อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

หน้าที่ ๑๗๖.
รกฺขมานา เอกสฺส ภิกฺขุโน เอกํ อุจฺฉุยฏฺฐึ อทาสึ; อปรา
`เอกํ ติมฺพรุสกํ อทาสึ; อปรา `เอกํ เอลาฬุกํ อทาสึ; อปรา
`เอกํ ผารุสกํ อทาสึ; อปรา `เอกํ มูลกมุฏฺฐึ อทาสึ; อปรา
`เอกํ นิมฺพมุฏฺฐึ อทาสินฺติ อาทินา นเยน อตฺตนา อตฺตนา กตํ
ปริตฺตกํ ทานํ อาโรเจตฺวา "อิมินา การเณน อมฺเหหิ อยํ
สมฺปตฺติ ลทฺธาติ อาหํสุ. เถโร ตาหิ กตกมฺมํ สุตฺวา สคฺคโต
โอตริตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "สกฺกา นุ โข ภนฺเต
สจฺจกถนมตฺเตน โกปนิพฺพาปนมตฺเตน อติปริตฺตเกน ติมฺพรุสกาทิ-
ทานมตฺเตน ทิพฺพสมฺปตฺตึ ลทฺธุนฺติ. "กสฺมา มํ โมคฺคลฺลาน
ปุจฺฉสิ? นนุ เต เทวธีตาหิ อยมตฺโถ กถิโตติ. "อาม ภนฺเต,
ลพฺภติ มญฺเญ เอตฺตเกน ทิพฺพสมฺปตฺตีติ. อถ นํ สตฺถา
"โมคฺคลฺลาน สจฺจมตฺตํ กเถตฺวาปิ โกปมตฺตํ ชหิตฺวาปิ ปริตฺตกํ
ทานํ ทตฺวาปิ เทวโลกํ คจฺฉติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
      "สจฺจํ ภเณ, น กุชฺเฌยฺย,     ทชฺชา อปฺปํปิ ยาจิโต,
       เอเตหิ ตีหิ ฐาเนหิ         คจฺเฉ เทวาน สนฺติเกติ.
     ตตฺถ "สจฺจํ ภเณติ: สจฺจํ ทีเปยฺย  โวหเรยฺย, สจฺเจ
ปติฏฺฐเหยฺยาติ อตฺโถ. น กุชฺเฌยฺยาติ: ปรสฺส น กุชฺเฌยฺย.
ยาจิโตติ: ยาจกา นาม สีลวนฺโต ปพฺพชิตา. เต หิ กิญฺจาปิ
"เทถาติ อยาจิตฺวาว ฆรทฺวาเร ติฏฺฐนฺติ, อตฺถโต ปน ยาจนฺติเยว
นาม; เอวํ สีลวนฺเตหิ ยาจิโต อปฺปสฺมึปิ เทยฺยธมฺเม วิชฺชมาเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๗.
อปฺปมตฺตกมฺปิ ทเทยฺย. เอเตหิ ตีหีติ: เอเตสุ เอเกนาปิ การเณน
เทวโลกํ คจฺเฉยฺยาติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  โมคฺคลฺลานตฺเถรปญฺหวตฺถุ.
                   ----------------
                ๕. ภิกฺขูหิปุฏฐปญฺหวตฺถุ. (๑๗๘)
     "อหึสกา เยติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาเกตํ นิสฺสาย
อญฺชนวเน วิหรนฺโต ภิกฺขูหิ ปุฏฺฐปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ.
     ภควโต กิร ภิกฺขุสงฺฆปริวุตสฺส สาเกตํ ปิณฺฑาย ปวิสนกาเล
เอโก สาเกตวาสี มหลฺลกพฺราหฺมโณ นครโต นิกฺขมนฺโต
อนฺตรทฺวาเร ทสพลํ ทิสฺวา ปาเทสุ นิปติตฺวา โคปฺผเกสุ ทฬฺหํ
คเหตฺวา "ตาต นนุ นาม ปุตฺเตหิ ชิณฺณกาเล มาตาปิตโร
ปฏิชคฺคิตพฺพา; กสฺมา เอตฺตกํ กาลํ อมฺหากํ อตฺตานํ น
ทสฺเสสิ? มยา ตาว ทิฏฺโฐสิ, มาตรํปิ ปสฺสิตุํ เอหีติ สตฺถารํ
คเหตฺวา อตฺตโน เคหํ อคมาสิ. สตฺถา ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺญตฺเต
อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. พฺราหฺมณีปิ อาคนฺตฺวา สตฺถุ
ปาเทสุ นิปติตฺวา "ตาต เอตฺตกํ กาลํ กหํ คโตสิ? นนุ นาม
มาตาปิตโร มหลฺลกกาเล อุปฏฺฐาตพฺพาติ วตฺวา ปุตฺตธีตโร
"เอถ, ภาตรํ วนฺทถาติ วนฺทาเปสิ. เต อุโภปิ ตุฏฺฐมานสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๘.
พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา "ภนฺเต อิเธว นิพทฺธํ ภิกฺขํ
คณฺหถาติ วตฺวา, "พุทฺธา นาม เอกฏฺฐาเนเยว นิพทฺธํ ภิกฺขํ น
คณฺหนฺตีติ วุตฺเต, "เตนหิ ภนฺเต เย โว นิมนฺเตตุํ อาคจฺฉนฺติ,
เต อมฺหากํ สนฺติเก ปหิเณยฺยาถาติ อาหํสุ. สตฺถา ตโต ปฏฺฐาย
นิมนฺเตตุํ อาคเต "คนฺตฺวา พฺราหฺมณสฺส อาโรเจถาติ เปเสสิ.
เต คนฺตฺวา "มยํ สฺวาตนาย สตฺถารํ นิมนฺเตมาติ พฺราหฺมณํ
วทนฺติ. พฺราหฺมโณ ปุนทิวเส อตฺตโน เคหโต ภตฺตภาชนสูเปยฺย-
ภาชนานิ อาทาย สตฺถุ นิสีทนฏฺฐานํ คจฺฉติ. อญฺญตฺถ ปน
นิมนฺตเน อสติ สตฺถา พฺราหฺมณสฺเสว เคเห ภตฺตกิจฺจํ กโรติ.
เต อุโภปิ อตฺตโน เทยฺยธมฺมํ นิจฺจกาลํ ตถาคตสฺส เทนฺตา
ธมฺมกถํ สุณนฺตา อนาคามิผลํ ปาปุณึสุ.
     ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส อสุโก นาม
พฺราหฺมโณ `ตถาคตสฺส สุทฺโธทโน ปิตา, มหามายา มาตาติ
ชานาติ, ชานนฺโตว สทฺธึ พฺราหฺมณิยา ตถาคตํ `อมฺหากํ
ปุตฺโตติ วทติ, สตฺถาปิ ตเถว อธิวาเสสิ; กินฺนุโข การณนฺติ.
สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว อุโภปิ เต อตฺตโน ปุตฺตเมว
`ปุตฺโตติ วทนฺตีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ๑- "ภิกฺขเว อยํ พฺราหฺมโณ
อตีเต นิรนฺตรํ ปญฺจ ชาติสตานิ มยฺหํ ปิตา อโหสิ, ปญฺจ
ชาติสตานิ จุลฺลปิตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มหาปิตา; สาปิ พฺราหฺมณี
นิรนฺตรเมว ปญฺจ ชาติสตานิ มยฺหํ มาตา อโหสิ, ปญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑. อาหริตฺวาติ ปุพฺพกาลกิริยาปเทน ภวิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๙.
ชาติสตานิ จุลฺลมาตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มหามาตา; เอวาหํ
ทิยฑฺฒชาติสหสฺสํ พฺราหฺมณสฺส หตฺเถ สํวฑฺโฒ, ทิยฑฺฒชาติสหสฺสํ
พฺราหฺมณิยา หตฺเถ สํวฑฺโฒติ ตีณิ ชาติสหสฺสานิ เตสํ ปุตฺตภาวํ
ทสฺเสตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
       "ยสฺมึ มโน นิวีสติ,     จิตฺตญฺจาปิ ปสีทติ,
        อทิฏฺฐปุพฺพเก โปเส    กามํ ตสฺมึปิ วิสฺสเส.
        ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน    ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา
        เอวนฺตํ ชายเต เปมํ   อุปฺปลํว ยโถทเกติ.
