อรรถกถาเล่มที่ ๒๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๔ ปณฺฑิต-สหสฺสวคฺค

หน้าที่ ๔๐.
     "เสโล ยถา เอกฆโน   วาเตน น สมีรติ,
      เอวํ นินฺทาปสํสาสุ     น สมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตาติ.
       ตตฺถ "นินฺทาปสํสาสูติ: กิญฺจาปิ อิธ เทฺว โลกธมฺมา
วุตฺตา, อตฺโถ ปน อฏฺฐนฺนมฺปิ วเสน เวทิตพฺโพ. ยถา หิ
เอกฆโน อสุสิโร เสโล ปุรตฺถิมาทิเภเทน วาเตน น สมีรติ น
อิญฺชติ น จลติ; เอวํ อฏฺฐสุปิ โลกธมฺเมสุ อชฺโฌตฺถรนฺเตสุ
ปณฺฑิตา น สมิญฺชนฺติ ปฏิฆวเสน วา อนุนยวเสน วา น จลนฺติ
น กมฺปนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                   ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ.
                      -----------
                  ๗. กาณมาตาวตฺถุ. (๖๖)
      "ยถาปิ รหโท คมฺภีโรติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต กาณมาตรํ อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุํ วินเย อาคตเมว. ๑- ตทา ปน กาณมาตรา อตุจฺฉหตฺถํ
ธีตรํ ปติกุลํ เปเสตุํ ปกฺเกสุ ปูเวสุ จตุกฺขตฺตุํ จตุนฺนํ ภิกฺขูนํ
ทินฺนกาเล สตฺถารา ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สิกฺขาปเท ปญฺญตฺเต,
กาณาย สามิเกน อญฺญาย ปชาปติยา อานีตาย, กาณา ตํ
ปวตฺตึ สุตฺวา "อิเมหิ เม ฆราวาโส นาสิโตติ ทิฏฺฐทิฏฺเฐ
@เชิงอรรถ: ๑. มหาวิภงฺค. ๒/๓๒๒.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑.
ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ. ภิกฺขู ตํ วีถึ ปฏิปชฺชิตุํ น วิสหึสุ.
สตฺถา ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา ตตฺถ อคมาสิ. กาณมาตา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ อทาสิ. สตฺถา
กตปาตราโส "กหํ กาณาติ ปุจฺฉิ. "เอสา ภนฺเต ตุมฺเห
ทิสฺวา มงฺกุภูตา โรทนฺตี ฐิตาติ. "กึการณาติ. "เอสา ภนฺเต
ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ; ตสฺมา ตุมฺเห ทิสฺวา มงฺกุ หุตฺวา
โรทมานา ฐิตาติ. อถ นํ สตฺถา ปกฺโกสาเปตฺวา "กาเณ
กสฺมา มํ ทิสฺวา มงฺกุภูตา นิลียิตฺวา โรทสีติ. อถสฺสา มาตา
ตาย กตกิริยํ อาโรเจสิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กึ ปน
กาณมาเต มม สาวกา ตยา ทินฺนกํ คณฺหึสุ อทินฺนกนฺติ.
"ทินฺนกํ ภนฺเตติ. "สเจ มม สาวกา ปิณฺฑาย จรนฺตา ตว
เคหทฺวารํ ปตฺตา ตยา ทินฺนกํ คณฺหึสุ, โก เตสํ โทโสติ.
"นตฺถิ ภนฺเต อยฺยานํ โทโส, เอติสฺสา เอว โทโสติ. สตฺถา
กาณมาห "กาเณ มยฺหํ กิร สาวกา ปิณฺฑาย จรมานา อิมํ
เคหทฺวารํ อาคตา, อถ เนสํ ตว มาตรา ปูวา ทินฺนา; โก
นาเมตฺถ มม สาวกานํ โทโสติ. "นตฺถิ ภนฺเต อยฺยานํ โทโส,
มยฺหเมว โทโสติ. สา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ขมาเปสิ. อถสฺสา
สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. สา โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ. สตฺถา
อุฏฺฐายาสนา วิหารํ คจฺฉนฺโต ราชงฺคเณน ปายาสิ. ราชา
ทิสฺวา "สตฺถา วิย ภเณติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม เทวาติ วุตฺเต,
"คจฺฉถ มม อาคนฺตฺวา วนฺทนภาวํ อาโรเจถาติ เปเสตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๒.
