ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                        Suttantikadukanikkhepakatha
     [1303] Suttantikadukesu matikakathayam atthato vivecitatta, yani ca
nesam niddesapadani, tesampi hettha vuttanayeneva suvinneyyatta yebhuyyena
uttanatthanieva. Idam panettha visesamattam:- vijjupamaduke tava cakkhuma kira
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabbam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page446.

Puriso meghandhakare rattim maggam patipajji, tassa andhakarataya maggo na pannayi, vijju niccharitva andhakaram viddhamsesi, athassa andhakaravigama maggo pakato ahosi. So dutiyampi gamanam abhinihari, dutiyampi andhakaro otthari, maggo na pannayi, vijju niccharitva tam viddhamsesi, vigate andhakare maggo pakato ahosi. Tatiyampi gamanam abhinihari, andhakaro otthari, maggo na pannayi, vijju niccharitva andhakaram viddhamsesi. Tattha cakkhumato purisassa andhakare maggapatipajjanam viya ariyasavakassa sotapattimaggatthaya vipassanarambho, andhakare maggassa apannayanakalo viya saccacchadakatamam, vijjuya niccharitva andhakarassa viddhamsitakalo viya sotapattimaggobhasena uppajjitva saccacchadakatamassa vinoditakalo, vigate andhakare maggassa pakatakalo viya sotapattimaggassa catunnam saccanam pakatakalo, maggassa pakatam pana maggasamangipuggalassa pakatameva. Dutiyagamanabhiniharo viya sakadagamimaggatthaya vipassanarambho, andhakare maggassa apannayanakalo viya saccacchadakatamam, dutiyam vijjuya niccharitva andhakarassa viddhamsitakalo viya sakadagamimaggobhasena uppajjitva saccacchadakatamassa vinoditakalo, vigate andhakare maggassa pakatakalo viya sakadagamimaggassa catunnam saccanam pakatakalo, maggassa pakatam pana maggasamangipuggalassa pakatameva. Tatiyagamanabhiniharo viya anagamimaggatthaya vipassanarambho, andhakare maggassa apannayanakalo viya saccacchadakatamam, tatiyam vijjuya niccharitva andhakarassa viddhamsitakalo viya anagamimaggobhasena uppajjitva saccacchadakatamassa vinoditakalo, vigate andhakare maggassa pakatakalo viya anagamimaggassa catunnam saccanam pakatakalo, maggassa pakatam pana maggasamangipuggalassa pakatameva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page447.

Vajirassa pana pasano va mani va abhijjo 1- nama natthi. Yattha patati, tam vinividdhameva hoti. Vajiram khepentam asesetva khepeti. Vajirena gatamaggo nama puna pakatiko na hoti. Evameva arahattamaggassa avajjhakileso nama natthi, sabbakilese vinivijjhati, vajiram viya arahattamaggopi kilese khepento asesetva khepeti. Vajirena gatamaggassa puna pakatikattabhavo viya arahattamaggena pahinakilesanam puna paccudavattanam nama natthiti. [1307] Baladukaniddese balesu ahirikanottappani pakatani mulani ca sesanam baladhammanam. Ahirikopi 2- anottappi ca na kinci akusalam na karoti namati etani dve pathamamyeva visum vuttani. Sukkapakkhepi ayameva nayo, tatha kanhaduke. [1311] Tapaniyadukaniddese katatta ca akatatta ca tapanam veditabbam. Kayaduccaritadini hi katatta tapanti, kayasucaritadini akatatta. Tatha hi puggalo "katam me kayaduccaritan"ti tappati, "akatam me kayasucaritan"ti tappati. "katam me vaciduccaritan"ti tappati .pe. "akatam me manosucaritan"ti tappati. 3- Atapaniyepi eseva nayo. Kalyanakari hi puggalo "katam me kayasucaritan"ti na tappati, "akatam me kayaduccaritan"ti na tappati, "katam me vacisucaritan"ti na tappati .pe. "akatam me manoduccaritan"ti na tappatiti. 3- [1313] Adhivacanadukaniddese ya tesam tesam dhammananti sabbadhammasangahanam. Sankhayatiti sankha, sankathiyatiti attho. Kinti sankathiyati? "ahan"ti "maman"ti "paro"ti "parassa"ti "satto"ti "bhavo"ti "poso"ti "puggalo"ti "naro"ti "manavo"ti "tisso"ti "datto"ti "manco pitham bhisi bimbohanam viharo parivenam dvaram vatapanan"ti, evam anekehi akarehi sankathiyatiti sankha, samma nayatiti 4- samanna. Kinti samannayati? "ahan"ti "maman"ti .pe. "dvaram vatapanan"ti samma nayatiti samanna. Pannapiyatiti pannatti. Vohariyatiti voharo. Kinti vohariyati? "ahan"ti "maman"ti .pe. "dvaram Vatapanan"ti vohariyatiti voharo. @Footnote: 1 cha.Ma. abhejjo 2 cha.Ma. ahiriko hi @3 an. ekaka. 20/4/50 4 cha.Ma. samannayatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page448.

