อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

หน้าที่ ๑๘๓.
กึ กถิตนฺติ. "อหํ ตาว อิมินา ทุกฺขุปทฺทเวน นิทฺทํ น อุเปมิ,
ภทนฺตา กิมตฺถํ นิทฺทํ น อุเปนฺติ, อทฺธา กสฺสจิ อผาสุกํ
วา ภวิสฺสติ, ทีฆชาติเกน วา อุปทฺทโว ภวิสฺสตีติ เอตฺตกํ
ภนฺเต มยา จินฺติตนฺติ. สตฺถา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "ปุณฺเณ ตฺวํ
ตาว อตฺตโน ทุกฺขุปทฺทเวน น นิทฺทายสิ, มม ปน สาวกา
สทา ชาคริยํ อนุยุตฺตตาย น นิทฺทายนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
       "สทา ชาครมานานํ       อโหรตฺตานุสิกฺขินํ
        นิพฺพานํ อธิมุตฺตานํ       อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวาติ.
     ตตฺถ "อโหรตฺตานุสิกฺขินนฺติ: ทิวา จ รตฺติญฺจ ติสฺโส
สิกฺขา สิกฺขมานานํ. นิพฺพานํ อธิมุตฺตานนฺติ: นิพฺพานชฺฌาสยานํ.
อตฺถํ คจฺฉนฺตีติ: เอวรูปานํ สพฺเพปิ อาสวา อตฺถํ วินาสํ
นตฺถิภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน ยถาฐิตาว ปุณฺณา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ.
สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ.
     สตฺถา กุณฺฑกองฺคารปูเวน ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ อคมาสิ.
ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ทุกฺกรํ อาวุโส สมฺมาสมฺพุทฺเธน
กตํ ปุณฺณาย ทินฺเนน กุณฺฑกองฺคารปูเวน ภตฺตกิจฺจํ
กโรนฺเตนาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น
ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปิ มยา อิมาย ทินฺนํ กุณฺฑกํ
ปริภุตฺตเมวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
      "ภุตฺวา ติณปริฆาสํ         ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ
       เอตนฺเต โภชนํ อาสิ      กสฺมาทานิ น ภุญฺชสิ?
       ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ      ชาติยา วินเยน วา,
       พหุ ๑- ตตฺถ มหาพฺรหฺเม   อปิ อาจามกุณฺฑกํ,
       ตฺวญฺจ โข มํ ปชานาสิ     `ยทิสายํ หยุตฺตโม'
       ชานนฺโต ชานมาคมฺม      น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ
อิมํ กุณฺฑกสินฺธวโปตกชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา กเถสีติ.
                      ปุณฺณทาสีวตฺถุ.
                       ---------
                 ๗. อตุลอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๐)
     "โปราณเมตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อตุลนฺนาม อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส หิ สาวตฺถีวาสี อุปาสโก ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร
เอกทิวสํ เต อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คนฺตฺวา
เรวตตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุกาโม หุตฺวา เรวตตฺเถรํ
วนฺทิตฺวา นิสีทิ. โส ปนายสฺมา ปฏิสลฺลานาราโม สีโห วิย
เอกจโร; ตสฺมา เตน สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ. โส "อยํ เถโร น
กิญฺจิ กเถสีติ กุทฺโธ อุฏฺฐาย สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ ปหุนฺติ ทิสฺสติ.   ๒. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐๐ ตทฏฺฐกถา. ๔/๒๓.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
เอกมนฺตํ ฐิโต, เถเรน "เกนตฺเถน อาคตตฺถาติ วุตฺเต, "ภนฺเต