ราชงฺคเณ ฐิตํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา
"ภนฺเต กหํ คจฺฉถาติ ปุจฺฉิ. "กาณมาตาย เคหํ มหาราชาติ.
"กึการณา ภนฺเตติ. "กาณา กิร ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ,
ตํการณา คโตมฺหีติ. "กึ ปน โว ภนฺเต ตสฺสา อนกฺโกสนภาโว
กโตติ. "อาม มหาราช ภิกฺขูนญฺจ เม อนกฺโกสิกา กตา
โลกุตฺตรกุฏุมฺพสามินี จาติ. "โหตุ ภนฺเต ตุมฺเหหิ สา
โลกุตฺตรกุฏุมฺพสามินี กตา, อหํ ปน ตํ โลกิยกุฏุมฺพสามินึ กริสฺสามีติ
วตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏินิวตฺโต ปฏิจฺฉนฺนมหาโยคฺคํ ปหิณิตฺวา
กาณํ ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพาภรเณหิ อลงฺกริตฺวา เชฏฺฐธีตุฏฺฐาเน
ฐเปตฺวา "โย มม ธีตรํ โปเสตุํ สมตฺโถ; โส นํ คณฺหาตูติ อาห
อเถโก สพฺพตฺถกมหามตฺโต "อหํ เทวสฺส ธีตรํ โปเสสฺสามีติ ตํ
อตฺตโน เคหํ เนตฺวา สพฺพํ อิสฺสริยํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา "ยถารุจึ
ปุญฺญานิ กโรหีติ อาห. ตโต ปฏฺฐาย กาณา จตูสุ ทฺวาเรสุ
ปุริเส ฐเปตฺวา อตฺตนา อุปฏฺฐาตพฺเพ  ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ น
ลภติ. กาณาย เคหทฺวาเร ปฏิยาเทตฺวา ฐปิตํ ขาทนียโภชนียํ
มโหโฆ วิย ปวตฺตติ. ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ปุพฺเพ อาวุโส
จตฺตาโร มหลฺลกตฺเถรา กาณาย วิปฺปฏิสารํ กรึสุ, สา เอวํ
วิปฺปฏิสารินี หุตฺวาปิ สตฺถารํ อาคมฺม สทฺธาสมฺปทํ ลภิ, สตฺถารา
ปุน ตสฺสา เคหทฺวารํ ภิกฺขูนํ อุปสงฺกมนารหํ กตํ, อิทานิ
อุปฏฺฐาตพฺเพ ภิกฺขู วา ภิกฺขุนิโย วา ปริเยสมานาปิ น ลภติ,
อโห พุทฺธา นาม อจฺฉริยคุณาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๓.
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ
วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว เตหิ มหลฺลกภิกฺขูหิ กาณาย
วิปฺปฏิสาโร กโต, ปุพฺเพปิ กรึสุเยว; น จ อิทาเนว มยา กาณา
มม วจนการิกา กตา, ปุพฺเพปิ กตาเยวาติ วตฺวา ตมตฺถํ
โสตุกาเมหิ ภิกฺขูหิ ยาจิโต
     "ยตฺเถโก ลภตี พพฺพุ,      ทุติโย ตตฺถ ชายติ
      ตติโย จ จตุตฺโถ จ,      อิทนฺเต พพฺพุกา พิลนฺติ
อิมํ พพฺพุชาตกํ ๑-  วิตฺถาเรน กเถตฺวา "ตทา จตฺตาโร มหลฺลกภิกฺขู
จตฺตาโร พิฬารา อเหสุํ, มูสิกา กาณา, มณิกาโร อหเมวาติ
ชาตกํ สโมธาเนตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว อตีเตปิ กาณา ทุมฺมนา
อาวิลจิตฺตา หุตฺวา มม วจเนน ปสนฺนอุทกรหโท วิย วิปฺปสนฺนจิตฺตา
อโหสีติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
     "ยถาปิ รหโท คมฺภีโร       วิปฺปสนฺโน อนาวิโล;
      เอวํ ธมฺมานิ สุตฺวาน       วิปฺปสีทนฺติ ปณฺฑิตาติ.
