อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๑๗๐.
                          ๕. สพฺพมตฺถีติกถา
                         ๑. วาทยุตฺติวณฺณนา
     [๒๘๒] อิทานิ สพฺพมตฺถีติวาทกถา นาม โหติ. ตตฺถ เยสํ "ยงฺกิญฺจิ
รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนโธ"ติอาทิวจนโต ๑-
"สพฺเพปิ อตีตาทิเภทา ธมฺมา ขนฺธสภาวํ น วิชหนฺติ, ตสฺมา สพฺพํ อตฺถิเยว
นามา"ติ ลทฺธิ เสยฺยถาปิ เอตรหิ สพฺพมตฺถิวาทานํ, เตสํ ลทฺธิวิโสธนตฺถํ
สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, วุตฺตปฺปการาย ทิฏฺิยา ๒- ตฺวา ปฏิญฺา อิตรสฺส.
สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมึ สรีเร สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติ. สพฺพทาติ สพฺพสฺมึ กาเล
สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติ. สพฺเพน สพฺพนฺติ สพฺเพนากาเรน สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติ.
สพฺเพสูติ สพฺพธมฺเมสุ สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติ. อโยคนฺติ อยุตฺตํ. นานาสภาวานญฺหิ
โยโค โหติ, น เอกสภาวสฺส. อิติ อิมสฺมึ ปเญฺห รูปํ เวทนาย เวทนํ วา
รูเปน อนานํ เอกลกฺขณเมว กตฺวา สพฺพมตฺถีติ ปุจฺฉติ. ยมฺปิ นตฺถิ ตมฺปิ
อตฺถีติ ยมฺปิ ฉฏฺขนฺธาทิกํ สสวิสาณาทิกํ วา กิญฺจิ นตฺถีติ สิทฺธํ, ตมฺปิ เต
อตฺถีติ ปุจฺฉติ. สพฺพมตฺถีติ ยา ทิฏฺิ สา ทิฏฺิ มิจฺฉาทิฏฺีติ, ยา ทิฏฺิ สา
ทิฏฺิ สมฺมาทิฏฺีติ เหวมตฺถีติ อิมินา อิทํ ปุจฺฉติ:- ยา เต เอสา สพฺพมตฺถีติ
ทิฏฺิ, สา ทิฏฺิ อยาถาวกตฺตา มิจฺฉาทิฏฺีติ เอวํ ยา จ ๓- อมฺหากํ ทิฏฺิ,
สา ทิฏฺิ ยาถาวกตฺตา สมฺมาทิฏฺีติ เอวํ ตว สมเย อตฺถีติ ปุจฺฉติ. อิตโร
สพฺเพสุปิ เอเตสุ นเยสุ วุตฺตปฺปการาย อตฺถิตาย อภาวโต ปฏิกฺขิปติ. อิเมสุ
ปน สพฺเพสุปิ นเยสุ "อาชานาหิ นิคฺคหนฺ"ติ อาทิกํ กตฺวา สพฺโพ กถามคฺคเภโท
วิตฺถารโต เวทิตพฺโพติ อยํ ตาเวตฺถ วาทยุตฺติ.