Namanti catubbidham namam samannanamam gunanamam kittimanamam opapatikanamanti. Tattha pathamakappikesu mahajanena sammannitva thapitatta "mahasammato"ti ranno namam samannanamam nama. Yam sandhaya vuttam "mahajanasammatoti kho vasettha `mahasammato'tveva pathamaakkharam upadaya nibbattan"ti 1- "dhammakathiko pamsukuliko vinayadharo tepitako saddho pasanno"ti evarupam gunato agatanamam gunanamam nama. "bhagava araham sammasambuddho"tiadinipi tathagatassa anekani namasatani gunanamaneva. Tena vuttam:- "asankheyyani namani sagunena mahesino gunena namamuddheyyam api namasahassato"ti. Yam pana jatassa kumarakassa namaggahanadivase dakkhineyyanam sakkaram katva samipe thita nataka kappetva pakappetva "ayam asuko nama"ti namam karonti, idam kittimanamam nama. Ya pana purimapannatti aparapannattiyam 2- patati, purimavoharo pacchimavohare patati. Seyyathidam? purimakappepi cando candoyeva nama, etarahipi candoyeva. Atite suriyo, samuddo, pathavi, pabbato pabbatoyeva nama. Etarahipi pabbatoyevati. Idam opapatikanamam nama. Idam catubbidhampi namam ettha ekanamameva 3- hoti. Namakammanti namakaranam. Namadheyyanti namatthapanam. Niruttiti namanirutti. Byanjananti namabyanjanam. Yasma panetam attham byanjayati, 4- tasma evam vuttam. Abhilapoti namabhilapova. Sabbeva dhamma adhivacanapathati adhivacanassa nopathadhamma nama 5- natthi. Ekadhammo sabbadhammesu nipatati, sabbadhamma ekadhammasmim nipatanti. Katham? ayam hi namapannatti ekadhammo, so sabbesu catubhumikadhammesu nipatatiti. 6- Sattopi sankharopi namato muttako nama natthi. @Footnote: 1 di. pa. 12/131/80 2 cha.Ma. pacchimapannattiyam @3 cha.Ma. namameva 4 cha.Ma. byanjeti @5 cha.Ma. nopathadhammo nama 6 cha.Ma. nipatati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page449.

Atavipabbatadisu 1- rukkhopi janapadanam bharo. Te hi "ayam kim rukkho nama"ti puttha "khadiro pana so"ti 2- attana jananakam namam kathenti. Yassa namam na jananti, tampi "anamako nama"ti vadanti, tampi tassa namadheyyameva hutva titthati. Samudde macchakacchapadisupi eseva nayo. Itare dve duka imina samanatthaeva. [1316] Namarupaduke namakaranatthena ca namanatthena ca namanatthena ca namam. Tattha cattaro khandha tava namakaranatthena namam. Yatha hi mahajanasammatatta tassa 3- "mahasammato"ti namam ahosi, yatha va matapitaro "ayam tisso nama hotu, pusso 4- nama hotu"ti evam puttassa kittimanamam karonti, yatha va "dhammakathiko vinayadharo"ti gunato namam agacchati, na evam vedanadinam. Vedanadayo hi mahapathaviadayo viya attano namam karontava uppajjanti, tesu uppannesu tesam namam uppannameva hoti. Na hi vedanam uppannam "tvam vedana nama hohi"ti koci bhanati, na ca tassa namaggahanakiccam atthi. Yatha pathaviya uppannaya "tvam pathavi nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi. Cakkavalasinerucandimasuriyanakkhattesu uppannesu "tvam cakkavalam nama hohi, tvam sineru nama, 5- tvam nakkhattam nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi, namam uppannameva hoti, opapatikapannattiyam nipatati. Evam vedanaya uppannaya "tvam vedana nama hohi"ti namaggahanakiccam natthi, taya uppannaya "vedana"ti namam uppannameva hoti, opapatikapannattiyam nipatati. Sannadisupi eseva nayo. Atitepi hi vedana vedanayeva. Sanna. SankhaRa. Vinnanam vinnanameva. Anagatepi, paccuppannepi. Nibbanam pana sadapi nibbanamevati namakaranatthena namam. @Footnote: 1 Si. pathavipabbatadisu 2 cha.Ma. khadiro palasoti 3 cha.Ma. mahasammatassa @4 cha.Ma. phusso 5 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page450.

Namanatthenati 1- cettha cattaro khandha namam. Te hi arammanabhimukha namanti. Namanatthena sabbampi namam, cattaro hi khandha arammane annamannam namenti, nibbanam arammanadhipatipaccayataya attani anavajjadhamme nameti. [1318] Avijjabhavatanha vattamulasamudacaradassanattham gahita. [1320] Bhavissati atta ca loko cati khandhapancakam "atta ca loko ca"ti gahetva "tam bhavissati"ti gahanakarena nivittha sassataditthi. Dutiya "na bhavissati"ti akarena nivittha ucchedaditthi. [1326] Pubbantam arabbhati atitakotthasam arammanam karitva, imina brahmajale agata attharasa pubbantanuditthiyo gahita. Aparantam arabbhati anagatakotthasam arammanam karitva, imina tattheva agata catucattalisa aparantanuditthiyo gahita. [1332] Dovacassataniddese sahadhammike vuccamaneti sahadhammikam nama yam bhagavata pannattam sikkhapadam, tasmim vatthum dassetva apattim aropetva "idam nama tvam apattim apanno, ingha desehi vutthahi patikarohi"ti vuccamane. Dovacassayantiadisu evam codiyamanassa paticodanaya va appadakkhinagahitaya va dubbacassa kammam dovacassayam. Tadeva "dovacassan"tipi vuccati. Tassa bhavo dovacassiyam. Itaram tasseva vevacanam. Vippatikulagahitati vilomagahita. Vilomagahanasankhatena vipaccanikena satam assati vipaccanikasato, padhanikagahanam 2- gahetva ekapadeneva tam nissaddamakasinti sukham patilabhantassetam adhivacanam, tassa bhavo vipaccanikasatata. Ovadam anadiyanavasena anadarassa bhavo anadariyam. Itaram tasseva vevacanam. Anadiyanakaro va anadarata. Garuvasam avasanavasena uppanno agaravabhavo agaravata. Sajetthakavasam avasanavasena uppanno appatissavabhavo appatissavata. Ayam vuccatiti ayam evarupa dovacassata nama @Footnote: 1 cha.Ma. namanatthenapi 2 cha.Ma. patanikagahanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page451.

