บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๙. นวกนิปาต ๓๖๙. ๑. ภูตตฺเถรคาถาวณฺณนา นวกนิปาเต ยทา ทุกฺขนฺติอาทิกา อายสฺมโต ภูตตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เสโนติ ๑- ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส "อุสภํ ปวรนฺ"ติอาทินา จตูหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ. โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาเกต- นครสฺส ทฺวารคาเม ๒- มหาวิภวสฺส เสฏฺฐิสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตสฺส กิร เสฏฺฐิโน ชาตา ชาตา ทารกา พทฺธาฆาเตน เอเกน ยกฺเขน ขาทิตา, อิมสฺส ปน ปจฺฉิมภวิกตฺตา ภูตา ๓- อารกฺขํ คณฺหึสุ. ยกฺโข ปน เวสฺสวณสฺส อุปฏฺฐานํ คโต, ปุน นาคมาสิ. นามกรณทิวเส จสฺส "เอวํ กเต อมนุสฺสา อนุกมฺปนฺตา ปริหเรยฺยุนฺ"ติ ภูโตติ นามํ อกํสุ. โส ปน อตฺตโน ปุญฺญผเลน ๔- อนนฺตราโย วฑฺฒิ, ตสฺส "ตโย ปาสาทา อเหสุนฺ"ติอาทิ สพฺพํ ยสสฺส กุลปุตฺตสฺส วิภวกิตฺตเน วิย เวทิตพฺพํ. โส วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ สาเกเต วสนฺเต อุปาสเกหิ สทฺธึ วิหารํ คโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อชกรณิยา นาม นทิยา ตีเร เลเณ วสนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๕-:- "อุสภํ ปวรํ วีรํ มเหสึ วิชิตาวินํ สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ. @เชิงอรรถ: ๑ อิ. โสโนติ ๒ สี.,อิ. สาเกตนคเร ๓ สี.,อิ. มนุสฺสา อปฺปมตฺตา หุตฺวา @๔ ฉ.ม. ปุญฺญพเลน ๕ ขุ.อป. ๓๒/๒๐/๑๖๓ ปรปฺปสาทกตฺเถราปทาน หิมวาวาปริเมยฺโย สาคโรว ทุรุตฺตโร ตเถว ฌานํ พุทฺธสฺส โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ. วสุธา ยถาปฺปเมยฺยา จิตฺตา วนวฏํสกา ตเถว สีลํ พุทฺธสฺส โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ. อนิลญฺชลาสงฺขุพฺโภ ยถากาโส อสงฺขิโย ตเถว ญาณํ พุทฺธสฺส โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ. อิมาหิ จตุคาถาหิ พฺราหฺมโณ เสนสวฺหโย ๑- พุทฺธเสฏฺฐํ ถวิตฺวาน สิทฺธตฺถํ อปราชิตํ. จตุนฺนวุติกปฺปานิ ทุคฺคตึ นุปปชฺชถ สุคตึ สุขสมฺปตฺตึ ๒- อนุโภสิมนปฺปกํ. จตุนฺนวุติโต กปฺเป ถวิตฺวา โลกนายกํ ทุคฺคตึ นาภิชานามิ โถมนสฺส ๓- อิทํ ผลํ. จาตุทฺทสมฺหิ กปฺปมฺหิ จตุโร อาสุมุคฺคตา สตฺตรตนสมฺปนฺนา จกฺกวตฺตี มหพฺพลา. กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อปเรน สมเยน ญาตีนํ อนุกมฺปาย สาเกตํ คนฺตฺวา กติปาหํ เตหิ อุปฏฺฐิยมาโน อญฺชนวเน วสิตฺวา ปุน อตฺตนา วสิตฏฺฐานเมว คนฺตุกาโม คมนาการํ ทสฺเสสิ. ญาตกา "อิเธว ภนฺเต วสถ, ตุเมฺหปิ น กิลมิสฺสถ, มยมฺปิ ปุญฺเญน วฑฺฒิสฺสามา"ติ เถรํ ยาจึสุ. เถโร อตฺตโน วิเวกาภิรตึ ตตฺถ จ ผาสุวิหารํ ปกาเสนฺโต:- [๕๑๘] "ยทา ทุกฺขํ ชรามรณนฺติ ปณฺฑิโต อวิทฺทสู ยตฺถ สิตา ปุถุชฺชนา @เชิงอรรถ: ๑ ก. โสนอวฺหโย ๒ ปาลิ. สุคตีสุ สุสมฺปตฺตึ ๓ ฉ.