พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๔ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๑

๖. อุปาลิเถราปทาน
ประวัติในอดีตชาติของพระอุบาลีเถระ
             (พระอุบาลีเถระ เมื่อจะประกาศประวัติในอดีตชาติของตน จึงกล่าวว่า)
             [๔๔๑]         ข้าพเจ้าเป็นพราหมณ์มีนามว่าสุชาตะ
                      ในกรุงหงสวดี มีกองทรัพย์ ๘๐ โกฏิ
                      มีทรัพย์และข้าวเปลือกเป็นอันมาก
             [๔๔๒]         เป็นผู้คงแก่เรียน ทรงมนตร์
                      จบไตรเพท สำเร็จในคัมภีร์พยากรณ์ลักษณะ
                      คัมภีร์อิติหาสะ และไตรเพท อันเป็นธรรมของตน
             [๔๔๓]         ครั้งนั้น เหล่าปริพาชกผู้มีผมปอยเดียว
                      สาวกของพระพุทธเจ้าผู้เป็นเชื้อสายพระอาทิตย์
                      และเหล่าดาบสผู้เที่ยวสัญจร
                      พากันท่องเที่ยวไปบนพื้นแผ่นดิน
             [๔๔๔]         แม้พวกเขาก็พากันห้อมล้อมข้าพเจ้า
                      ด้วยสำคัญว่า เป็นพราหมณ์ มีชื่อเสียง
                      ชนจำนวนมากพากันบูชาข้าพเจ้า แต่ข้าพเจ้าไม่บูชาใครๆ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๖๘}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๔๕]         ครั้งนั้น ข้าพเจ้าไม่เห็นใครว่าเป็นผู้ที่ควรบูชา จึงถือตัวจัด
                      พระชินเจ้ายังไม่เสด็จอุบัติขึ้นมาตราบใด
                      คำว่า พุทธะ ก็ยังไม่มีตราบนั้น
             [๔๔๖]         เมื่อวันคืนล่วงไป พระผู้มีพระภาคพระนามว่าปทุมุตตระ
                      ทรงเป็นผู้นำ ผู้มีพระจักษุ
                      เสด็จอุบัติขึ้นมาบรรเทาความมืดทั้งปวงในโลก
             [๔๔๗]         เมื่อศาสนาแผ่ไปกว้างขวาง มีท่านผู้รู้มากและเป็นปึกแผ่น
                      ครั้งนั้น พระพุทธเจ้าได้เสด็จเข้าไปยังกรุงหงสวดี
             [๔๔๘]         ครั้งนั้น พระพุทธเจ้าผู้มีพระจักษุพระองค์นั้น
                      ได้ทรงแสดงธรรมเป็นประโยชน์แก่พระบิดา
                      มีชุมนุมชนอยู่โดยรอบตลอดหนึ่งโยชน์ ตามเวลานั้น
             [๔๔๙]         ครั้งนั้น สุนันทดาบสได้รับสมมติจากหมู่ชน(ว่าเป็นเลิศ)
                      ได้ใช้ดอกไม้บังแดดทั่วพุทธบริษัท
             [๔๕๐]         เมื่อพระพุทธเจ้าทรงประกาศสัจจะ ๔
                      ณ มณฑปดอกไม้ที่งดงาม
                      เหล่าสัตว์ประมาณ ๑๐๐,๐๐๐ โกฏิได้บรรลุธรรม
             [๔๕๑]         พระพุทธเจ้าทรงบันดาลหยาดฝนคือพระธรรม
                      ให้ตกลงตลอดทั้ง ๗ คืน ๗ วัน
                      พอถึงวันที่ ๘ พระชินเจ้าก็ได้ทรงพยากรณ์สุนันทดาบสว่า
             [๔๕๒]         ท่านผู้นี้ เมื่อเวียนว่ายตายเกิดในเทวโลกหรือมนุษยโลก
                      ก็จักเป็นผู้ประเสริฐกว่าใครทั้งหมด