Vuccati, atthato panesa tenakarena pavatta cattaro khandha, sankharakkhandhoyeva vati. Papamittatadisupi eseva nayo. Dovacassatapapamittatadayo hi visum cetasikadhamma nama natthi. [1333] Natthi etesam saddhati assaddha, buddhadini vatthuni na saddahantiti attho. Dussilati silassa dutthu nama 1- natthi, nissilati attho. Appassutati sutavirahita. 2- Pancamacchariyani etesam atthiti maccharino. Duppannati nippanna. Sevanakavasena sevana. Balavasevana nisevana. Sabbato bhagena sevana samsevana. Upasaggavasena va padam vaddhitam, tihipi sevanava kathita. Bhajanati upasankamana. Sambhajanati sabbato bhagena bhajana. Upasaggavasena va padam vaddhitam. Bhattiti dalhabhatti. Sambhattiti sabbato bhagena bhatti. Upasaggavasena va padam vaddhitam, dvihipi dalhabhattieva kathita. Tamsampavankatati tesu puggalesu kayena ceva cittena ca sampavankabhavo, tanninnata tapponata tappabbharatati attho. [1334] Sovacassatadukaniddesopi vuttapatipakkhanayena veditabbo. [1336] Pancapi apattikkhandhati matikaniddesena parajikam samghadisesam pacittiyam patidesaniyam dukkatanti ima panca apattiyo. Sattapi apattikkhandhati vinayaniddesena parajikam samghadisesam thullaccayam pacittiyam patidesaniyam dukkatam dubbhasitanti ima satta apattiyo. Tattha saha vatthuna tasam apattinam paricchedajananakapanna apattikusalata nama. Saha kammavacaya apattivutthanaparicchedajananakapanna pana apattivutthanakusalata nama. [1338] Samapajjitabbato samapatti, saha parikammena appanaparicchedajananakapanna pana samapattikusalata nama. Cande va suriye va nakkhatte va ettakam thanam gate vutthahissamiti avirajjhitva tasmimyeva samaye vutthanakapannaya atthitaya samapattivutthanakusalata nama. @Footnote: 1 cha.Ma. dunnamam 2 cha.Ma. sutarahita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page452.

[1340] Attharasannam dhatunam uggahanamanasikarasavanadharanaparicchedajananakapanna dhatukusalata nama. Tasamyeva uggahanamanasikarajananakapanna manasikarakusalata nama. [1342] Dvadasannam ayatananam uggahanamanasikarasavanadharanaparicchedajananakapanna ayatanakusalata nama. Tisupi va etasu kusalatasu uggaho manasikaro savanam sammasanam pativedho paccavekkhanati sabbam vattati. Tattha savanauggahapaccavekkhana lokiya, pativedho lokuttaro, sammasanamanasikara lokiyalokuttaramissaka. "avijjapaccaya sankhara"tiadini paticcasamuppadavibhange avibhavissanti. Imina pana paccayena idam hotiti jananakapanna paticcasamuppadakusalata nama. [1344] Thanatthanadukaniddese 1- hetu paccayati ubhayampetam annamannavevacanam. Cakkhuppasado hi rupam arammanam katva uppajjanakassa cakkhuvinnanassa hetu ceva paccayo ca. Tatha sotappasadadayo sotavinnanadinam, ambabijadini ca ambaphaladinam. Dutiyanaye ye ye dhammati visabhagapaccayadhammanam nidassanam. Yesam yesanti visabhagapaccayasamuppannadhammanidassanam. Na hetu na paccayati cakkhuppasado saddam arammanam katva uppajjanakassa sotavinnanassa na hetupaccayo. 2- Tatha sotappasadadayo avasesavinnananam. 3- Ambadayo ca taladinam uppattiyati evamattho veditabbo. [1346] Ajjavamaddavaniddese nicacittatati padamattameva viseso. Tassattho manabhavena nicacittam assati nicacitto, nicacittassa bhavo nicacittata. Sesam cittujukatacittamudutanam padabhajaniye agatameva. [1348] Khantiniddese khamanakavasena khanti. Khamanakaro khamanata. Adhivasenti etaya, attano upari aropetva vasenti na pativahanti na paccanikataya titthantiti adhivasanata. Acandikassa bhavo acandikkam. Anasuropoti @Footnote: 1 cha.Ma. thanatthanakusalatadukaniddese @2 cha.Ma. na hetu na paccayo 3 cha.Ma. avasesavinnanadinam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page453.