ม. โถมนาย ทุกฺขํ ปริญฺญาย สโตว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๑๙] ยทา ทุกฺขสฺสาวหนึ วิสตฺติกํ ปปญฺจสงฺฆาตทุขาธิวาหินึ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน สโตว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๐] ยทา สิวํ เทฺวจตุรงฺคคามินํ มคฺคุตฺตมํ สพฺพกิเลสโสธนํ ปญฺญาย ปสฺสิตฺว ๑- สโตว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๑] ยทา อโสกํ วิรชํ อสงฺขตํ สนฺตํ ปทํ สพฺพกิเลสโสธนํ ภาเวติ สญฺโญชนพนฺธนจฺฉิทํ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๒] ยทา นเภ คชฺชติ เมฆทุนฺทุภิ ธารากุลา วิหงฺคปเถ ๒- สมนฺตโต ภิกฺขุ จ ปพฺภารคโตว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๓] ยทา นทีนํ กุสุมากุลานํ วิจิตฺตวาเนยฺยวฏํสกานํ ตีเร นิสินฺโน สุมโนว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๔] ยทา นิสีเถ รหิตมฺหิ กานเน เทเว คฬนฺตมฺหิ นทนฺติ ทาฐิโน @เชิงอรรถ: ๑ ปาลิ. ผุสิตฺวา ๒ ฉ.ม. วิหคปเถ ภิกฺขุ จ ปพฺภารคโตว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๕] ยทา วิตกฺเก อุปรุนฺธิยตฺตโน นคนฺตเร นควิวรํ สมสฺสิโต วีตทฺทโร วีตขิโลว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ. [๕๒๖] ยทา สุขี มลขิลโสกนาสโน นิรคฺคโฬ นิพฺพนโถ วิสลฺโล สพฺพาสเว พฺยนฺติกโตว ฌายติ ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทตี"ติ อิมา คาถา อภาสิ. ตตฺถายํ ปทโยชนามุเขน ปฐมคาถาย อตฺถวณฺณนา:- ขนฺธานํ ปริปาโก ชรา. เภโท มรณํ. ชรามรณสีเสน เจตฺถ ชรามรณวนฺโต ธมฺมา คหิตา ๑-. "ตยิทํ ชรามรณํ ทุกฺขนฺ"ติ อวิทฺทสู ยถาภูตํ อชานนฺตา ปุถุชฺชนา ยตฺถ ยสฺมึ อุปาทานกฺ- ขนฺธปญฺจเก สิตา ปฏิพนฺธา อลฺลีนา, ตํ "อิทํ ทุกฺขํ, เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น อิโต ภิยฺโย"ติ วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ปริชานิตฺวา อิธ อิมสฺมึ สาสเน สโต สมฺปชาโน ปณฺฑิโต ภิกฺขุ ยทา ยสฺมึ กาเล ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน ฌายติ. ตโต วิปสฺสนารติโต มคฺคผลรติโต จ ปรมตรํ อุตฺตมตรํ รตึ น วินฺทติ นปฺปฏิลภติ. เตนาห ภควา:- "ยโต ยโต สมฺมสติ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ ลภตี ปีติปาโมชฺชํ อมตํ ตํ วิชานตํ. ปฐพฺยา เอกรชฺเชน สคฺคสฺส คมเนน วา สพฺพโลกาธิปจฺเจน โสตาปตฺติผลํ วรนฺ"ติ ๒-. @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ชรามรณวนฺโต คหิโต ๒ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๑๗๘/๔๘ อนาถปิณฺฑิกปุตฺตกาลวตฺถุ เอวํ ปริญฺญาภิสมยมุเขน วิเวกรตึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปหานาภิสมยาทิมุเขนปิ ตํ ทสฺเสตุํ ทุติยาทิกา ติสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ ทุกฺขสฺสาวหนินฺติ ทุกฺขสฺส อายตึ ปวตฺตึ, ทุกฺขสฺส นิปฺผตฺติกนฺติ อตฺโถ. วิสตฺติกนฺติ ตณฺหํ. สา หิ วิสตาติ วิสตฺติกา, วิสาลาติ วิสตฺติกา, วิสฏาติ วิสตฺติกา, วิสกฺกตีติ วิสตฺติกา, วิสํ หรตีติ วิสตฺติกา, วิสํวาทิกาติ วิสตฺติกา, วิสมูลาติ วิสตฺติกา, วิสผลาติ วิสตฺติกา, วิสปริโภคาติ วิสตฺติกา, วิสาลา วา ปน สา ตณฺหา รูเป สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺฐพฺเพ ธมฺเม กุเล คเณ วิตฺถตาติ วิสตฺติกาติ วุจฺจติ. ปปญฺจสงฺฆาตทุขาธิวาหินินฺติ สตฺตสนฺตานํ สํสาเร ปปญฺเจนฺติ วิตฺถาเรนฺตีติ ปปญฺจา, ราคาทโย มานาทโย จ. เต เอว ปวตฺติทุกฺขสฺส สงฺฆาตฏฺเฐน สงฺฆาตา, สทรถปริฬาหสภาวตฺตา ทุกฺขญฺจาติ ปปญฺจสงฺฆาตทุขํ, ตสฺส อธิวาหโต ๑- นิพฺพตฺตนโต ปปญฺจสงฺฆาตทุขาธิวาหินี. ตํ ตณฺหํ ปหนฺตฺวานาติ อริยมคฺเคน สมุจฺฉินฺทิตฺวา. สิวนฺติ เขมํ, อเขมกรานํ กิเลสานํ สมุจฺฉินฺทเนน เตหิ อนุปทฺทุตนฺติ อตฺโถ. สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ วเสน ทฺวิจตุรงฺโค ๒- หุตฺวา อริเย นิพฺพานํ คเมตีติ เทฺวจตุรงฺคคามินํ, คาถาสุขตฺถํ เจตฺถ วิภตฺติอโลโป กโตติ ทฏฺฐพฺพํ. รูปูปปตฺติมคฺคาทีสุ สพฺเพสุ มคฺเคสุ อุตฺตมตฺตา มคฺคุตฺตมํ. เตนาห ภควา "มคฺคานฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ"ติอาทิ. ๓- สพฺเพหิ กิเลสมเลห สตฺตานํ โสธนโต สพฺพกิเลสโสธนํ. ปญฺญาย ปสฺสิตฺวาติ ปฏิเวธปญฺญาย ภาวนาภิสมยวเสน อภิสเมจฺจ. โสกเหตูนํ อภาวโต ปุคฺคลสฺส จ โสกาภาวเหตุโต นตฺถิ เอตฺถ โสโกติ อโสกํ. ตถา วิคตราคาทิรชตฺตา วิรชํ. น เกนจิ ปจฺจเยน สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ. สพฺเพสํ กิเลสานํ สพฺพสฺส จ ทุกฺขสฺส วูปสมภาวโต สํสารทุกฺขทฺทิเตหิ ปชฺชิตพฺพโต ๔- อธิคนฺตพฺพโต จ สนฺตํ ปทํ. สพฺเพหิ กิเลสมเลหิ สตฺตสนฺตานสฺส โสธนนิมิตฺตโต สพฺพกิเลสโสธนํ. ภาเวตีติ สจฺฉิกิริยาภิสมยวเสน อภิสเมติ. พหุกฺขตฺตุํ หิ นิพฺพานํ @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อวิปฺปหานโต ๒ สี.,อิ. ทฺวิจตุรงฺเค @๓ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๒๗๓/๖๔ ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ ๔ สี. ปชหิตพฺพโต อารพฺภ สจฺฉิกิริยาภิสมยํ ปวตฺเตนฺตสฺส อาลมฺพเก ๑- ลพฺภมานวิเสสกํ อาลมฺพิตพฺเพ ๒- อาโรเปตฺวา เอวํ วุตฺตํ. สญฺโญชนสงฺขาตานํ พนฺธนานํ เฉทนโต สญฺโญชน- พนฺธนจฺฉิทํ. นิมิตฺตํ เหตฺถ กตฺตุภาเวน อุปจาริตํ, ยถา อริยภาวกรานิ สจฺจานิ อริยสจฺจานีติ. ยถา ปุริมคาถาสุ ยทา ฌายติ, ตทา ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทตีติ โยชนา. เอวํ อิธ ยทา ภาเวติ, ตทา ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทตีติ โยชนา. เอวํ เถโร