   ตตฺถ "รหโทติ: โย จตุรงฺคินิยาปิ เสนาย โอคาหนฺติยา
น ขุภติ, เอวรูโป อุทกณฺณโว, สพฺพากาเรน ปน
จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีโร นีลมหาสมุทฺโท รหโท นาม, ตสฺส หิ เหฏฺฐา
จตฺตาฬีสโยชนสหสฺสมตฺเต ฐาเน อุทกํ มจฺเฉหิ จลติ, อุปริ
ตาวตฺตเกเยว ฐาเน อุทกํ วาเตน จลติ, มชฺเฌ จตุโยชนสหสฺสมตฺเต
ฐาเน อุทกํ นิจฺจลํ ติฏฺฐติ; อยํ คมฺภีรรหโท นาม. ธมฺมานีติ:
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๔. ตทฏฺฐกถา. ๒/๓๖๔.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๔.
เทสนาธมฺมานิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา โส รหโท อนากุลตาย
วิปฺปสนฺโน อจลตาย อนาวิโล; เอวํ มม เทสนาธมฺมํ สุตฺวา
โสตาปตฺติมคฺคาทิวเสน นิรุปกฺกิเลสจิตฺตตํ อาปชฺชนฺตา วิปฺปสีทนฺติ
ปณฺฑิตา, อรหตฺตปฺปตฺตา ปน เอกนฺตวิปฺปสนฺนาว โหนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      กาณมาตาวตฺถุ.
                       ---------
                 ๘. ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ. (๖๗)
      "สพฺพตฺถ เว สปฺปุริสา วชนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจสเต ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เทสนา เวรญฺชายํ สมุฏฺฐิตา. ปฐมโพธิยํ หิ ภควา
เวรญฺชํ คนฺตฺวา เวรญฺเชน พฺราหฺมเณน นิมนฺติโต    ปญฺจหิ
ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วสฺสํ อุปคจฺฉิ. เวรญฺโช พฺราหฺมโณ มาราวฏฺฏเนน
อาวฏฺโฏ เอกทิวสํปิ สตฺถารํ อารพฺภ สตึ น  อุปฺปาเทสิ. เวรญฺชาปิ
ทุพฺภิกฺขา อโหสิ. ภิกฺขู สนฺตรพาหิรํ เวรญฺชํ ปิณฺฑาย จริตฺวา
ปิณฺฑปาตํ อลภนฺตา กิลมึสุ. เตสํ อสฺสวาณิชกา ปตฺถปตฺถปูลกํ
ภิกฺขํ ปญฺญาเปสุํ. เต กิลมนฺเต ทิสฺวา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร
ปฐโวชํ โภเชตุกาโม อุตฺตรกุรุํ จ ปิณฺฑาย ปเวเสตุกาโม อโหสิ.
สตฺถา ตํ ปฏิกฺขิปิ. ภิกฺขูนํ เอกทิวสํปิ ปิณฺฑปาตํ อารพฺภ ปริตฺตาโส
นาโหสิ.  อิจฺฉาจารํ วชฺเชตฺวาว วิหรึสุ. สตฺถา ตตฺถ เตมาสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๕.