อหํ อิเม อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมึ,
ตสฺส เม เถโร น กิญฺจิ กเถสิ, โสหํ ตสฺส กุชฺฌิตฺวา อิธาคโต;
ธมฺมํ เม กเถถาติ อาห. อถ เถโร "เตนหิ อุปาสกา นิสีทถาติ
พหุกํ กตฺวา อภิธมฺมกถํ กเถสิ. อุปาสโก "อภิธมฺมกถา นาม
อติสณฺหา อติสุขุมา, เถโร พหุํ อภิธมฺมเมว กเถสิ, อมฺหากํ
อิมินา โก อตฺโถติ กุชฺฌิตฺวา ปริสํ อาทาย อานนฺทตฺเถรสฺส
สนฺติกํ อคมาสิ; เถเรนาปิ "กึ อุปาสกาติ วุตฺเต, "ภนฺเต มยํ
ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, ตสฺส สนฺติเก
อลฺลาปสลฺลาปมตฺตํปิ อลภิตฺวา กุทฺธา สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ
อาคมิมฺหา, ๑- โสปิ โน อติสณฺหํ พหุํ อภิธมฺมเมว กเถสิ, `อิมินา
อมฺหากํ โก อตฺโถติ เอตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธาคตมฺห; กเถหิ
โน ภนฺเต ธมฺมกถนฺติ. "เตนหิ นิสีทิตฺวา สุณาถาติ. เถโร เตสํ
สุวิญฺเญยฺยํ กตฺวา อปฺปกเมว ธมฺมํ กเถสิ. เต เถรสฺสาปิ
กุชฺฌิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ เน
สตฺถา อาห "กสฺมา อุปาสกา อาคตตฺถาติ. "ธมฺมสฺสวนตฺถาย
ภนฺเตติ. "สุโต ปน โว ธมฺโมติ. "ภนฺเต มยํ อาทิโต เรวตตฺเถรํ
อุปสงฺกมิมฺหา, โส อมฺเหหิ สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ, ตสฺส
กุชฺฌิตฺวา สารีปุตฺตตฺเถรํ  อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน พหุ
อภิธมฺโม กถิโต, ตํ อสลฺลกฺเขตฺวา กุชฺฌิตฺวา อานนฺทตฺเถรํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อคมิมฺหา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน อปฺปมตฺตโกว ธมฺโม กถิโต,
ตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธาคตมฺหาติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา
"อตุล โปราณโต ปฏฺฐาย อาจิณฺณเมเวตํ, ตุณฺหีภูตมฺปิ พหุกถํปิ
มนฺทกถํปิ ครหนฺติเยว, เอกนฺตํ ครหิตพฺโพเยว หิ ปสํสิตพฺโพเยว
วา นตฺถิ; ราชาโนปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ เอกจฺเจ ปสํสนฺติ,
มหาปฐวิมฺปิ, จนฺทิมสุริเยปิ, อากาสาทโยปิ, จตุปฺปริสมชฺเฌ
นิสีทิตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ
เอกจฺเจ ปสํสนฺติ; อนฺธพาลานํ หิ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ;
ปณฺฑิเตน ปน เมธาวินา นินฺทิโต นินฺทิโต นาม, ปสํสิโต ปสํสิโต
นาม โหตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
         "โปราณเมตํ อตุล,      เนตํ อชฺชตนามิว,
          นินฺทนฺติ ตุณฺหีมาสีนํ,     นินฺทนฺติ พหุภาณินํ,
          มิตภาณึปิ นินฺทนฺติ       นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต,
          น จาหุ น จ ภวิสฺสติ    น เจตรหิ วิชฺชติ
          เอกนฺตํ นินฺทิโต โปโส   เอกนฺตํ วา ปสํสิโต;
          ยญฺเจ วิญฺญู ปสํสนฺติ     อนุวิจฺจ สุเว สุเว
          อจฺฉิทฺทวุตฺตึ เมธาวึ     ปญฺญาสีลสมาหิตํ,
          นิกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว     โก ตํ นินฺทิตุมรหติ,
          เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ,     พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ.
      ตตฺถ "โปราณเมตนฺติ: ปุราณกํ เอตํ. อตุลาติ ตํ อุปาสกํ
อาลปติ. เนตํ อชฺชตนามิวาติ: อิทํ นินฺทนํ วา ปสํสนํ วา อชฺชตนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๗.