                        ๒. กาลสํสนฺทนวณฺณนา
     [๒๘๓-๒๘๔] อิทานิ อตีตํ อตฺถีติ กาลสํสนฺทนํ โหติ. ตตฺถ อตีตํ อตฺถีติ-
อาทิกํ สุทฺธิกสํสนฺทนํ. อตีตํ รูปํ อตฺถีติอาทิกํ ขนฺธาทิวเสน กาลสํสนฺทนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ๓๕/๑/๑  ๒ ฉ.ม. ลทฺธิยา  ๓ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
     [๒๘๕] ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อปฺปิยํ กริตฺวาติ อตีตานาคตํ ปหาย ปจฺจุปฺปนฺน-
รูปเมว อปฺปิยํ อวิภชิตพฺพํ กริตฺวา. รูปภาวํ ชหตีติ ปเญฺห นิรุทฺธสฺสาปิ
รูปสฺส รูปกฺขนฺธสงฺคหิตตฺตา ปฏิกฺขิปติ. รูปภาวํ น ชหตีติ ปฏิโลมปเญฺหปิ
รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิตตฺตาว ปฏิชานาติ. โอทาตํ วตฺถํ อปฺปิยํ กริตฺวาติ เอตฺถ
กิญฺจาปิ น สพฺพํ วตฺถํ โอทาตํ, อิมินา ปน วตฺถนฺติ อวตฺวา "โอทาตํ วตฺถํ
อปฺปิยํ กริตฺวา"ติ วุตฺเต สกวาทินา เอกตฺถตา อนุญฺาตา. โอทาตภาวํ ชหตีติ
ปเญฺห วณฺณวิคมํ สนฺธาย ปฏิญฺา สกวาทิสฺส, วตฺถภาวํ ชหตีติ เอตฺถ ปน
ปญฺตฺติยา อวิคตตฺตา ปฏิกฺเขโป ตสฺเสว. ปฏิโลเมปิ เอเสว นโย.
     [๒๘๖] อตีตํ อตีตภาวํ น ชหตีติ ปุฏฺโ ปน ๑- "ยทิ ชเหยฺย, อนาคตํ
วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา สิยา"ติ มญฺมาโน ปฏิชานาติ. อนาคตํ อนาคตภาวํ น ชหตีติ
ปุฏฺโ ปน "ยทิ ชเหยฺย, ๒- อนาคตเมว, ๓- ปุจฺจุปฺปนฺนภาวํ น ปาปุเณยฺยา"ติ
มญฺมาโน ปฏิกฺขิปติ. ปจฺจุปฺปนฺนปเญฺหปิ อตีตภาวํ อนาปชฺชนโทโส สิยาติ
ปฏิกฺขิปติ. อนุโลมปเญฺหสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     [๒๘๗] เอวํ สุทฺธิกนยํ วตฺวา ปุน ขนฺธวเสน ทสฺเสตุํ อตีตํ รูปนฺติอาทิ
วุตฺตํ. ตํ สพฺพํ ปาลิอนุสาเรเนว สกฺกา ชานิตุํ.
                          วจนโสธนวณฺณนา
     [๒๘๘] อิทานิ "อตีตํ นวตฺถี"ติอาทิวจนโต โสธนา ๔- โหติ. ตตฺถ
หญฺจิ อตีตํ นวตฺถีติ ยทิ อตีตํ โน อตฺถีติ อตฺโถ. อตีตํ อตฺถีติ มิจฺฉาติ
อตีตญฺจ ตํ อตฺถิ จาติ มิจฺฉาเอว. ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ปุฏฺโ
อนาคตกฺขเณเยวสฺส ปจฺจุปฺปนฺนตาย อภาวํ สนฺธาย กาลนานตฺเตน ปฏิกฺขิปติ.
     ทุติยํ ปุฏฺโ ยํ อุปฺปาทโต ปุพฺเพ อนาคตํ อโหสิ, ตสฺส อุปฺปนฺนกาเล
ปจฺจุปฺปนฺนตฺตา ปฏิชานาติ. หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตีติ ยเทตํ ตยา "อนาคตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ     ๒ ฉ.ม. น ชเหยฺย
@๓ ฉ. อนาคตเมวสฺส           ๔ ฉ.ม. วจนโสธนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ โหตี"ติ วทตา ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ
ลทฺธิวเสน "อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา หุตฺวา โหตี"ติ วุตฺตํ, กินฺเต ตมฺปิ
หุตฺวา โหตีติ. อิตโร หุตฺวา ภูตสฺส ปุน หุตฺวา อภาวโต น เหวนฺติ
ปฏิกฺขิปติ.