     สตฺถา เตมาสเมว ตํ กุลํ นิสฺสาย วิหาสิ. เต อุโภปิ
อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา ปรินิพฺพายึสุ. อถ เนสํ มหาสกฺการํ กตฺวา
อุโภปิ เอกกูฏาคารเมว อาโรเปตฺวา นีหรึสุ. สตฺถาปิ ปญฺจสต-
ภิกฺขุปริวาโร เตหิ สทฺธึเยว อาฬาหนํ อคมาสิ. "พุทฺธานํ กิร
มาตาปิตโร กาลกตาติ มหาชโน นิกฺขมิ. สตฺถา อาฬาหนสมีเป
เอกํ สาลํ ปวิสิตฺวา อฏฺฐาสิ. มนุสฺสา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺเต ฐตฺวา "ภนฺเต `มาตาปิตโร โว กาลกตาติ มา
จินฺตยิตฺถาติ สตฺถารา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺติ. สตฺถา เต
"มา เอวํ อวจุตฺถาติ อปฺปฏิกฺขิปิตฺวาว ปริสาย อชฺฌาสยํ
โอโลเกตฺวา ตํขณานุรูปํ ธมฺมํ เทเสนฺโต
      "อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทํ,    โอรํ วสฺสสตาปิ มียติ,
       โย เจปิ อติจฺจ ชีวติ,  อถโข โส ชรสาปิ มียตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๐.
อิทํ ชราสุตฺตํ ๑- กเถสิ. เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ
ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ภิกฺขู พฺราหฺมณสฺส จ พฺราหฺมณิยา จ
ปรินิพฺพุตภาวํ อชานนฺตา "ภนฺเต เตสํ โก อภิสมฺปราโยติ
ปุจฺฉึสุ. สตฺถา "ภิกฺขเว เอวรูปานํ อเสขมุนีนํ อภิสมฺปราโย
นาม นตฺถิ, เอวรูปา หิ อจฺจุตํ อมตํ มหานิพฺพานเมว ปาปุณนฺตีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
     "อหึสกา เย มุนโย      นิจฺจํ กาเยน สํวุตา,
      เต ยนฺติ อจฺจุตํ ฐานํ,   ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเรติ.
     ตตฺถ "มุนโยติ: โมเนยฺยปฺปฏิปทาย มคฺคผลปฺปตฺตา
อเสขมุนโย. กาเยนาติ: เทสนามตฺตเมเวตํ. ตีหิปิ ทฺวาเรหิ สํวุตาติ
อตฺโถ. อจฺจุตนฺติ: สสฺสตํ. ฐานนฺติ: อกุปฺปฏฺฐานํ ธุวฏฺฐานํ.
ยตฺถาติ: ยสฺมึ คนฺตฺวา น โสจนฺติ น วิหญฺญนฺติ, ตํ นิพฺพานฏฺฐานํ
คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    ภิกฺขูหิปุฏฺฐปญฺหวตฺถุ.
                      -----------
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. สุ. ๒๕/๔๒.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๑.
                  ๖. ปุณฺณทาสีวตฺถุ. (๑๗๙)
     "สทา ชาครมานานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ
ปพฺพเต วิหรนฺโต ปุณฺณํ นาม ราชคหเสฏฺฐิโน ทาสึ อารพฺภ
กเถสิ.
     ตสฺสา กิร เอกทิวสํ โกฏฺฏนตฺถาย พหู วีหี อทาสิ. สา
รตฺตึ ปทีปํ ชาเลตฺวา วีหี โกฏฺเฏนฺตี วิสฺสมนตฺถาย เสทตินฺเตน
คตฺเตน พหิ วาเต อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ สมเย ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต
ภิกฺขูนํ เสนาสนปฺปญฺญาปโก โหติ. โส ธมฺมํ สุตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน เสนาสนํ คจฺฉนฺตานํ ภิกฺขูนํ องฺคุลึ ชาเลตฺวา ปุรโต
ปุรโต มคฺคเทสนตฺถาย คจฺฉนฺเต ภิกฺขู นิมฺมินิ. ปุณฺณา
เตนาโลเกน ปพฺพเต วิจรนฺเต ภิกฺขู ทิสฺวา "อหํ ตาว อตฺตโน
ทุกฺเขน อุปทฺทุตา อิมายปิ เวลาย ๑- นิทฺทํ น อุเปมิ, ภทนฺตา
กึการณา น นิทฺทายนฺตีติ จินฺเตตฺวา "อทฺธา เอตฺถ กสฺสจิ
ภิกฺขุโน อผาสุกํ วา ภวิสฺสติ, ทีฆชาติเกน วา อุปทฺทโว
ภวิสฺสตีติ สญฺญํ กตฺวา ปาโตว กุณฺฑกํ อาทาย อุทเกน
เตเมตฺวา หตฺถตเล ปูวํ กตฺวา องฺคาเรสุ ปจิตฺวา อุจฺฉงฺเค
กตฺวา "ติตฺถมคฺเค ขาทิสฺสามีติ ฆฏํ อาทาย ติตฺถาภิมุขี ๒-
ปายาสิ. สตฺถาปิ คามํ ปวิสิตุํ ตเมว มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สา
สตฺถารํ ทิสฺวา [จินฺเตสิ] "อญฺเญสุ ทิวเสสุ สตฺถริ ทิฏฺเฐปิ
@เชิงอรรถ: ๑. อิมิสฺสํปิ เวลายนฺติ ยุตฺตปเทน ภวิตพฺพํ.
@๒. ติตฺถาภิมุขินีติ ภวิตพฺพํ ญ. ว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๒.
มม เทยฺยธมฺโม น โหติ, เทยฺยธมฺเม สติ สตฺถารํ น ปสฺสามิ;
อิทานิ ปน เม เทยฺยธมฺโม จ อตฺถิ, สตฺถา จ สมฺมุขีภูโต;
สเจ `ลูขํ วา ปณีตํ วาติ อจินฺเตตฺวา คณฺเหยฺย, ทเทยฺยาหํ
อิมํ ปูวนฺติ จินฺเตตฺวา ฆฏํ เอกมนฺเต นิกฺขิปิตฺวา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อิมํ ลูขํ ทานํ ปฏิคฺคณฺหนฺตา มม สงฺคหํ
กโรถาติ อาห. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกตฺวา เตน นีหริตฺวา
ทินฺนํ มหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ อุปนาเมตฺวา ปูวํ คณฺหิ. ปุณฺณาปิ
ตํ สตฺถุ ปตฺเต ปติฏฺฐเปตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา
"ภนฺเต ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺโมเยว เม สมิชฺฌตูติ อาห. สตฺถา
"เอวํ โหตูติ ฐิตโกว อนุโมทนํ อกาสิ. ปุณฺณาปิ จินฺเตสิ
"กิญฺจาปิ เม สตฺถา สงฺคหํ กโรนฺโต ปูวํ คณฺหิ, น ปน ตํ
ขาทิสฺสติ; อทฺธา ปุรโต กากสฺส วา สุนขสฺส วา ทตฺวา
รญฺโญ วา มหามตฺตสฺส วา เคหํ คนฺตฺวา ปณีตโภชนํ ภุญฺชิสฺสตีติ.
สตฺถาปิ "กินฺนุ โข เอสา จินฺเตสีติ ตสฺสา จิตฺตวารํ ญตฺวา
อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกตฺวา นิสีทนาการํ ทสฺเสสิ. เถโร จีวรํ
ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. สตฺถา พหินคเรเยว นิสีทิตฺวา  ภตฺตกิจฺจมกาสิ.
เทวตา สกลจกฺกวาฬคพฺเภ เทวมนุสฺสานํ อุปกปฺปนกํ โอชํ มธุปฏลํ
วิย ปีเฬตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปึสุ. ปุณฺณา จ โอโลเกนฺตี อฏฺฐาสิ.
ภตฺตกิจฺจาวสาเน เถโร อุทกํ อทาสิ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ
ปุณฺณํ อามนฺเตตฺวา "กสฺมา ตฺวํ ปุณฺเณ มม สาวเก ปริภวีติ
อาห. "น ปริภวามิ ภนฺเตติ. "อถ ตยา มม สาวเก โอโลเกตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๓.
