassa silam padatthanam, samatho samadhi, vipassana pannati evam tesu dvisu dhammesu siddhesu tayopi khandha siddha honti. Tattha silakkhandhena surato hoti, so sihova saddesu aghatavatthusu akujjhitukamataya 5- @Footnote: 1 sam.ni. 16/31/46-8, khu. su. 25/1045/532 2 sutta. A. 1/124 @3 Si. tambasiho 4 Si. lobhasampayuttatta eva 5 Ma., ka. kujjhitukamataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

Na santasati, pannakkhandhena patividdhasabhavo vatova jalamhi khandhadidhammabhede na sajjati, samadhikkhandhena vitarago padumamva toyena ragena na lippati. Evam samathavipassanahi silasamadhipannakkhandhehi ca yathasambhavam avijja tanhanam, tinnanca akusalamulanam pahanavasena asantasanto asajjamano alippamano ca veditabbo. Sesam vuttanayamevati. 1- Sattamam. [158] Atthame sahana ca hanana ca sighajavatta ca siho. Kesarasihova idha adhippeto. Datha balamassatthiti dathabali. Pasayha abhibhuyyati ubhayam carisaddena saha yojetabbam pasayhacari abhibhuyyacariti. Tattha pasayha niggayha pavahetva caranena pasayhacari. Abhibhavitva santasetva vasikatva caranena abhibhuyyacari. Svayam kayabalena pasayhacari, tejasa abhibhuyyacari. Tattha sace kocipi vadeyya "kim pasayha abhibhuyyacari"ti tato migananti samivacanam upayogatthe katva "mige pasayha abhibhuyyacari"ti pativattabbam. Pantaniti durani. Senasananiti vasanatthanani. Sesam pubbe vuttanayeneva sakka janitunti na vittharitam. 2- Atthamam. [159] Navame "sabbe satta sukhita bhavantu"tiadina nayena hitasukhupanayanakamata metta. "aho vata imamha dukkha vimucceyyun"tiadina nayena ahitadukkhapanayanakamata karuna. "modanti vata bhonto satta, modanti sadhu sutthu"tiadina nayena hitasukhavippayogakamata mudita. "pannayissanti sakena kammena"ti sukhadukkhesu ajjhupekkhanata upekkha. Gathabandhasukhattham pana uppatipatiya mettam vatva upekkha vutta, mudita ca paccha. Vimuttiti 3- catassopi hi vimutti, eta attano paccanikadhammehi vimuttatta vimuttiyo. Tena vuttam @Footnote: 1 sutta. A. 1/113 2 sutta. 1/128 3 cha.Ma. vimuttinti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

"mettam upekkham karunam vimuttim asevamano muditanca kale"ti tattha asevamanoti tisso tikacatukkajjhanavasena upekkham catutthajjhanavasena bhavayamano. Kaleti mettam asevitva tato vutthaya karunam, tato vutthaya muditam, tato itarato va nippitikajjhanato vutthaya upekkham asevamanova "kale asevamano"ti vuccati, asevitum phasukale va. Sabbena lokena avirujjhamanoti dasasu disasu sabbena sattalokena. Avirujjhamano. Mettadinam hi bhavitatta satta appatikula honti, sattesupi virodhabhuto patigho vupasamati. Tena vuttam "sabbena lokena avirujjhamano"ti sesam vuttasadisamevati. 1- Navamam. [160] Dasame sannojananiti dasa sannojanani, tani ca tena tena maggena sandalayitvana. Asantasam jivitasankhayamhiti jivitasankhayo vuccati cuticittassa paribhedo, tasmim ca jivitasankhaye jivitanikantiya pahinatta asantasanti. Ettavata saupadisesanibbanadhatum attano dassetva gathapariyosane anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayiti. 2- Dasamam. [161] Ekadasame bhajantiti sarirena alliyitva payirupasanti. Sevantiti anjalikammadihi kimkarapatissavitaya ca paricaranti. Karanam attho etesanti karanattha, bhajanaya sevanaya ca nannam karanamatthi, attho eva tesam karanam atthahetu sevantiti vuttam hoti. Nikkarana dullabha ajja mittati "ito kinci lacchama"ti evam attapatilabhakaranena nikkarana, kevalam:- "upakaro ca yo mitto sukhadukkho ca yo sakha 3- atthakkhayi 4- ca yo mitto yo ca mittanukampako"ti 5- @Footnote: 1 sutta. A. 1/129 2 sutta. A. 1/130 3 Ma. sukhe dukkhe ca yo sakha, @i. yo ca mitto sukhe dukkhe 4 ka. atthakamo @5 ka. yo ca mitto anukampakoti, di. pa. 11/265/163

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

Evam vuttena ariyena mittabhavena samannagata dullabha ajja mitta. Attani thita etesam panna, attanamyeva olokenti, na annanti attatthapanna. "ditthatthapanna"ti ayampi kira poranapatho. Sampati dittheyeva atthe etesam panna, ayatim na pekkhantiti vuttam hoti. Asuciti asucina anariyena kayavacimanokammena samannagatoti. Sesam pubbe vuttanayeneva veditabbam. Yam antarantara ativittharabhayena na vuttam, tam sabbam pathanusareneva veditabbam. Ekadasamam. Catutthavaggavannana nitthita. Saddhammappajjotikaya culaniddesatthakathaya khaggavisanasuttaniddesavannana nitthita. -------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

Nigamagatha 1- yo so sugataputtanam adhipatibhutena hitaratina therena thiragunavata suvibhatto mahaniddeso. Tassatthavannana ya pubbatthakathanayam tatha yuttim nissaya mayaraddha nitthanamupagata esa. Yam puram puruttamam anuradhapuravhayam 2- yo tassa dakkhine bhage mahaviharo patitthito. Yo tassa tilato bhuto mahathupo siluccayo yantassa pacchime bhage lekho kalikasannito. Kittisenoti 3- namena sajivo rajasammato sucicarittasampanno lekho kusalakammiko. Sitacchayatarupetam salilasayasampadam carupakarasancitam parivenamakarayi. Upaseno mahathero mahaparivenavasi yo tassadasi parivenam lekho kusalakammiko. Vasantenettha therena 4- thirasilena tadina upasenavhayena sa kata saddhammajotika. Ranno sirinivasassa sirisanghassa bodhino chabbisatimhi vassamhi nitthita niddesavannana. Samayam anulomenti theranam theravamsadipanam nitthangata yathayam atthakatha lokahitajanani. @Footnote: 1 cha.Ma. nigamanakatha 2 Si. paramaanurajapuravhayam 3 Si. bhattisenoti @4 Si. teneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Saddhammam anulomenta 1- attahitam parahitanca sadhenta nittham gacchantu 2- tatha manoratha sabbasattanam. Saddhammappajjotikaya atthakathayettha ganitakusalehi ganita tu bhanavara neyyatirekacattarisa. Sasanaciratthitattham lokahitatthanca sadarena maya punnam idam racayata yam pattamanappakam vipulam. Punnena tena lokena saddhammarasayanam dasabalassa upabhunjitva vimalam pappotu sukham sukhenevati. Saddhammappajjotika nama culaniddesatthakatha nitthita. Imina lekhapunnena ma me balasamagamo tipitakadharo homi metteyyasseva santiketi. 3- ---------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 46 page 117-150. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=2977&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=2977&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=663              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=6139              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=6601              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=6601              Contents of The Tipitaka Volume 30 http://84000.org/tipitaka/read/?index_30

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]