     ทุติยํ ปุฏฺโ ยสฺมา ตํ อนาคตํ หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ โหนฺตํ "หุตฺวา
โหตี"ติ สงฺขฺยํ คตํ, ตสฺมา ปฏิชานาติ. อถ นํ สกวาที "ยทิ เต ตํ อนาคตํ
หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ โหนฺตํ `หุตฺวา โหตี'ติ สงฺขฺยํ คตํ, ปุน หุตฺวา โหติ, ยํ
อนาคตํ น หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ น โหนฺตํ `น หุตฺวา น โหตี'ติ สงฺขฺยํ คตํ
สสวิสาณํ, กินฺเต ตมฺปิ ปุน น หุตฺวา น โหตี"ติ อธิปฺปาเยน น หุตฺวา น
โหติ น หุตฺวา น โหตีติ ปญฺหํ ปุจฺฉติ. อิตโร "ยํ นตฺถิ, ตํ นตฺถิตายเอว
อนาคตํ น หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนํ น โหตีติ นหุตฺวานโหติ นาม ตาว โหตุ,
ปุน นหุตฺวานโหติภาโว ปนสฺส กุโต"ติ มญฺมาโน ปฏิกฺขิปติ. ตญฺเว
ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺติ ปเญฺหปิ ปจฺจุปฺปนฺนลกฺขเณเยวสฺส ๑- อตีตตาย อภาวํ
สนฺธาย กาลนานตฺตา ปฏิกฺขิปติ.
     ทุติยปเญฺห ปุฏฺโ ยํ อตีตภาวโต ปุพฺเพ ปจฺจุปฺปนฺนํ อโหสิ, ตสฺเสว
อตีตตฺตา ปฏิชานาติ. หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตีติ ยเทตํ ตยา "ปจฺจุปฺปนฺนํ
หุตฺวา อตีตํ โหตี"ติ  วทตา "ตญฺเว ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺ"ติ ลทฺธิวเสน
"ปจฺจุปฺปนฺนํ วา อตีตํ วา หุตฺวา โหตี"ติ วุตฺตํ, กินฺเต ตมฺปิ หุตฺวา โหตีติ.
อิตโร หุตฺวา ภูตสฺส ปุน หุตฺวา อภาวโต น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติ.
     ทุติยปเญฺห ยสฺมา ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ หุตฺวา อตีตํ โหนฺตํ "หุตฺวา โหตี"ติ
สงฺขฺยํ คตํ, ตสฺมา ปฏิชานาติ. อถ นํ สกวาที "ยทิ เต ตญฺเว ปจฺจุปฺปนฺนํ
หุตฺวา อตีตํ โหนฺตํ `หุตฺวา โหตี'ติ สงฺขฺยํ คตํ, ปุน หุตฺวา โหติ, ยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปจฺจุปฺปนฺนกฺขเณเยวสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๓.
ปจฺจุปฺปนฺนํ น หุตฺวา อตีตํ น โหนฺตํ `น หุตฺวา น โหตี'ติ สงฺขฺยํ คตํ
สสวิสาณํ, กินฺเต ตมฺปิ ปุน น หุตฺวา น โหตี"ติ อธิปฺปาเยน น หุตฺวา น
โหติ น หุตฺวา น โหตีติ ปญฺหํ ปุจฺฉติ. อิตโร "ยํ นตฺถิ, ตํ นตฺถิตายเอว
ปจฺจุปฺปนฺนํ น หุตฺวา อตีตํ น โหตีติ นหุตฺวานโหติ นาม ตาว โหตุ, ปุน
นหุตฺวานโหติภาโว ปนสฺส กุโต"ติ มญฺมาโน ปฏิกฺขิปติ. อุภยํ เอกโต
กตฺวา อาคเต ตติยปเญฺหปิ อิมินา อุปาเยน ๑- โยชนา กาตพฺพา.
     อปโร นโย:- ยทิ ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, อนาคตสฺส
ปจฺจุปฺปนฺเน วุตฺโต โหติภาโว ปจฺจุปฺปนฺนสฺส จ อนาคเต วุตฺโต หุตฺวาภาโว
อาปชฺชติ, เอวํ สนฺเต อนาคตมฺปิ หุตฺวาโหติ นาม, ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ หุตฺวาโหติเยว
นาม, เตน ตํ ปุจฺฉามิ ๒- "กินฺเต เอเตสุ เอเกกํ  หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตี"ติ.