Asuropo vuccati na sammaropitatta duruttavacanam, tappatipakkhato anasuropo, suruttavacati attho. Evamettha phalupacarena karanam niddittham. Attamanata cittassati somanassavasena cittassa sakamanata, attano cittassa bhavoyeva, na byapannacittatati attho. [1349] Soraccaniddese kayiko avitikkamoti tividham kayasucaritam. Vacasiko avitikkamoti catubbidham vacisucaritam. "kayikavacasiko"ti imina kayavacidvarasamutthitam ajivatthamakam silam pariyadiyati. Idam vuccati soraccanti idam papato sutthu oratatta soraccam nama vuccati. Sabbopi silasamvaroti idam yasma na kevalam kayavacaheva anacaram acarati, manasapi acaratieva. Tasma manasikasilam pariyadaya dassetum vuttam. [1350] Sakhalyaniddese andakati yatha sadose rukkhe andakani utthahanti, evam sadosataya khumsanavambhanadivacanehi andaka jata. Kakkasati putikakkasa, 1- yatha nama putirukkho kakkaso hoti paggharitacunno, evam kakkasa hoti, sotam ghamsamana viya pavisati. Tena vuttam "kakkasa"ti. Parakatukati paresam katuka amanapa dosajanani. Parabhisajjaniti kutilakantaka sakha viya cammesu vijjhitva paresam abhisajjani, gantukamanampi gantum adatva lagganakari. Kodhasamantati kodhassa asanna. Asamadhisamvattanikati appanasamadhissa va upacarasamadhissa va asamvattanika. Iti sabbanevetani sadosavacaya vevacanani. Tatharupim vacam pahayati idam pharusavacam appajahitva thitassa antarantare pavattapi sanhavaca asanhavacaeva namati dipanattham vuttam. Nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati attho. "nelango setapacchado"ti 2- ettha vuttasilam 3- viya. Kannasukhati byanjanamadhurataya kannanam sukha, sucivijjhanam viya kansulam na janeti. @Footnote: 1 cha. putika, sa 2 khu.u. 25/65/206, sam.sala. 18/558/359 (sya) @3 cha.Ma. vuttanelam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page454.

Atthamadhurataya sarire kopam ajanetva pemam janetiti pemaniya. Hadayam gacchati appatihannamana sukhena cittam pavisatiti hadayangama. Gunaparipunnataya pure bhavati pori, pure samvaddhanari viya sukumaritipi 1- pori, purassa esatipi pori, nagaravasinam kathati attho. Nagaravasino hi yuttakatha honti, pitumattam 2- "pita"ti bhatumattam 3- "bhata"ti vadanti, evarupi katha bahuno janassa kanta hotiti bahujanakanta. Bahujanakantabhaveneva 4- bahuno janassa manapa cittavuddhikarati bahujanamanapa. Ya tatthati ya tasmim puggale. Sanhavacatati matthavacata. Sakhilavacatati muduvacata. Apharusavacatati akakkhalavacata. [1351] Patisantharaniddese 5- amisapatisantharoti amisalabhena attana saha paresam chiddam yatha pidahitam 6- hoti paticchannam, evam amisena patisantharanam. Dhammapatisantharoti dhammassa appatilabhena attana saha paresam chiddam yatha pidahitam hoti paticchannam, evam dhammena patisantharanam. Patisantharako hotiti dveyeva hi lokasannivasassa chiddani, tesam patisantharako hoti. Amisapatisantharena va dhammapatisantharena vati imina duvidhena patisantharena patisantharako hoti, patisantharati nirantaram karoti. Tatrayam adito patthaya katha, patisantharakena hi bhikkhuna agantukam agacchantam disvava paccuggantva pattacivaram gahetabbam, asanam databbam, talavantena vijitabbam, pada dhovitva telena 7- makkhetabba, sappiphanite sati bhesajjam databbam, paniyena pucchitabbo, avaso patijaggitabbo. Evam ekadesena amisapatisantharo kato nama hoti. Sayam pana navakatarepi attano upatthanam anagateyeva tassa santikam gantva nisiditva avisaye panham apucchitva tassa visaye panho pucchitabbo, "tumhe katarabhanaka"ti apucchitva "tumhakam acariyupajjhaya kataram gantham @Footnote: 1 cha.Ma. sukumaratipi 2 cha.Ma. pitimattam 3 cha.Ma. bhatimattam @4 cha.Ma. kantabhaveneva 5 Ma. patisandharaniddese 6 cha.Ma. pihitam. evamuparipi @7 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page455.

Valanjenti"ti pucchitva pahonakatthane panho pucchitabbo. Sace kathetum sakkoti, iccetam kusalam. No ce sakkoti, sayam kathetva databbam. Evam ekadesena dhammapatisantharo kato nama hoti. Sace attano santike vasati, tam adaya nibaddham pindaya caritabbam. Sace gantukamo hoti, punadivase gamanasabhavena 1- tam adaya ekasmim game pindaya caritva uyyojetabbo. Sace annasmim disabhage bhikkhu nimantita honti, tam bhikkhum icchamanam adaya gantabbam, "na mayham esa disa sabhaga"ti gantum anicchante sesabhikkhu pesetva tam adaya pindaya caritabbam, attana laddhamisam tassa databbam. Evam amisapatisantharo kato nama hoti. Patisantharakena 2- pana attana laddham kassa databbanti? agantukassa Tava databbam. Sace gilano va avassiko va atthi, tesampi databbam, acariyupajjhayanam databbam, bhandagahakassa databbam, saraniyadhammapurakena pana satavarampi sahassavarampi agatagatanam 3- therasanato patthaya databbam, patisantharakena pana yena yena na laddham, tassa tassa databbam. Bahigamam nikkhamitva jinnakam 4- va anatham va bhikkhum va bhikkhunim va disva tesampi databbam. Tatridam vatthu:- corehi kira guttasalagame pahate tamkhanamyeva eka nirodhato vutthita khinasavattheri daharabhikkhuniya bhandakam gahapetva mahajanena saddhim maggam patipajjitva thitamajjhantike 5- nakulanagaragamadvaram patva rukkhamule nisidi, tasmim samaye kalavallimandapavasi mahanagatthero nakulanagaragame pindaya caritva nikkhamanto therim disva bhattena apucchi. Sa "patto me natthi"ti aha. Thero "iminava bhunjatha"ti saha pattena adasi. Theri bhattakiccam katva pattam dhovitva therassa datva aha "ajja tava bhikkhacarena kilamissatha, @Footnote: 1 cha.Ma. gamanasabhagena 2 cha.Ma. amisapatisantharakena 3 Ma. abhatabhatam, Si. abhatabhatena @4 Ma. jinnam 5 cha.Ma. thitamajjhanhike

--------------------------------------------------------------------------------------------- page456.