                      จักเวียนว่ายตายเกิดในภพทั้งหลาย
             [๔๕๓]         ในกัปที่ ๑๐๐,๐๐๐ (นับจากกัปนี้ไป)
                      พระศาสดาทรงพระนามว่าโคดม ตามพระโคตร
                      ทรงสมภพในราชสกุลโอกกากราช จักอุบัติขึ้นในโลก
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๖๙}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๕๔]         ท่านผู้นี้จักเป็นบุตรของนางมันตานี มีนามว่าปุณณะ
                      เป็นธรรมทายาท เป็นโอรสที่ธรรมเนรมิต
                      จักเป็นสาวกของพระศาสดาพระองค์นั้น
             [๔๕๕]         ครั้งนั้น พระสัมมาสัมพุทธเจ้า๑-
                      ทรงพยากรณ์สุนันทดาบสอย่างนี้แล้ว
                      ทำให้ประชาชนทั้งปวงร่าเริง ทรงแสดงกำลังของพระองค์
             [๔๕๖]         ครั้งนั้น๒- ประชาชนประนมมือไหว้สุนันทดาบส
                      แต่สุนันทดาบสครั้นทำสักการะในพระพุทธเจ้าแล้ว
                      ก็ได้ชำระคติ(กำเนิด)ของตนให้บริสุทธิ์หมดจด
             [๔๕๗]         เพราะข้าพเจ้าได้ฟังพระดำรัสของพระมุนี ณ ที่นั้น
                      จึงได้มีความดำริว่า เราจักสั่งสมบุญ
                      โดยประการที่จะได้พบพระผู้มีพระภาคพระนามว่าโคดม
             [๔๕๘]         ครั้นข้าพเจ้าคิดอย่างนี้แล้ว ก็คิดถึงกิจที่เราควรทำว่า
                      เราจะบำเพ็ญบุญกรรมเช่นไร ในเนื้อนาบุญที่ยอดเยี่ยม
             [๔๕๙]         บรรดาภิกษุผู้เป็นนักสวดทั้งหมดในศาสนา
                      ภิกษุรูปนี้เป็นนักสวดรูปหนึ่ง
                      ได้รับแต่งตั้งเป็นผู้เลิศในทางวินัย
                      ตำแหน่งนั้นข้าพเจ้าปรารถนา๓- แล้ว
             [๔๖๐]         โภคสมบัติของข้าพเจ้านี้นับประมาณมิได้
                      เปรียบดังห้วงน้ำที่ไม่มีอะไรๆ ทำให้กระเพื่อมได้ (นับไม่ได้)
                      ข้าพเจ้าได้จ่ายโภคสมบัตินั้นสร้างอารามถวายพระพุทธเจ้า
@เชิงอรรถ :
@๑ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในที่นี้หมายถึงพระผู้มีพระภาคพระนามว่าปทุมุตตระ (ขุ.อป.อ. ๑/๔๕๕/๓๓๓)
@๒ ครั้งนั้น ในที่นี้หมายถึงก่อนที่พระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระจะเสด็จอุบัติขึ้นมา (ขุ.อป.อ. ๑/๔๕๖/๓๓๓)
@๓ ท่านได้เห็นพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระแต่งตั้งภิกษุรูปหนึ่งไว้ในตำแหน่งพระวินัยธรผู้เลิศกว่าพระ
@วินัยธรทุกรูป จึงได้สักการะพระศาสดาแล้วปรารถนาตำแหน่งนั้นบ้าง (ขุ.อป.อ. ๑/๔๕๙/๓๓๔)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๐}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๖๑]         ข้าพเจ้าจ่ายทรัพย์หนึ่งแสนซื้อสวนชื่อว่าโสภณะ
                      ด้านทิศตะวันออกนคร สร้างให้เป็นสังฆาราม
             [๔๖๒]         ข้าพเจ้าได้สร้างเรือนยอด ปราสาท มณฑป