อิตโร "ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺ"ติ ปเญฺห ปฏิกฺขิตฺตนเยเนว ปฏิกฺขิปิตฺวา
ปุน ปุฏฺโ ทุติยปเญฺห ปฏิญฺาตนเยเนว ปฏิชานาติ. อถ นํ สกวาที "ตญฺเว
อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺ"ติ ปญฺหาวเสน เตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตีติ
ปฏิชานนฺตํ ปุริมํ ปฏิกฺขิตฺตปญฺหํ ปริวตฺเตตฺวา ปุจฺฉนฺโต น หุตฺวา น โหติ
น หุตฺวา น โหตีติ ปุจฺฉติ. ตสฺสตฺโถ:- นนุ "ตยา ตญฺเว อนาคตํ ตํ
ปจฺจุปฺปนฺนนฺ"ติ วุตฺเต ปมปญฺหํ ปฏิกฺขิปนฺเตน อนาคตสฺส โหติภาโว
ปจฺจุปฺปนฺนสฺส จ หุตฺวาภาโว ปฏิกฺขิตฺโตติ. เตน อนาคตํ น โหติ นาม,
ปจฺจุปฺปนฺนํ น หุตฺวา นาม.
     ทุติยปเญฺห จ ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ปฏิญฺาตํ, เอวํ สนฺเต
อนาคตมฺปิ น หุตฺวา น โหติ นาม, ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ น หุตฺวา น โหติเยว
นาม. เตน ตํ ปุจฺฉามิ ๒- "กินฺเต เอเตสุ เอเกกํ น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา
น โหตี"ติ. ปรวาที สพฺพโต อนฺธกาเรน ปริโยนทฺโธ วิย เตสํ นหุตฺวานโหติภาวํ
อปสฺสนฺโต น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิมินาวุปาเยน   ๒ ฉ.ม. ปุจฺฉาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๔.
     ทุติยวาเรปิ ยทิ ตญฺเว ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตํ, ปจฺจุปฺปนฺนสฺส อตีเต
วุตฺโต โหติภาโว อตีตสฺส จ ปจฺจุปฺปนฺเน วุตฺโต หุตฺวาภาโว อาปชฺชติ, เอวํ
สนฺเต ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ หุตฺวาโหติ นาม, อตีตมฺปิ หุตฺวาโหติเยว นาม, เตน ตํ
ปุจฺฉามิ ๑- "กินฺเต เอเตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตี"ติ. อิตโร ตญฺเว
ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺติ ปเญฺห ปฏิกฺขิตฺตนเยเนว ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ปุฏฺโ
ทุติยปเญฺห ปฏิญฺาตนเยเนว ปฏิชานาติ. อถ นํ สกวาที "ตญฺเว ปจฺจุปฺปนฺนํ
ตํ อตีตนฺ"ติ ปญฺหาวเสน เตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตีติ ปฏิชานนฺตํ ๒-
ปุริมํ ปฏิกฺขิตฺตปญฺหํ ปริวตฺเตตฺวา ปุจฺฉนฺโต น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา น
โหตีติ ปุจฺฉติ. ตสฺสตฺโถ:- นนุ ตยา ตญฺเว ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺติ วุตฺเต
ปมปญฺหํ ปฏิกฺขิปนฺเตน ปจฺจุปฺปนฺนสฺส โหติภาโว อตีตสฺส จ หุตฺวาภาโว
ปฏิกฺขิตฺโตติ. เตน ปจฺจุปฺปนฺนํ นโหติ นาม, อตีตํ นหุตฺวา นาม.