วสิตฺวา เวรญฺชํ พฺราหฺมณํ  อปโลเกตฺวา เตน กตสกฺการสมฺมาโน ตํ
สรเณสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา ตโต นิกฺขนฺโต อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน
เอกสฺมึ สมเย สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวเน วิหาสิ. สาวตฺถีวาสิโน
สตฺถุ อาคนฺตุกภตฺตานิ กรึสุ. ตทา ปน ปญฺจสตมตฺตา วิฆาสาทา
ภิกฺขู นิสฺสาย อนฺโตวิหาเรเยว วสนฺติ. เต ภิกฺขูนํ ภุตฺตาวเสสานิ
ปณีตโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา นิทฺทายิตฺวา อุฏฺฐาย นทีตีรํ คนฺตฺวา
นทนฺตา วคฺคนฺตา มลฺลมุฏฺฐิยุทฺธํ  ยุชฺฌนฺตา กีฬนฺตา อนฺโตวิหาเรปิ
พหิวิหาเรปิ อนาจารเมว จรนฺติ. ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ
"ปสฺสถาวุโส, อิเม วิฆาสาทา ทุพฺภิกฺขกาเล เวรญฺชายํ กญฺจิ
วิการํ น ทสฺเสสุํ, อิทานิ ปน เอวรูปานิ ปณีตโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา
อเนกปฺปการํ วิการํ ทสฺเสนฺตา วิจรนฺติ; ภิกฺขู ปน เวรญฺชายํปิ
อุปสนฺตรูปา วิหริตฺวา อิทานิปิ อุปสนฺตา ว วิหรนฺตีติ. สตฺถา
ธมฺมสภํ คนฺตฺวา "ภิกฺขเว กึ กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิทนฺนามาติ
วุตฺเต, "ปุพฺเพเปเต คทฺรภโยนิยํ นิพฺพตฺตา ปญฺจสตา คทฺรภา
หุตฺวา ปญฺจสตานํ อาชานียสินฺธวานํ อลฺลรสมุทฺทิกปานกปีตาวเสสํ
อุจฺฉิฏฺฐกสฏํ อุทเกน มทฺทิตฺวา มกจิปิโลติกาหิ ปริสฺสาวิตตฺตา
`วาโลทกนฺติ สงฺขฺยํ คตํ อปฺปรสํ นิหีนํ ปิวิตฺวา มธุมตฺตา วิย
นทนฺตา วิจรึสูติ วตฺวา รญฺญา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ปุจฺฉิเตน
โพธิสตฺเตน รญฺโญ กถิตํ เตสํ กิริยํ ทสฺเสนฺโต
               "วาโลทกํ อปฺปรสํ นิหีนํ
                ปิตฺวา มโท ชายติ คทฺรภานํ,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๖.
                อิมญฺจ ปิตฺวาน รสํ ปณีตํ
                มโท น สญฺชายติ สินฺธวานํ.
                อปฺปมฺปิวิตฺวาน  นิหีนชจฺโจ
                โส มชฺชตี เตน ชนินฺท ผุฏฺโฐ,
                โธรยฺหสีโล จ กุลมฺหิ ชาโต
                น มชฺชตี  อคฺครสํ ปิวิตฺวาติ
อิมํ วาโลทกชาตกํ ๑- วิตฺถาเรน   กเถตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว
สปฺปุริสา โลภธมฺมํ ๒- วิวชฺเชตฺวา สุขิตกาเลปิ  ทุกฺขิตกาเลปิ
นิพฺพิการาว โหนฺตีติ  อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ
คาถมาห
               "สพฺพตฺถ เว สปฺปุริสา วชนฺติ,
                น   กามกามา ลปยนฺติ สนฺโต,
                สุเขน ผุฏฺฐา อถวา ทุกฺเขน
                น อุจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทสฺสยนฺตีติ.
      ตตฺถ "สพฺพตฺถาติ: ปญฺจกฺขนฺธาทิเภเทสุ สพฺพธมฺเมสุ.
สปฺปุริสาติ: สุปุริสา. วชนฺตีติ: อรหตฺตมคฺคญาเณน อปกฑฺฒนฺตา
ฉนฺทราคํ วิชหนฺติ. น กามกามาติ: กาเม กามยนฺตา, กามเหตุ
กามการณา. ลปยนฺติ สนฺโตติ:  พุทฺธาทโย สนฺโต กามเหตุ เนว
อตฺตนา ลปนฺติ น ปรํ ลปาเปนฺติ. เย หิ ภิกฺขาย ปวิฏฺฐา อิจฺฉาจาเร
ฐิตา "กึ อุปาสก สุขํ เต ปุตฺตทารสฺส, ราโจราทีนํ วเสน
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๖๕. ตทฏฺฐกถา. ๓/๑๒๖. ๒. ม. โลกธมฺมํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๗.