กึ กถิตนฺติ. "อหํ ตาว อิมินา ทุกฺขุปทฺทเวน นิทฺทํ น อุเปมิ,
ภทนฺตา กิมตฺถํ นิทฺทํ น อุเปนฺติ, อทฺธา กสฺสจิ อผาสุกํ
วา ภวิสฺสติ, ทีฆชาติเกน วา อุปทฺทโว ภวิสฺสตีติ เอตฺตกํ
ภนฺเต มยา จินฺติตนฺติ. สตฺถา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "ปุณฺเณ ตฺวํ
ตาว อตฺตโน ทุกฺขุปทฺทเวน น นิทฺทายสิ, มม ปน สาวกา
สทา ชาคริยํ อนุยุตฺตตาย น นิทฺทายนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
       "สทา ชาครมานานํ       อโหรตฺตานุสิกฺขินํ
        นิพฺพานํ อธิมุตฺตานํ       อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวาติ.
     ตตฺถ "อโหรตฺตานุสิกฺขินนฺติ: ทิวา จ รตฺติญฺจ ติสฺโส
สิกฺขา สิกฺขมานานํ. นิพฺพานํ อธิมุตฺตานนฺติ: นิพฺพานชฺฌาสยานํ.
อตฺถํ คจฺฉนฺตีติ: เอวรูปานํ สพฺเพปิ อาสวา อตฺถํ วินาสํ
นตฺถิภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน ยถาฐิตาว ปุณฺณา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ.
สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ.
     สตฺถา กุณฺฑกองฺคารปูเวน ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ อคมาสิ.
ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ทุกฺกรํ อาวุโส สมฺมาสมฺพุทฺเธน
กตํ ปุณฺณาย ทินฺเนน กุณฺฑกองฺคารปูเวน ภตฺตกิจฺจํ
กโรนฺเตนาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น
ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปิ มยา อิมาย ทินฺนํ กุณฺฑกํ
ปริภุตฺตเมวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
      "ภุตฺวา ติณปริฆาสํ         ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ
       เอตนฺเต โภชนํ อาสิ      กสฺมาทานิ น ภุญฺชสิ?
       ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ      ชาติยา วินเยน วา,
       พหุ ๑- ตตฺถ มหาพฺรหฺเม   อปิ อาจามกุณฺฑกํ,
       ตฺวญฺจ โข มํ ปชานาสิ     `ยทิสายํ หยุตฺตโม'
       ชานนฺโต ชานมาคมฺม      น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ
อิมํ กุณฺฑกสินฺธวโปตกชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา กเถสีติ.
                      ปุณฺณทาสีวตฺถุ.
                       ---------
                 ๗. อตุลอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๐)
     "โปราณเมตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อตุลนฺนาม อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส หิ สาวตฺถีวาสี อุปาสโก ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร
เอกทิวสํ เต อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คนฺตฺวา
เรวตตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุกาโม หุตฺวา เรวตตฺเถรํ
วนฺทิตฺวา นิสีทิ. โส ปนายสฺมา ปฏิสลฺลานาราโม สีโห วิย
เอกจโร; ตสฺมา เตน สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ. โส "อยํ เถโร น
กิญฺจิ กเถสีติ กุทฺโธ อุฏฺฐาย สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ ปหุนฺติ ทิสฺสติ.   ๒. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐๐ ตทฏฺฐกถา. ๔/๒๓.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
เอกมนฺตํ ฐิโต, เถเรน "เกนตฺเถน อาคตตฺถาติ วุตฺเต, "ภนฺเต
อหํ อิเม อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมึ,
ตสฺส เม เถโร น กิญฺจิ กเถสิ, โสหํ ตสฺส กุชฺฌิตฺวา อิธาคโต;
ธมฺมํ เม กเถถาติ อาห. อถ เถโร "เตนหิ อุปาสกา นิสีทถาติ
พหุกํ กตฺวา อภิธมฺมกถํ กเถสิ. อุปาสโก "อภิธมฺมกถา นาม
อติสณฺหา อติสุขุมา, เถโร พหุํ อภิธมฺมเมว กเถสิ, อมฺหากํ
อิมินา โก อตฺโถติ กุชฺฌิตฺวา ปริสํ อาทาย อานนฺทตฺเถรสฺส
สนฺติกํ อคมาสิ; เถเรนาปิ "กึ อุปาสกาติ วุตฺเต, "ภนฺเต มยํ
ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, ตสฺส สนฺติเก