                      เรือนโล้น ถ้ำ และที่จงกรมไว้ในสังฆารามอย่างดี
             [๔๖๓]         ข้าพเจ้าได้สร้างเรือนไฟ โรงไฟ
                      โรงน้ำ และห้องอาบน้ำ ถวายแด่หมู่ภิกษุ
             [๔๖๔]         ข้าพเจ้าได้ถวายเก้าอี้นอน ตั่ง
                      ภาชนะสำหรับใช้สอย คนวัด และเภสัชนั้นครบทุกอย่าง
             [๔๖๕]         ข้าพเจ้าได้จัดตั้งอารักขาไว้ ให้สร้างกำแพงอย่างมั่นคง
                      ด้วยหวังว่า ใครๆ อย่าได้รบกวนอารามแห่งนั้น
                      ของท่านผู้มีจิตสงบ ผู้คงที่เลย
             [๔๖๖]         ข้าพเจ้าได้จ่ายทรัพย์หนึ่งแสนสร้างที่อยู่ไว้ในสังฆาราม
                      ครั้นให้สร้างเสร็จสมบูรณ์แล้ว จึงน้อมถวายพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า
             [๔๖๗]         ข้าแต่พระมุนี ข้าพระองค์สร้างอารามเสร็จเรียบร้อยแล้ว
                      ขอพระองค์ทรงรับเถิด ข้าแต่พระธีรเจ้าผู้มีพระจักษุ
                      ข้าพระองค์ขอมอบถวายแด่พระองค์ ขอพระองค์ทรงรับเถิด
             [๔๖๘]         พระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ
                      ผู้ทรงรู้แจ้งโลก ผู้สมควรรับเครื่องบูชา ทรงเป็นผู้นำ
                      ทราบความดำริของข้าพเจ้าแล้ว จึงทรงรับไว้
             [๔๖๙]         ข้าพเจ้าทราบการรับของพระสัพพัญญู
                      ผู้แสวงหาพระคุณอันยิ่งใหญ่
                      จึงตระเตรียมโภชนาหารแล้ว ไปกราบทูลภัตตกาล
             [๔๗๐]         เมื่อข้าพเจ้ากราบทูลภัตตกาลแล้ว
                      พระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ ผู้ทรงเป็นผู้นำ
                      พร้อมด้วยพระขีณาสพ ๑,๐๐๐ รูป
                      ได้เสด็จมาสู่อารามของข้าพเจ้า
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๑}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๗๑]         ข้าพเจ้าทราบเวลาที่พระองค์ประทับนั่งเรียบร้อยแล้ว
                      จึงอังคาสให้อิ่มหนำ
                      ทราบเวลาที่เสวยเสร็จเรียบร้อยแล้ว จึงได้กราบทูลคำนี้ว่า
             [๔๗๒]         อารามชื่อโสภณะข้าพระองค์จ่ายทรัพย์หนึ่งแสนซื้อมา
                      ได้สร้างจนเสร็จเรียบร้อยด้วยทรัพย์จำนวนเท่านั้นเช่นกัน
                      ข้าแต่พระมุนี ขอพระองค์ทรงรับเถิด
             [๔๗๓]         ด้วยการถวายพระอารามแห่งนี้และด้วยการตั้งเจตนาไว้มั่น
                      เมื่อข้าพระองค์บังเกิดในภพ
                      ขอจงได้สิ่งที่ข้าพระองค์ปรารถนาเถิด
             [๔๗๔]         พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงรับสังฆาราม
                      ที่ข้าพเจ้าสร้างเสร็จเรียบร้อยแล้ว
                      ประทับนั่งท่ามกลางหมู่ภิกษุแล้ว ได้ตรัสพระดำรัสนี้ว่า