Ito patthaya pana vo bhikkhacaraparittaso nama na bhavissati tata"ti. Tato patthaya therassa onakahapanagghanako pindapato nama na uppannapubbo. Ayam amisapatisantharo nama. Imam patisantharam katva bhikkhuna sangahapakkhe thatva tassa bhikkhuno kammatthanam kathetabbam, dhammo vacetabbo, kukkuccam vinodetabbam, uppannakiccam karaniyam katabbam, abbhanavutthanamanattaparivasa databba, pabbajjaraho pabbajetabbo, upasampadaraho upasampadetabbo. Bhikkhuniyapi attano santike upasampadam akankhamanaya kammavacam katum vattati. Ayam dhammapatisantharo nama. Imehi dvihi patisantharehi patisantharako bhikkhu anuppannam labham uppadeti, uppannam thavaram karoti, sahasikatthane 1- attano jivitam rakkhati, coranagaranno pattaggahanahattheneva aggam gahetva patteneva bhattam akiranto thero viya. Aladdhalabhuppadane pana ito palayitva paratiram gatena mahanagaranna ekassa therassa santike sangaham labhitva puna agantva rajje patitthitena setambangane 2- yavajivam pavattitam mahabhesajjadanavatthu kathetabbam. Uppannalabhathavarakarane dighabhanakaabhayattherassa hatthato patisantharam labhitva cetiyapabbate corehi bhandakassa aviluttabhavavatthu kathetabbam. [1352] Indriyesu aguttadvarataniddese cakkhuna rupam disvati karanavasena "cakkhu"ti laddhavoharena rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena rupam disva. Porana panahu "cakkhu rupam na passati, acittakatta. Cittam na passati, acakkhukatta. Dvararammanasanghattanena pana pasadavatthukena cittena passati, idisi panesa `dhanuna vijjhati'tiadisu 3- viya sasambharakatha nama hoti. Tasma cakkhuvinnanena rupam disvati ayamevettha attho"ti. Nimittaggahiti itthipurisanimittam va subhanimittadikam va kilesavatthubhutam nimittam chandaragavasena ganhati, ditthamatteyeva na santhati. Anubyanjanaggahiti kilesanam @Footnote: 1 cha. sabhayatthane, Ma. sasankatthane @2 Si. senambangane 3 cha.Ma. vijjatiti....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page457.

Anubyanjanato pakatabhavakaranato 1- "anubyanjanan"ti laddhavoharam hatthapadasitahasitakathitaalokitavilokitadibhedam akaram ganhati. Yatvadhikaranamenantiadimhi yamkarana yassa cakkhundriyasamvarassa hetu etam puggalam satikavatena cakkhundriyam asamvutam apihitacakkhudvaram hutva viharantam ete abhijjhadayo dhamma anvassaveyyum anubandheyyum 2- ajjhotthareyyum. Tassa samvaraya na patipajjatiti tassa cakkhundriyassa satikavatena pidahanatthaya na patipajjati, evambhutoyeva ca "na rakkhati cakkhundriyam, na cakkhundriye samvaram apajjati"ti vuccati. Tattha kincapi cakkhundriye samvaro va asamvaro va natthi, na hi cakkhuppasadam nissaya sati va mutthassaccam va uppajjati. Apica yada ruparammanam cakkhussa apatham agacchati, tada bhavange dvikkhattum uppajjitva niruddhe kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam, tato vipakamanodhatu sampaticchannakiccam, tato vipakahetukamanovinnanadhatu santiranakiccam, tato kiriyahetukamanovinnanadhatu votthavanakiccam 3- sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tadanantaram javanam javati. Tatrapi neva bhavangasamaye, na avajjanadinam annatarasamaye samvaro va asamvaro va atthi, javanakkhane pana dussilyam va mutthassaccam va annanam va akkhanti va kosajjam va uppajjati, asamvaro hoti. Evam honto pana so cakkhundriye asamvaroti vuccati. Kasma? yasma Tasmim amsavare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadini vithicittanipi. Yatha kim? yatha nagare catusu dvaresu asamvutesu kincapi antogharadvarakotthakagabbhadayo Susamvuta, tathapi antonagare sabbam bhandam arakkhitam agopitameva hoti. Nagaradvarena hi pavisitva cora yadicchanti, tam 4- kareyyum. Evameva javane dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittaniti. @Footnote: 1 Ma. pakatibhavakaranato 2 Si. anuppabandheyyum 3 cha.Ma. votthabbanakiccam @4 cha.Ma. yadicchakam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page458.