อลฺลาปสลฺลาปมตฺตํปิ อลภิตฺวา กุทฺธา สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ
อาคมิมฺหา, ๑- โสปิ โน อติสณฺหํ พหุํ อภิธมฺมเมว กเถสิ, `อิมินา
อมฺหากํ โก อตฺโถติ เอตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธาคตมฺห; กเถหิ
โน ภนฺเต ธมฺมกถนฺติ. "เตนหิ นิสีทิตฺวา สุณาถาติ. เถโร เตสํ
สุวิญฺเญยฺยํ กตฺวา อปฺปกเมว ธมฺมํ กเถสิ. เต เถรสฺสาปิ
กุชฺฌิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ เน
สตฺถา อาห "กสฺมา อุปาสกา อาคตตฺถาติ. "ธมฺมสฺสวนตฺถาย
ภนฺเตติ. "สุโต ปน โว ธมฺโมติ. "ภนฺเต มยํ อาทิโต เรวตตฺเถรํ
อุปสงฺกมิมฺหา, โส อมฺเหหิ สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ, ตสฺส
กุชฺฌิตฺวา สารีปุตฺตตฺเถรํ  อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน พหุ
อภิธมฺโม กถิโต, ตํ อสลฺลกฺเขตฺวา กุชฺฌิตฺวา อานนฺทตฺเถรํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อคมิมฺหา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน อปฺปมตฺตโกว ธมฺโม กถิโต,
ตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธาคตมฺหาติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา
"อตุล โปราณโต ปฏฺฐาย อาจิณฺณเมเวตํ, ตุณฺหีภูตมฺปิ พหุกถํปิ
มนฺทกถํปิ ครหนฺติเยว, เอกนฺตํ ครหิตพฺโพเยว หิ ปสํสิตพฺโพเยว
วา นตฺถิ; ราชาโนปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ เอกจฺเจ ปสํสนฺติ,
มหาปฐวิมฺปิ, จนฺทิมสุริเยปิ, อากาสาทโยปิ, จตุปฺปริสมชฺเฌ
นิสีทิตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ
เอกจฺเจ ปสํสนฺติ; อนฺธพาลานํ หิ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ;
ปณฺฑิเตน ปน เมธาวินา นินฺทิโต นินฺทิโต นาม, ปสํสิโต ปสํสิโต
นาม โหตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
         "โปราณเมตํ อตุล,      เนตํ อชฺชตนามิว,
          นินฺทนฺติ ตุณฺหีมาสีนํ,     นินฺทนฺติ พหุภาณินํ,
          มิตภาณึปิ นินฺทนฺติ       นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต,
          น จาหุ น จ ภวิสฺสติ    น เจตรหิ วิชฺชติ
          เอกนฺตํ นินฺทิโต โปโส   เอกนฺตํ วา ปสํสิโต;
          ยญฺเจ วิญฺญู ปสํสนฺติ     อนุวิจฺจ สุเว สุเว
          อจฺฉิทฺทวุตฺตึ เมธาวึ     ปญฺญาสีลสมาหิตํ,
          นิกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว     โก ตํ นินฺทิตุมรหติ,
          เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ,     พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ.
      ตตฺถ "โปราณเมตนฺติ: ปุราณกํ เอตํ. อตุลาติ ตํ อุปาสกํ
อาลปติ. เนตํ อชฺชตนามิวาติ: อิทํ นินฺทนํ วา ปสํสนํ วา อชฺชตนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๗.
อธุนา อุปฺปนฺนํ วิย น โหติ. ตุณฺหีมาสีนมฺปิ หิ "กึ เอโส
มูโค วิย พธิโร วิย กิญฺจิ อชานนฺโต วิย ตุณฺหี หุตฺวา
นิสินฺโนติ นินฺทนฺติ, พหุภาณินํปิ "กึ เอส วาตาหตตาลปณฺณํ
วิย กฏกฏายติ, อิมสฺส กถาย ปริยนฺโตเยว นตฺถีติ นินฺทนฺติ,
มิตภาณีนํปิ "กึ เอส สุวณฺณหิรญฺญํ วิย อตฺตโน วจนํ มญฺญมาโน
เอกํ วา เทฺว วา วตฺวา ตุณฺหี โหตีติ นินฺทนฺติ: เอวํ สพฺพถาปิ
อิมสฺมึ โลเก อนินฺทิโต นาม นตฺถีติ อตฺโถ. น จาหูติ;
อตีเตปิ นาโหสิ, อนาคเตปิ น ภวิสฺสติ. ยญฺเจ วิญฺญูติ:
พาลานํ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ, ยํ ปน ปณฺฑิตา
ทิวเส ทิวเส อนุวิจฺจ นินฺทาการณํ วา ปสํสาการณํ วา ชานิตฺวา
[ปสํสนฺติ] อจฺฉิทฺทาย วา สิกฺขาย อจฺฉิทฺทาย วา ชีวิตวุตฺติยา
สมนฺนาคตตฺตา อจฺฉิทฺทวุตฺตึ ธมฺโมชปฺปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา
เมธาวึ โลกิยโลกุตฺตรปฺปญฺญาย เจว จตุปฺปาริสุทฺธิสีเลน จ
สมนฺนาคตตฺตา ปญฺญาสีลสมาหิตํ ปสํสนฺติ, ตํ สุวณฺณโทสวิรหิตํ
ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ ชมฺพูนทนิกฺขํ วิย โก นินฺทิตุมรหตีติ อตฺโถ.