ทฺวิปทจตุปฺปเทสุ นตฺถิ โกจิ อุปทฺทโวติอาทีนิ วทนฺติ, เต ลปยนฺติ
นาม. ตถา ปน  วตฺวา "อาม ภนฺเต สพฺเพสํ โน สุขํ, นตฺถิ
โกจิ อุปทฺทโว, อิทานิ โน เคหํ ปหูตนฺนปานํ, อิเธว วสถาติ
อตฺตานํ นิมนฺตาเปตฺวา ๑- ลปาเปนฺติ นาม. สนฺโต ปน อิทํ อุภยํปิ
น กโรนฺติ. สุเขน ผุฏฺฐา อถวา ทุกฺเขนาติ เทสนามตฺตเมตํ.
อฏฺฐหิ ปน โลกธมฺเมหิ ผุฏฺฐา ตุฏฺฐิภาวมงฺกุภาววเสน วา
วณฺณภณนอวณฺณภณนวเสน วา อุจฺจาวจํ อาการํ ปณฺฑิตา น
ทสฺสยนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ.
                      ----------
                 ๙. ธมฺมิกตฺเถรวตฺถุ. (๖๘)
      "น อตฺตเหตูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ธมฺมิกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิร เอโก อุปาสโก ธมฺเมน อคารํ อชฺฌาวสติ.
โส ปพฺพชิตุกาโม   หุตฺวา เอกทิวสํ ภริยาย สทฺธึ นิสีทิตฺวา
สุขกถํ กเถนฺโต อาห "ภทฺเท อิจฺฉามหํ ปพฺพชิตุนฺติ. "เตนหิ
สามิ อาคเมหิ ตาว, ยาวาหํ    กุจฺฉิคตํ ทารกํ วิชายามีติ. โส
อาคเมตฺวา ทารกสฺส ปทสา คมนกาเล ปุน ตํ  อาปุจฺฉิตฺวา,
"อาคเมหิ ตาว สามิ, ยาว อยํ วยปฺปตฺโต โหตีติ วุตฺเต, "กึ
@เชิงอรรถ: ๑. นิมนฺตาเปนฺตา [?]
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘.
มม อิมาย อปโลกิตาย วา อนปโลกิตาย วา, อตฺตโน
ทุกฺขนิสฺสรณํ กริสฺสามีติ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. โส กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อตฺตโน ปพฺพชิตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา
เตสํ ทสฺสนตฺถาย ปุน สาวตฺถึ คนฺตฺวา ปุตฺตสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ.
โสปิ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน นจิรสฺเสว อรหตฺตํ
ปาปุณิ. ปุราณทุติยิกาปิสฺส "เยสํ อตฺถาย อหํ ฆราวาสํ วเสยฺยํ,
เต อุโภปิ ปพฺพชิตา; อิทานิ เม กึ ฆราวาเสน, ปพฺพชิสฺสามีติ
นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพชิ, ปพฺพชิตฺวา จ ปน นจิรสฺเสว
อรหตฺตํ ปาปุณิ.
      อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส
ธมฺมิกอุปาสโก อตฺตโน ธมฺเม ปติฏฺฐิตตฺตา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา
อรหตฺตํ ปตฺโต ปุตฺตทารสฺสาปิ ปติฏฺฐา ชาโตติ. สตฺถา
อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว ปณฺฑิเตน นาม
เนว อตฺตเหตุ น ปรสฺส เหตุ สมิทฺธิ อิจฺฉิตพฺพา, ธมฺมิเกเนว
ปน ธมฺมปฺปฏิสรเณน ภวิตพฺพนฺติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
               "น อตฺตเหตุ, น ปรสฺส เหตุ,
                น ปุตฺตมิจฺเฉ, น ธนํ น รฏฺฐํ,
                น อิจฺเฉยฺย อธมฺเมน สมิทฺธิมตฺตโน,
                ส สีลวา  ปญฺญวา ธมฺมิโก สิยาติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙.