Sotena saddam sutvatiadisupi eseva nayo. Ya imesanti etam 1- samvaram anapajjantassa imesam channam indriyanam ya agutti ya agopana yo anarakkho yo asamvaro, athakanam apidahananti attho. [1353] Bhojane amattannutaniddese idhekaccoti imasmim sattaloke ekacco. Appatisankhati patisankhanapannaya ajanitva anupadharetva. Ayonisoti anupayena. Aharanti asitapitadiajjhoharaniyam. Aharetiti paribhunjati ajjhoharati davayatiadi anupayadassanattham vuttam. Anupayena hi aharam 2- aharento davatthaya madatthaya mandanatthaya vibhusanatthaya va ahareti, no idamatthitam paticca. Ya tattha asantutthitati ya tasmim ayoniso aharaparibhoge asantussana asantutthibhavo. Amattannutati amattannubhavo, pamanasankhataya mattaya ajananam. Ayam vuccatiti ayam apaccavekkhitaparibhogavasena pavatta bhojane amattannuta nama vuccati. [1354] Indriyesu guttadvarataniddese cakkhunatiadi vuttanayeneva veditabbam. Na nimittaggahi hotiti chandaragavasena vuttappakaram nimittam na ganhati. Evam sesapadanipi vuttapatipakkhanayeneva veditabbani. Yatha ca hettha "javane dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani"ti vuttam, evamidha tasmim siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Yatha kim? yatha nagaradvaresu samvutesu kincapi antogharadayo asamvuta honti, tathapi antonagare sabbam bhandam surakkhitam sugopitameva hoti, nagaradvaresu hi pidahitesu 3- coranam paveso natthi, evameva javane siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Tasma javanakkhane uppajjamanopi cakkhundriye samvaroti vutto. Sotena saddam sutvatiadisupi eseva nayo. @Footnote: 1 cha.Ma. evam 2 cha.Ma. ayam saddo na dissati 3 cha.Ma. pihitesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page459.

[1355] Bhojane mattannutaniddese patisankha yoniso aharam aharetiti patisankhanapannaya janitva upayena aharam paribhunjati. Idani tam upayam dassetum "neva davaya"tiadi vuttam. Tattha *- neva davayati davatthaya na ahareti. Tattha natalanghakadayo davatthaya aharenti nama. Yam hi bhojanam bhuttassa naccagitakabyasilokasankhato 1- davo atirekatarena patibhati, tam bhojanam adhammena visamena pariyesitva te aharenti. Ayam pana bhikkhu evam na ahareti. Na madayati manamadapurisamadanam vaddhanatthaya na ahareti. Tattha rajarajamahamatta madatthaya aharenti nama. Te hi attano manamadapurisamadanam vaddhanatthaya pindarasabhojanapanitabhojanani 2- bhunjanti. Ayam pana bhikkhu evam na ahareti. Na mandanayati sariramandanatthaya na ahareti. Tattha rupupajiviniyo matugama antepurikadayo ca sappiphanitam nama pivanti. Te hi siniddham mudumandabhojanam aharenti "evam no angasandhi 3- susanthita bhavissati, sarire chavivanno pasanno bhavissati"ti. Ayam pana bhikkhu evam na ahareti. Na vibhusanayati sarire mamsavibhusanatthaya na ahareti. Tattha nivuddhamallamutthita- mallacetakadayo 4- susiniddhehi macchamamsadihi sariram 5- pinenti "evanno mamsam ussadam bhavissati paharasahanatthaya"ti. Ayam pana bhikkhu evam sarire mamsavibhusanatthaya na ahareti. Yavadevati aharaharane payojanassa paricchedaniyamadassanam. Imassa kayassa thitiyati imassa catumahabhutikakarajakayassa thapanatthaya ahareti, idamassa aharaharane payojananti attho. Yapanayati jivitindriyayapanatthaya ahareti. @Footnote: * visuddhi. 1/39 silaniddesa 1 cha.Ma. naccagitakabYu.... @2 cha.Ma. pindarasabhojanadini panitabhojanani 3 Si.,Ma. angulatthi, cha. angalatthi @4 cha.Ma. nibbuddhamallamutthikamalladayo 5 cha.Ma. sariramamsam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page460.

Vihimsuparatiyati vihimsa nama abhuttapaccaya uppajjanakakhudda 1- tassa uparatiya vupasamatthaya ahareti. Brahmacariyanuggahayati brahmacariyam nama tisso sikkha sakalam sasanam tassa anugganhanatthaya ahareti. Ititi upayanidassanam, imina upayenati attho. Purananca vedanam patihankhamiti puranavedana nama abhuttapaccaya uppajjanakavedana, tam patihanissamiti 2- ahareti. Navanca vedanam na uppadessamiti navavedana nama abhuttapaccayena 3- uppajjanakavedana, tam na uppadessamiti ahareti. Athava navavedana nama bhuttapaccayena uppajjanakavedana, 4- tassa anuppannaya anuppajjanatthameva ahareti. Yatra ca me bhavissatiti yapana ca me bhavissati. Anavajjata cati ettha atthi savajjam, atthi anavajjam. Tattha adhammikapariyesana adhammikapatiggahanam adhammena paribhogoti idam savajjam nama. Dhammena pariyesitva dhammena patiggahetva paccavekkhitva paribhunjanam idam anavajjam nama. Ekacco anavajjeyeva 5- savajjam karoti, "laddham me"ti katva pamanatikkantam bhunjati, tam tam 6- jirapetum asakkonto uddhamvirecanaadhovirecanadihi kilamati, sakalavihare bhikkhu tassa sarirapatijagganabhesajjapariyesanadisu ussukkam apajjanti, "kim idan"ti vutte "asukassa nama udaram uddhumatan"tiadini vadanti, "esa niccakalampi evam pakatikoyeva, attano kucchippamanam nama na janati"ti nindanti garahanti. Ayam anavajjeyeva savajjam karoti nama. Evam akatva "anavajjata ca bhavissati"ti ahareti. Phasuviharo cati etthapi atthi phasuviharo, atthi na phasuviharo. Tattha *- aharahatthako alamsatako tatthavattako kakamasako bhuttavamitakoti imesam pancannam brahmananam bhojanam na phasuviharo nama. Etesu hi aharahatthako nama bahum bhunjitva attano dhammataya utthatum asakkonto "ahara hatthan"ti vadati. Alamsatako nama abbhuddhumatakucchitaya 7- utthitopi satakam nivasetum na @Footnote: 1 cha.....khuda 2 Ma. pativinodessamiti 3 cha.Ma. atibhuttappaccayena @4 cha.Ma. ppajjanakavedana 5 Si.,Ma. anavajjamyeva 6 cha.Ma. tam @* visuddhi 1/40 silaniddesa 7 cha.Ma. accuddhumatakucchitaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page461.