เทวาปีติ: เทวาปิ ปณฺฑิตมนุสฺสาปิ ตํ ภิกฺขุํ อุฏฺฐาย โถเมนฺติ
ปสํสนฺติ. พฺรหฺมุนาปีติ: น เกวลํ เทวมนุสฺสา, ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ
มหาพฺรหฺเมหิปิ เอส ปสํสิโตเยวาติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต อุปาสกา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหึสูติ.
                     อตุลอุปาสกวตฺถุ.
                      -----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๘.
                ๘. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ. (๑๘๑)
      "กายปฺปโกปนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ สตฺถา เตสํ อุโภหิ หตฺเถหิ ยฏฺฐิโย คเหตฺวา
กฏฺฐปาทุกํ อารุยฺห ปิฏฺฐิปาสาเณ จงฺกมนฺตานํ "ขฏขฏาติ
สทฺทํ สุตฺวา "อานนฺท กึสทฺโท นาเมโสติ ปุจฺฉิตฺวา "ฉพฺพคฺคิยานํ
กฏฺฐปาทุกํ อารุยฺห จงฺกมนฺตานํ ขฏขฏสทฺโทติ สุตฺวา สิกฺขาปทํ
ปญฺญาเปตฺวา "ภิกฺขุนา นาม กายาทีนิ รกฺขิตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
        "กายปฺปโกปํ รกฺเขยฺย,     กาเยน สํวุโต สิยา,
         กายทุจฺจริตํ หิตฺวา        กาเยน สุจริตํ จเร;
         วจีปโกปํ รกฺเขยฺย,       วาจาย สํวุโต สิยา,
         วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา         วาจาย สุจริตํ จเร;
         มโนปโกปํ รกฺเขยฺย,      มนสา สํวุโต สิยา,
         มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา        มนสา สุจริตํ จเร;
         กาเยน สํวุตา ธีรา,      อโถ วาจาย สํวุตา,
         มนสา สํวุตา ธีรา,       เต เว สุปริสํวุตาติ.
      ตตฺถ "กายปฺปโกปนฺติ: ติวิธํ กายทุจฺจริตํ รกฺเขยฺย. กาเยน
สํวุโตติ: กายทฺวาเร ทุจฺจริตปฺปเวสนํ นิวาเรตฺวา สํวุโต ปิหิตทฺวาโร
สิยา; ยสฺมา ปน กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กายสุจริตํ จรนฺโต อุภยํเปตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๙.
กโรติ; ตสฺมา "กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กาเยน สุจริตํ จเรติ วุตฺตํ.
อนนฺตรคาถาสุปิ เอเสว นโย. กาเยน สํวุตา ธีราติ: เย ปณฺฑิตา
ปาณาติปาตาทีนิ อกโรนฺตา กาเยน สํวุตา นาม, มุสาวาทาทีนิ
อกโรนฺตา วาจาย สํวุตา นาม, อภิชฺฌาทีนิ อสมุฏฺฐาเปนฺตา
มนสา สํวุตา นาม; เต อิธ โลกสฺมึ สุปริสํวุตา สุรกฺขิตา
สุโคปิตา สุปิหิตทฺวาราติ อตฺโถ.
       เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ.
                  โกธวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     สตฺตรสโม วคฺโค
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๑๗๖-๑๘๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=23&A=3528&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=3528&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=27
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=862
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=851
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=851
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25