      ตตฺถ "น อตฺตเหตูติ: ปณฺฑิโต นาม อตฺตเหตุ วา
ปรสฺส เหตุ วา ปาปํ น กโรติ. น ปุตฺตมิจฺเฉติ: ปุตฺตํ วา
ธนํ วา รฏฺฐํ วา ปาปกมฺเมน น อิจฺเฉยฺย, เอตานิปิ อิจฺฉนฺโต
ปาปกมฺมํ น กโรติเอวาติ อตฺโถ. สมิทฺธิมตฺตโนติ: ยา อตฺตโน
สมิทฺธิ, ตํปิ อธมฺเมน น อิจฺเฉยฺย.  สมิทฺธิการณาปิ ปาปํ น
กโรตีติ อตฺโถ. ส สีลวาติ: โย เอวรูโป ปุคฺคโล, โส เอว
สีลวา จ ปญฺญวา จ ธมฺมิโก จ สิยา. น อญฺโญติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ธมฺมิกตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
                 ๑๐. ธมฺมสฺสวนวตฺถุ. (๖๙)
      "อปฺปกา เต มนุสฺเสสูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ธมฺมสฺสวนํ. อารพฺภ กเถสิ.
      สาวตฺถิยํ กิร เอกวีถิวาสิโน มนุสฺสา สมคฺคา หุตฺวา
คณพนฺเธน ทานํ ทตฺวา สพฺพรตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ กาเรสุํ, สพฺพรตฺตึ
ปน ธมฺมํ โสตุํ นาสกฺขึสุ; เอกจฺเจ กามรตินิสฺสิตา หุตฺวา ปุน
เคหเมว คตา, เอกจฺเจ โทสนิสฺสิตา หุตฺวา คตา, เอกจฺเจ
ปน ถีนมิทฺธสมงฺคิโน หุตฺวา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา จปลายนฺตา
โสตุํ นาสกฺขึสุ. ปุนทิวเส ภิกฺขู ตํ ปวตฺตึ อุทฺทิสฺส ๑- ธมฺมสภายํ
กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ญตฺวา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐.
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต,
"ภิกฺขเว อิเม สตฺตา นาม เยภุยฺเยน ภวนิสฺสิตา ภเวสุเยว
ลคฺคา วิหรนฺติ, ปารคามิโน นาม อปฺปกาติ อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
      "อปฺปกา เต มนุสฺเสสุ,    เย ชนา ปารคามิโน;
       อถายํ อิตรา ปชา       ตีรเมวานุธาวติ.
       เย จ โข สมฺมทกฺขาเต   ธมฺเม ธมฺมานุวตฺติโน,
       เต ชนา ปารเมสฺสนฺติ    มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรนฺติ.
      ตตฺถ "อปฺปกาติ โถกา น พหู. ปารคามิโนติ:
นิพฺพานคามิโน. อถายํ อิตรา ปชาติ: ยา ปนายํ อวเสสา ปชา
สกฺกายทิฏฺฐิตีรเมวานุธาวติ, อยเมว พหุตราติ อตฺโถ. สมฺมทกฺขาเตติ:
สมฺมา อกฺขาเต สุกถิเต. ธมฺเมติ: เทสนาธมฺเม. ธมฺมานุวตฺติโนติ:
ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ตทนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา มคฺคผลสจฺฉิกรณวเสน
ธมฺมานุวตฺติโน. ปารเมสฺสนฺตีติ: เต เอวรูปา ชนา นิพฺพานปารํ
คมิสฺสนฺติ. มจฺจุเธยฺยนฺติ: กิเลสมารสงฺขาตสฺส มจฺจุสฺส นิวาสนฏฺฐานภูตํ
เตภูมิกวฏฺฏํ. สุทุตฺตรนฺติ; เย ชนา ธมฺมานุวตฺติโน, เต เอตํ
สุทุตฺตรํ ทุรติกฺกมํ มารเธยฺยํ ตริตฺวา อติกฺกมิตฺวา นิพฺพานปารํ
คมิสฺสนฺตีติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      ธมฺมสฺสวนวตฺถุ.
                       ---------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๑.