Sakkoti. Tatthavattako nama utthatum asakkonato tattheva parivattati. Kakamasako nama yatha kakehi amasitum sakka hoti, evam yava mukhadvara ahareti. Bhuttavamitako nama mukhena santharetum 1- asakkonto tattheva vamati. Evam akatva "phasuviharo ca me bhavissati"ti ahareti. Phasuviharo nama catuhi pancahi alopehi onudarata. 2- Ettakam hi bhunjitva paniyam pivato cattaro iriyapatha sukhena pavattanti. Tasma dhammasenapati evamaha:- "cattaro panca alope abhutva udakam pive alam phasuviharaya pahitattassa bhikkhuno"ti. 3- Imasmim pana thane angani samodhanetabbani. "neva davaya"ti hi ekam angam, "na madaya"ti ekam, "na mandanaya"ti ekam, "na vibhusanaya"ti ekam, "yavadeva imassa kayassa thitiya yapanaya"ti ekam, "vihimsuparatiya brahmacariyanuggahaya"ti ekam, "iti purananca vedanam patihankhami, navanca vedanam na uppadessami"ti ekam, "yatra ca me bhavissati"ti ekam angam, "anavajjata ca phasuviharo ca"ti ayamettha bhojananisamso. Mahasivatthero panaha "hettha cattari angani patikkhepo nama, upari pana attha angani samodhanetabbani"ti. Tattha "yavadeva imassa kayassa thitiya"ti ekam angam. "yapanaya"ti ekam, "vihimsuparatiya"ti ekam, "brahmacariyanuggahaya"ti ekam, "iti purananca vedanam patihankhami"ti ekam, "navanca vedanam na uppadessami"ti ekam, "yatra ca me bhavissati"ti ekam, "anavajjata ca"ti ekam, phasuviharo pana bhojananisamsoti. Evam atthangasamannagatam aharam aharento bhojane mattannu nama hoti. Ayam vuccatiti ayam pariyesanapatiggahanaparibhogesu yuttappamanajananavasena pavatto paccavekkhitaparibhogo bhojane mattannuta nama vuccati. [1356] Mutthassaccaniddese asatiti sativirahita cattaro khandha. Ananussati appatissatiti upasaggavasena padam vaddhitam. Asaranatati asaranakaro. Adharanatati @Footnote: 1 cha.Ma. sandharetum 2 cha.Ma. unudarata 3 khu. thera. 26/983/395

--------------------------------------------------------------------------------------------- page462.

Dharetum asamatthata. Taya hi samannagato puggalo adharapatto 1- nidhanakkhamo na hoti. Udake alavukataham viya arammane pilapatiti 2- pilapanata. Pamussanatati 3- natthamutthassatita, taya hi samannagato puggalo nikkhittabhatto viya kako nikkhittamamso viya ca singalo hoti. [1361] Bhavanabalaniddese kusalanam dhammananti bodhipakkhiyadhammanam. Asevanati adito sevana. Bhavanati vaddhana. Bahulikammanti punappunam karanam. [1368] Silavipattiniddeso soraccaniddesapatipakkhato 4- veditabbo. Ditthivipattiniddeso ca ditthisampadaniddesapatipakkhato, ditthisampadaniddeso ca ditthupadananiddesapatipakkhato. Silavisuddhiniddeso kincapi silasampadaniddesena samano, tattha pana visuddhisampapakapatimokkhasamvarasilam kathitam, idha visuddhippattam silam. Sati ca sampajannanca, patisankhanabalanca bhavanabalanca, samatho ca vipassana ca, samathanimittanca paggahanimittanca paggaho ca avikkhepo ca, silasampada ca ditthisampada cati imehi pana chahi dukehi catubhumikapi lokiyalokuttaradhammava kathita. [1373] Ditthivisuddhiniddese kammassakatanananti "idam kammam sakam, idam no sakan"ti jananapanna. Tattha attana va katam hotu parena va, sabbampi akusalam kammam no sakam. Kasma? atthabhanjanato anatthajananato ca. Kusalakammam pana anatthabhanjanato atthajananato ca sakam nama. Tattha yatha nama sadhano sabhogo puriso addhanamaggam patipajjitva antaramagge gamanigamadisu nakkhatte sanghutthe "aham agantuko, kinnu kho nissaya nakkhattam kileyyan"ti acintetva yatha yatha icchati, tena tena niharena nakkhattam kilanto sukhena kantaram atikkamati. Evameva imasmim kammassakatanane thatva ime satta bahum vattagamikammam ayuhitva sukhena sukham anubhavanta arahattam patta gananapatham vitivatta. @Footnote: 1 cha.Ma. adhanappatto, Si. adharanappatto 2 cha.Ma. pilavatiti @3 cha. sammusanatati 4 cha.Ma. silasampadaniddesa....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page463.