     ทุติยปเญฺห จ เต "ตญฺเว ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺ"ติ ปฏิญฺาตํ, เอวํ
สนฺเต ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ น หุตฺวา น โหติ นาม, อตีตมฺปิ น หุตฺวา น โหติเยว
นาม, เตน ตํ ปุจฺฉามิ ๑- "กินฺเต เอเตสุ เอเกกํ น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา
น โหตี"ติ. ปรวาที สพฺพโต อนฺธกาเรน ปริโยนทฺโธ วิย เตสํ นหุตฺวานโหติภาวํ
อปสฺสนฺโต น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติ.
     ตติยวาเรปิ ยทิ ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตํ, อนาคต-
ปจฺจุปฺปนฺนานํ ปจฺจุปฺปนฺนาตีเตสุ วุตฺโต โหติภาโว ปจฺจุปฺปนฺนาตีตานญฺจ อนาคต-
ปจฺจุปฺปนฺเนสุ วุตฺโต หุตฺวาภาโว อาปชฺชติ, เอวํ สนฺเต อนาคตมฺปิ หุตฺวาโหติ
นาม, ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อตีตมฺปิ หุตฺวา โหติเยว นาม, เตน ตํ ปุจฺฉามิ ๑- "กินฺเต
ตีสุปิ เอเตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ หุตฺวา โหตี"ติ. อิตโร "ตญฺเว อนาคตํ ตํ
ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺ"ติ ปเญฺห ปฏิกฺขิตฺตนเยเนว ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ปุฏฺโ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุจฺฉาม   ๒ ม. ปฏิชานนฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
ทุติยปเญฺห ปฏิญฺาตนเยเนว ปฏิชานาติ. อถ นํ สกวาที "ตญฺเว อนาคตํ
ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺ"ติ ปญฺหาวเสน เตสุ เอเกกํ หุตฺวา โหติ หุตฺวา
โหตีติ ปฏิชานนฺตํ ปุริมํ ปฏิกฺขิตฺตปญฺหํ ปริวตฺเตตฺวา ปุจฺฉนฺโต น หุตฺวา น
โหติ น หุตฺวา น โหตีติ ปุจฺฉติ. ตสฺสตฺโถ:- นนุ ตยา ตญฺเว อนาคตํ
ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺติ วุตฺเต ปมปญฺหํ ปฏิกฺขิปนฺเตน อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ
โหติภาโว ปจฺจุปฺปนฺนาตีตานญฺจ หุตฺวาภาโว ปฏิกฺขิตฺโตติ. เตน อนาคตํ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ น โหติ นาม, ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ อตีตญฺจ น หุตฺวา นาม.
     ทุติยปเญฺห จ เต "ตญฺเว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ อตีตนฺ"ติ
ปฏิญฺาตํ, เอวํ สนฺเต อนาคตมฺปิ น หุตฺวา น โหติ นาม, ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ
อตีตมฺปิ น หุตฺวา น โหติเยว นาม, เตน ตํ ปุจฺฉามิ ๑- "กินฺเต เอเตสุ เอเกกํ
น หุตฺวา น โหติ น หุตฺวา น โหตี"ติ. ปรวาที สพฺพโต อนฺธกาเรน
ปริโยนทฺโธ วิย เตสํ น หุตฺวา น โหติภาวํ อปสฺสนฺโต น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติ.
นิคฺคหาทีนิ ปเนตฺถ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพานิ.
                       วจนโสธนวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------
                       อตีตจกฺขุรูปาทิกถาวณฺณนา
     [๒๘๙] อตีตํ จกฺขุ อตฺถีติอาทีสุปิ จกฺขฺวาทิภาวาวิชหเนเนว อตีตํ ๒-
ปฏิชานาติ. ปสฺสตีติอาทีนิ ปุฏฺโ ปุน ๓- เตสํ วิญฺาณานํ กิจฺจาภาววเสน
ปฏิกฺขิปติ.