จตูหิ คาถาหิ อตฺตานํ อนุปเนตฺวาว จตุสจฺจปฏิเวธกิตฺตเนน อญฺญํ พฺยากริตฺวา อิทานิ อตฺตนา วสิตฏฺฐานสฺส วิวิตฺตภาเวน ผาสุตํ ทสฺเสนฺโต "ยทา นเภ"ติอาทิกา คาถา อภาสิ. ตตฺถ นเภติ อากาเส. สินิทฺธคมฺภีรนิคฺโฆสตาย เมโฆเยว ทุนฺทุภิ เมฆทุนฺทุภิ. สมนฺตโต ปคฺฆรนฺตีหิ ธาราหิ อากุลาติ ธารากุลา. วิหงฺคานํ ปกฺขีนํ คมนมคฺคตฺตา วิหงฺคปเถ นเภติ โยชนา. ตโตติ ฌานรติโต. กุสุมากุลานนฺติ ตรูหิ คฬิตกุสุเมหิ สโมหิตานํ. วิจิตฺตวาเนยฺยวฏํสกานนฺติ วเน ชาตตฺตา วาเนยฺยานิ วนปุปฺผานิ, วิจิตฺตานิ วาเนยฺยานิ วฏํสกานิ เอตาสนฺติ วิจิตฺตวาเนยฺยวฏํสกา, นทิโย, ๓- ตาสํ นานาวิธวนปุปฺผวฏํสกานนฺติ อตฺโถ. อุตฺตริ- มนุสฺสธมฺมวเสน สุนฺทโร มโน เอตสฺสาติ สุมโน ฌายติ. นิสีเถติ รตฺติยํ. รหิตมฺหีติ ชนสมฺพาธวิรหิเต วิวิตฺเต. เทเวติ เมเฆ. คฬนฺตมฺหีติ วุฏฺฐิธาราโย ปคฺฆรนฺเต วสฺสนฺเต. ทาฐิโนติ สีหพฺยคฺฆาทโย ปฏิปกฺข- สตฺตา. เต หิ ทาฐาวุธาติ ๔- "ทาฐิโน"ติ วุจฺจนฺติ, นทนฺติ ทาฐิโนติ อิทมฺปิ ชนวิเวกทสฺสนตฺถเมว คหิตํ. วิตกฺเก อุปรุนฺธิยตฺตโนติ อตฺตสนฺตานปริยาปนฺนตาย อตฺตโน กามวิตกฺกาทิเก มิจฺฉาวิตกฺเก ปฏิปกฺขพเลน นิเสเธตฺวา. อตฺตโนติ วา อิทํ วินฺทตีติ อิมินา โยเชตพพํ @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อลพฺภโต ๒ สี.,อิ. อลพฺภิตพฺเพ ๓ สี. วฏํสกาโย, อิ. วฏํสกาทโย @๔ สี.,อิ. เตหิ ทาฐาหิ วุยฺหนฺตีติ "ตโต รตึ ปรมตรํ อตฺตนา น วินฺทตี"ติ. นคนฺตเรติ ปพฺพตนฺตเร. นควิวรนฺติ ปพฺพตคุหํ ปพฺภารํ วา. สมสฺสิโตติ นิสฺสิโต อุปคโต. วีตทฺทโรติ วิคตกิเลสทรโถ. วีตขิโลติ ปหีนเจโตขิโล. สุขีติ ฌานาทิสุเขน สุขิโต. มลขิลโสกนาสโนติ ราคาทีนํ มลานํ ปญฺจนฺนํ จ เจโตขิลานํ ญาติวิโยคาทิเหตุกสฺส โสกสฺส จ ปหายโก. นิรคฺคโฬติ อคฺคฬํ วุจฺจติ อวิชฺชา นิพฺพานปุรปเวสนิวารณโต, ตทภาวโต นิรคฺคโฬ. นิพฺพนโถติ นิตโณฺห. วิสลฺโลติ วิคตราคาทิสลฺโล. สพฺพาสเวติ กามาสวาทิเก สพฺเพปิ อาสเว. พฺยนฺติกโตติ พฺยนฺติกตาวี อริยมคฺเคน วิคตนฺเต กตฺวา ฐิโต ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารตฺถํ ยทา ฌายติ, ตโต ฌานรติโต ปรมตรํ รตึ น วินฺทตีติ โยชนา. เอวํ ปน วตฺวา เถโร อชกรณีตีรเมว คโต. ภูตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย นวกนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๗๖-๑๘๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=4034&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=4034&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=369 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6874 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7001 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7001 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]