                ๑๑. อาคนฺตุกภิกฺขุวตฺถุ. (๗๐)
      "กณฺหํ ธมฺมํ วิปฺปหายาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อาคนฺตุกภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      โกสลรฏฺเฐ กิร ปญฺจสตา ภิกฺขู วสฺสํ วสิตฺวา วุตฺถวสฺสา
"สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา เตสํ จริยปฏิปกฺขํ นิสาเมตฺวา ธมฺมํ
เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
         "กณฺหํ ธมฺมํ วิปฺปหาย     สุกฺกํ ภาเวถ ปณฺฑิโต
          โอกา อโนกมาคมฺม,    วิเวเก ยตฺถ ทูรมํ,
          ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺย      หิตฺวา กาเม อกิญฺจโน,
          ปริโยทเปยฺย อตฺตานํ    จิตฺตเกฺลเสหิ ปณฺฑิโต.
          เยสํ สมฺโพธิยงฺเคสุ     สมฺมา จิตฺตํ สุภาวิตํ,
          อาทานปฏินิสฺสคฺเค      อนุปาทาย เย รตา,
          ขีณาสวา ชุติมนฺโต      เต โลเก ปรินิพฺพุตาติ.
      ตตฺถ "กณฺหํ ธมฺมนฺติ: กายทุจฺจริตาทิเภทํ อกุสลธมฺมํ
วิปฺปหาย ชหิตฺวา. สุกฺกํ ภาเวถาติ: ปณฺฑิโต ภิกฺขุ อภินิกฺขมนโต
ปฏฺฐาย ยาว อรหตฺตมคฺคา กายสุจริตาทิเภทํ สุกฺกํ ธมฺมํ ภาเวยฺย.
กถํ? โอกา อโนกมาคมฺมาติ โอกํ วุจฺจติ อาลโย, อโนกํ วุจฺจติ
อนาลโย, อาลยโต นิกฺขมิตฺวา อนาลยสงฺขาตํ นิพฺพานํ ปฏิจฺจ
อารพฺภ ตํ ปตฺถยมาโน ภาเวยฺยาติ อตฺโถ. ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺยาติ:
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒.
ยสฺมึ  อนาลยสงฺขาเต วิเวเก นิพฺพาเน อิเมหิ สตฺเตหิ ทูรภิรมํ,
ตตฺร อภิรติมิจฺเฉยฺย. หิตฺวา  กาเมติ: วตฺถุกามกฺกิเลสกาเม หิตฺวา
อกิญฺจโน หุตฺวา วิเวเก อภิรติมิจฺเฉยฺยาติ อตฺโถ. จิตฺตเกฺลเสหีติ:
ปญฺจนีวรเณหิ อตฺตานํ โวทาเปยฺย ปริโสเธยฺยาติ อตฺโถ.
สมฺโพธิยงฺเคสูติ: โพชฺฌงฺเคสุ. สมฺมา จิตฺตํ สุภาวิตนฺติ: เหตุนา
นเยน  จิตฺตํ สุฏฺฐุ ภาวิตํ วฑฺฒิตํ. อาทานปฏินิสฺสคฺเคติ: อาทานํ
วุจฺจติ คหณํ, ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคสงฺขาเต อคฺคหเณ จตูหิ
อุปาทาเนหิ กิญฺจิ อนุปาทยิตฺวา เย รตาติ อตฺโถ. ชุติมนฺโตติ:
อานุภาววนฺโต อรหตฺตมคฺคญาณชุติยา ขนฺธาทิเภเท ธมฺเม โชเตตฺวา
ฐิตาติ อตฺโถ. เต โลเกติ: เต อิมสฺมึ ขนฺธาทิโลเก ปรินิพฺพุตา นาม
"อรหตฺตปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย กิเลสวฏฺฏสฺส เขปิตตฺตา สอุปาทิเสเสน
จริมจิตฺตนิโรเธน ขนฺธวฏฺฏสฺส เขปิตตฺตา อนุปาทิเสเสน จาติ ทฺวีหิ
ปรินิพฺพาเนหิ ปรินิพฺพุตา อนุปาทาโน วิย ปทีโป อปณฺณตฺติกภาวํ
คตาติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     อาคนฺตุกภิกฺขุวตฺถุ.
                  ปณฺฑิตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ฉฏฺโฐ วคฺโค.
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้า ๔๐-๕๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=21&A=817&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=21&A=817&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=16
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=479
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=463
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=463
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25