             [๔๗๕]         เราจักพยากรณ์ผู้ที่ได้ถวายสังฆาราม
                      ซึ่งสร้าง(กุฏิ ที่เร้น มณฑป ปราสาท เรือนโล้น และกำแพงเป็นต้น)
                      เสร็จเรียบร้อยแล้วแด่พระพุทธเจ้า
                      ท่านทั้งหลายจงฟังเรากล่าวเถิด
             [๔๗๖]         กองทัพ ๔ เหล่า คือ พลช้าง พลม้า
                      พลรถ และพลเดินเท้า จะแวดล้อมผู้นี้เป็นนิตย์
                      นี้เป็นผลแห่งการถวายสังฆาราม
             [๔๗๗]         เครื่องดนตรี ๖๐,๐๐๐ ชิ้น
                      กลองที่ประดับตกแต่งสวยงาม จะแวดล้อมผู้นี้เป็นนิตย์
                      นี้เป็นผลแห่งการถวายสังฆาราม
             [๔๗๘]         สาวรุ่น ๘๖,๐๐๐ นาง ผู้ประดับตกแต่งสวยงาม
                      สวมใส่ผ้าอาภรณ์อย่างงดงาม ห้อยตุ้มหูแก้วมณี
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๒}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๗๙]         มีหน้ากลมโต๑- มีปกติร่าเริง รูปร่างงาม
                      เอวเล็กเอวบาง จักแวดล้อมผู้นี้เป็นนิตย์
                      นี้เป็นผลแห่งการถวายสังฆาราม
             [๔๘๐]         ผู้นี้จักรื่นรมย์ในเทวโลกตลอด ๓๐,๐๐๐ กัป
                      จักเป็นจอมเทพครองเทวสมบัติ ๑,๐๐๐ ชาติ
             [๔๘๑]         จักได้สิ่งของทุกอย่างที่ท้าวเทวราชจะพึงได้
                      เป็นผู้มีโภคทรัพย์ไม่รู้จักพร่อง ครองเทวสมบัติ
             [๔๘๒]         จักเป็นพระเจ้าจักรพรรดิในแว่นแคว้น ๑,๐๐๐ ชาติ
                      เป็นพระเจ้าประเทศราชอันไพบูลย์นับชาติไม่ถ้วน
             [๔๘๓]         ในกัปที่ ๑๐๐,๐๐๐ กัป
                      พระศาสดาพระนามว่าโคดม ตามพระโคตร
                      ทรงสมภพในราชสกุลโอกกากราช จักอุบัติขึ้นในโลก
             [๔๘๔]         ท่านผู้นี้จักมีนามว่าอุบาลี
                      เป็นธรรมทายาท เป็นโอรสที่ธรรมเนรมิต
                      เป็นสาวกของพระศาสดาพระองค์นั้น
             [๔๘๕]         จักถึงความสำเร็จในวินัย เป็นผู้ฉลาดในฐานะและมิใช่ฐานะ๒-
                      ดำรงศาสนาของพระชินเจ้าไว้ได้ อยู่อย่างผู้ไม่มีอาสวะ
             [๔๘๖]         พระผู้มีพระภาคผู้โคดมศากยะผู้ประเสริฐ
                      ทรงทราบความนั้นทั้งหมดแล้ว
                      ประทับนั่งในท่ามกลางหมู่ภิกษุ
                      จักทรงตั้ง(อุบาลี)ไว้ในเอตทัคคะ
@เชิงอรรถ :
@๑ มีหน้ากลมโต ในที่นี้แปลตามบาลี อาฬารมุขา แต่อรรถกถาเป็น อาฬารปมฺหา (ขุ.อป.อ. ๑/๔๗๙/๓๓๕)
@และข้ออื่นๆ ในเล่มเดียวกัน เช่นข้อ ๙๕/๑๐๕, ๗๖/๔๒๙ เป็น อาฬารปมฺหา เหมือนกันแปลว่า มีตากลมโต
@๒ ฐานะและมิใช่ฐานะ หมายถึงเหตุและมิใช่เหตุ (ขุ.อป.อ. ๑/๔๘๕/๓๓๕)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๓}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๘๗]         ข้าพระองค์ปรารถนาศาสนาของพระองค์๑-