อธุนา อุปฺปนฺนํ วิย น โหติ. ตุณฺหีมาสีนมฺปิ หิ "กึ เอโส
มูโค วิย พธิโร วิย กิญฺจิ อชานนฺโต วิย ตุณฺหี หุตฺวา
นิสินฺโนติ นินฺทนฺติ, พหุภาณินํปิ "กึ เอส วาตาหตตาลปณฺณํ
วิย กฏกฏายติ, อิมสฺส กถาย ปริยนฺโตเยว นตฺถีติ นินฺทนฺติ,
มิตภาณีนํปิ "กึ เอส สุวณฺณหิรญฺญํ วิย อตฺตโน วจนํ มญฺญมาโน
เอกํ วา เทฺว วา วตฺวา ตุณฺหี โหตีติ นินฺทนฺติ: เอวํ สพฺพถาปิ
อิมสฺมึ โลเก อนินฺทิโต นาม นตฺถีติ อตฺโถ. น จาหูติ;
อตีเตปิ นาโหสิ, อนาคเตปิ น ภวิสฺสติ. ยญฺเจ วิญฺญูติ:
พาลานํ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ, ยํ ปน ปณฺฑิตา
ทิวเส ทิวเส อนุวิจฺจ นินฺทาการณํ วา ปสํสาการณํ วา ชานิตฺวา
[ปสํสนฺติ] อจฺฉิทฺทาย วา สิกฺขาย อจฺฉิทฺทาย วา ชีวิตวุตฺติยา
สมนฺนาคตตฺตา อจฺฉิทฺทวุตฺตึ ธมฺโมชปฺปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา
เมธาวึ โลกิยโลกุตฺตรปฺปญฺญาย เจว จตุปฺปาริสุทฺธิสีเลน จ
สมนฺนาคตตฺตา ปญฺญาสีลสมาหิตํ ปสํสนฺติ, ตํ สุวณฺณโทสวิรหิตํ
ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ ชมฺพูนทนิกฺขํ วิย โก นินฺทิตุมรหตีติ อตฺโถ.
เทวาปีติ: เทวาปิ ปณฺฑิตมนุสฺสาปิ ตํ ภิกฺขุํ อุฏฺฐาย โถเมนฺติ
ปสํสนฺติ. พฺรหฺมุนาปีติ: น เกวลํ เทวมนุสฺสา, ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ
มหาพฺรหฺเมหิปิ เอส ปสํสิโตเยวาติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต อุปาสกา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหึสูติ.
                     อตุลอุปาสกวตฺถุ.
                      -----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๘.
                ๘. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ. (๑๘๑)
      "กายปฺปโกปนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ สตฺถา เตสํ อุโภหิ หตฺเถหิ ยฏฺฐิโย คเหตฺวา
กฏฺฐปาทุกํ อารุยฺห ปิฏฺฐิปาสาเณ จงฺกมนฺตานํ "ขฏขฏาติ
สทฺทํ สุตฺวา "อานนฺท กึสทฺโท นาเมโสติ ปุจฺฉิตฺวา "ฉพฺพคฺคิยานํ
กฏฺฐปาทุกํ อารุยฺห จงฺกมนฺตานํ ขฏขฏสทฺโทติ สุตฺวา สิกฺขาปทํ
ปญฺญาเปตฺวา "ภิกฺขุนา นาม กายาทีนิ รกฺขิตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
        "กายปฺปโกปํ รกฺเขยฺย,     กาเยน สํวุโต สิยา,
         กายทุจฺจริตํ หิตฺวา        กาเยน สุจริตํ จเร;
         วจีปโกปํ รกฺเขยฺย,       วาจาย สํวุโต สิยา,
         วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา         วาจาย สุจริตํ จเร;
         มโนปโกปํ รกฺเขยฺย,      มนสา สํวุโต สิยา,
         มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา        มนสา สุจริตํ จเร;
         กาเยน สํวุตา ธีรา,      อโถ วาจาย สํวุตา,
         มนสา สํวุตา ธีรา,       เต เว สุปริสํวุตาติ.
      ตตฺถ "กายปฺปโกปนฺติ: ติวิธํ กายทุจฺจริตํ รกฺเขยฺย. กาเยน
สํวุโตติ: กายทฺวาเร ทุจฺจริตปฺปเวสนํ นิวาเรตฺวา สํวุโต ปิหิตทฺวาโร
สิยา; ยสฺมา ปน กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กายสุจริตํ จรนฺโต อุภยํเปตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๙.
กโรติ; ตสฺมา "กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กาเยน สุจริตํ จเรติ วุตฺตํ.
อนนฺตรคาถาสุปิ เอเสว นโย. กาเยน สํวุตา ธีราติ: เย ปณฺฑิตา
ปาณาติปาตาทีนิ อกโรนฺตา กาเยน สํวุตา นาม, มุสาวาทาทีนิ
อกโรนฺตา วาจาย สํวุตา นาม, อภิชฺฌาทีนิ อสมุฏฺฐาเปนฺตา
มนสา สํวุตา นาม; เต อิธ โลกสฺมึ สุปริสํวุตา สุรกฺขิตา
สุโคปิตา สุปิหิตทฺวาราติ อตฺโถ.
       เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ.
                  โกธวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     สตฺตรสโม วคฺโค
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๑๘๓-๑๘๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=23&A=3667&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=3667&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=27
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=862
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=851
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=851
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25