                        อตีตาณาทิกถาวณฺณนา
     [๒๙๐] เตน าเณน าณกรณียํ กโรตีติ ปเญฺห ตสฺส าณสฺส นิรุทฺธตฺตา
กิจฺจภาวมสฺส อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติ. ปุน ปุฏฺโ อตีตารมฺมณํ ปจฺจุปฺปนฺนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุจฺฉาม  ๒ ฉ.ม. อตฺถิตํ   ๓ ฉ.ม. ปน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
าณํ อตีตารมฺมณธมฺมานํ ๑- ชานนโต อตีตาณสฺส ๒- เลเสน ปจฺจุปฺปนฺนเมว "อตีตํ
าณนฺ"ติ กตฺวา เตน าเณน าณกรณียสฺส อตฺถิตาย ปฏิชานาติ. อถสฺส
สกวาที เลโสกาสํ อทตฺวา เตน าเณน ทุกฺขํ ปริชานาตีติอาทิมาห, อิตโร
อตีตารมฺมเณเนว าเณน อิเมสํ จตุนฺนํ กิจฺจานํ อภาวา ปฏิกฺขิปติ. อนาคตปเญฺหปิ
เอเสว นโย. ปจฺจุปฺปนฺนปโญฺห เจว สํสนฺทนปโญฺห จ อุตฺตานตฺถาเยว.
                         อรหนฺตาทิกถาวณฺณนา
     [๒๙๑] อรหโต อตีโต ราโค อตฺถีติอาทีสุปิ ราคาทิภาวาวิชหนโต เอวํ
ปฏิชานาติ. สราโคติอาทีสุ สุตฺตวิโรธภเยน เจว วจนยุตฺติวิโรธภเยน ๓- จ
ปฏิกฺขิปติ.
                         ปทโสธนกถาวณณนา
      [๒๙๕] เอวํ สพฺพมฺปิ ปาลิอนุสาเรเนว วิทิตฺวา ปรโต อตฺถิ สิยา อตีตํ,
สิยา นฺวาตีตนฺติ เอตฺถ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ:- ยํ อตีตเมว อตฺถิ, ตํ อตีตํ.
ยํ ปจฺจุปฺปนฺนานาคตํ อตฺถิ, ตํ โน อตฺถิ, ตํ โน อตีตํ. เตนาตีตํ นฺวาตีตํ,
นฺวาตีตํ อตีตนฺติ เตน การเณน อตีตํ โน อตีตํ, โน อตีตํ อตีตนฺติ.
อนาคตปจฺจุปฺปนฺนปุจฺฉาสุปิ เอเสว นโย.
                          สุตฺตสาธนวณฺณนา
     [๒๙๖] น วตฺตพฺพํ "อตีตํ อตฺถิ อนาคตํ อตฺถี"ติ สุตฺตสาธนาย
ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ปฏิญฺา สกวาทิสฺส. ปุน อตฺตโน ลทฺธึ นิสฺสาย ยงฺกิญฺจิ
ภิกฺขเว รูปนฺติ อนุโยโค ปรวาทิสฺเสว. ทุติยนเย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺา
อิตรสฺส. เอวํ สพฺพตฺถ ปุจฺฉา จ ปฏิญฺา จ เวทิตพฺพา. ยมฺปเนตํ ปรวาทินา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อตีตานํ ธมฺมานํ   ๒ ฉ.ม. อตีตํ าณนฺติ  ๓ ฉ.ม. ยุตฺติวิโรธภเยน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๗.
อนาคตสฺส อตฺถิภาวสาธนตฺถํ "นนุ วุตฺตํ ภควตา กพฬิงฺกาโร ๑- เจ ภิกฺขเว"ติ
สุตฺตสฺส ปริโยสาเน อตฺถิ ตตฺถ อายตึ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺตีติอาทิ ทสฺสิตํ, น
ตํ อนาคตสฺส อตฺถิภาวสาธกํ. ตญฺหิ เหตูนํ ปรินิฏฺิตตฺตา อวสฺสํ ภาวิตํ
สนฺธาย ตตฺถ วุตฺตํ. อยํ สุตฺตาธิปฺปาโย. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                     สพฺพมตฺถีติกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๗๐-๑๗๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=3804&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=3804&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=301
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=3751
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=2692
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=2692
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_37