Saccanulomikanananti catunnam saccanam anulomam vipassanananam. Maggasamangissa nanam phalasamangissa nananti maggananaphalanananiyeva. [1374] "ditthivisuddhi kho pana"ti padassa niddese "ya panna pajanana"tiadihi padehi hettha vuttani kammassakatananadineva cattari nanani vibhattani. [1375] "yatha ditthissa ca padhanan"ti padassa niddese "yo cetasiko viriyarambho"tiadihi padehi niddittham viriyam pannagatikameva. Pannaya 1- lokiyatthane lokiyam, lokuttaratthane lokuttaranti veditabbam. [1376] Samvegadukaniddese jatibhayanti jatim bhayato disva thitananam. Jaramaranabhayadisupi eseva nayo. [1377] Anuppannanam papakanantiadihi jatiadini bhayato disva jatijarabyadhimaranehi muncitukamassa 2- upayapadhanam kathitam. Padabhajaniyassa pana attho vibhangatthakathayam avibhavissati. [1378] Asantutthata 3- ca kusalesu dhammesuti padaniddese bhiyyokamyatati visesakamata. Idhekacco hi aditova pakkhikabhattam va salakabhattam va uposathikam va patipadikam va deti, so tena asantuttho hutva puna dhuvabhattam 5- samghabhattam vassavasikam deti, avasam kareti, cattaropi paccaye deti, tatrapi asantuttho hutva saranani ganhati. Panca silani samadiyati, tatrapi asantuttho hutva pabbajati, pabbajitva ekam nikayam dve nikayeti tepitakam buddhavacanam ganhati, attha samapattiyo bhaveti, vipassanam vaddhetva arahattam ganhati, arahattappattito patthaya mahasantuttho nama hoti. Evam yava arahatta visesakamata bhiyyokamyata nama. @Footnote: 1 cha.Ma. pannaya hi 2 cha.Ma. muccitukamassa @3 cha.Ma. asantutthita 4 cha.Ma. dhurabhattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page464.

[1379] "appativanita ca padhanasmin"ti padaniddese yasma pantasenasanesu adhikusalanam dhammanam bhavanaya ukkanthamano padhanam pativaseti nama, anukkanthamano no pativaseti nama. Tasma tam nayam dassetum "ya kusalanam dhammanan"tiadi vuttam. Tattha sakkaccakiriyatati kusalanam karane sakkaccakarita. Sataccakiriyatati satatameva karanam. Atthitakiriyatati khandam akatva atthapetva karanam. Anolinavuttitati alinajivita, 1- alinappavattita va. Anikkhittachandatati kusalachandassa anikkhipanam. Anikkhittadhuratati kusalakarane viriyadhurassa anikkhipanam. [1380] Pubbenivasanussatinanam vijjati ettha pubbenivasoti pubbenivutthakkhandha ca khandhapatibaddha ca. 2- Pubbenivasassa anussati pubbenivasanussati, taya sampayuttam nanam pubbenivasanussatinanam. Tayidam pubbenivutthakkhandhapaticchadakatamam vijjhatiti vijja. Tam tamam vijjhitva te khandhe vidite pakate karotiti viditakaranatthenapi vijja. Cutupapate nananti cutiyanca upapate ca nanam. Idampi sattanam cutipatisandhipaticchadakatamam vijjhatiti vijja, tam tamam vijjhitva sattanam cutipatisandhiyo vidita pakata karotiti viditakaranatthenapi vijja. Asavanam khaye nananti sabbakilesanam khayasamaye nanam. Tayidam catusaccacchadakatamam vijjhatiti vijja. Tam tamam vijjhitva cattari saccani viditani pakatani karotiti viditakaranatthenapi vijja. [1381] Cittassa ca adhimutti nibbanancati ettha arammane adhimuccanatthena paccanikadhammehi ca sutthu muttatthena attha samapattiyo cittassa adhimutti nama. Itaram pana natthi ettha tanhasankhatam vanam, niggatam va tasma vanati nibbanam. Tattha attha samapattiyo sayam vikkhambhitakilesehi vimuttatta vimuttiti vutta, nibbanam pana sabbakilesehi accantam vimuttatta vimuttiti vuttam. 3- @Footnote: 1 Si. alinajivitata 2 cha.Ma. khandhapatibaddhanca @3 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page465.

[1382] Maggasamangissa nananti cattari maggananani. Phalasamangissa nananti cattari phalananani. Tattha pathamamaggananam panca kilese khepentam nirodhentam vupasamentam patipassambhentam uppajjatiti khaye nanam nama jatam. Dutiyamaggananam cattaro kilese, tatha tatiyamaggananam. Catutthamaggananam pana attha kilese khepentam nirodhentam vupasamentam patipassambhentam uppajjatiti khaye nanam nama jatam. Tam tam maggaphalananam pana tesam tesam kilesanam khinante niruddhante vupasamante patipassambhante anuppadante appavattante uppannanti anuppade nanam nama jatanti. Atthasaliniya dhammasangahatthakathaya nikkhepakandavannana nitthita. ------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 445-465. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=11088&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=11088&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=836              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=7290              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=6550              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=6550              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]