                      เริ่มต้นตั้งแต่(หลายแสน)กัปที่นับมิได้
                      ข้าพระองค์ได้บรรลุประโยชน์นั้น
                      ทั้งได้บรรลุความสิ้นสังโยชน์ทั้งปวงตามลำดับ
             [๔๘๘]         คนถูกคุกคามด้วยพระราชอาญา
                      ถูกเสียบไว้ที่หลาวแล้ว ไม่ได้ความสำราญที่หลาว
                      ต้องการแต่จะหลุดพ้นไปอย่างเดียว ฉันใด
             [๔๘๙]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก
                      ข้าพระองค์ก็ฉันนั้นเหมือนกัน
                      ถูกคุกคามด้วยอาชญาคือภพ ถูกเสียบไว้ที่หลาวคือกรรม
                      ถูกเวทนาคือความกระหายบีบคั้นแล้ว
             [๔๙๐]         ไม่ประสบความสำราญในภพ
                      ถูกไฟ ๓ กอง๒- แผดเผาอยู่ แสวงหาอุบายรอดพ้น
                      ดุจคนแสวงหาอุบายรอดพ้นจากพระราชอาญา ฉะนั้น
             [๔๙๑]         คนดื่มยาพิษ ถูกยาพิษบีบคั้น
                      เขาจึงแสวงหายากำจัดยาพิษ
             [๔๙๒]         เมื่อแสวงหา จึงได้พบยากำจัดยาพิษ
                      ดื่มยานั้นแล้วก็มีความสุข เพราะรอดพ้นจากยาพิษ ฉันใด
             [๔๙๓]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก
                      ข้าพระองค์ก็เป็นเหมือนคนถูกยาพิษทำร้าย
                      ถูกอวิชชาบีบคั้น จึงแสวงหายาคือพระสัทธรรม
@เชิงอรรถ :
@๑ ข้าพระองค์ปรารถนาศาสนาของพระองค์ คือข้าพเจ้าปรารถนาจะเป็นผู้เลิศกว่าใครๆ ในทางทรงจำวินัย
@ในศาสนาของพระโคดมผู้มีพระภาค (ขุ.อป.อ. ๑/๔๘๗/๓๓๖)
@๒ ไฟ ๓ กอง ได้แก่ ไฟคือราคะ ไฟคือโทสะ ไฟคือโมหะ หรือไฟในนรก ไฟที่เกิดขึ้นในกัป ไฟคือทุกข์
@(ขุ.อป.อ. ๑/๔๘๙-๔๙๐/๓๓๖)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๔๙๔]         เมื่อแสวงหายาคือพระธรรมก็ได้พบศาสนาของพระศากยะ
                      ศาสนานั้นเป็นยาชั้นเลิศกว่ายาทุกขนาน
                      สำหรับบรรเทาลูกศรทุกชนิด๑-
             [๔๙๕]         ข้าพระองค์ดื่มธรรมโอสถแล้วก็ถอนพิษได้ทั้งหมด
                      ข้าพระองค์ได้สัมผัสพระนิพพาน ซึ่งไม่แก่ ไม่ตาย
                      เป็นภาวะเย็นสนิท
             [๔๙๖]         คนถูกผีคุกคาม ถูกผีสิงบีบคั้น
                      พึงแสวงหาหมอผี เพื่อรอดพ้นจากผี
             [๔๙๗]         เมื่อแสวงหา ก็ได้พบหมอผีผู้ฉลาดในวิชาไล่ผี
                      หมอผีนั้นจึงขับไล่ผีให้คนนั้น
                      และทำผีพร้อมทั้งต้นเหตุให้พินาศ ฉันใด
             [๔๙๘]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก
                      ข้าพระองค์ก็ฉันนั้นเหมือนกัน
                      ถูกผีคือความมืด(คือกิเลส)เบียดเบียน
                      จึงแสวงหาแสงสว่างคือญาณเพื่อรอดพ้นจากความมืด
             [๔๙๙]         ต่อมา ข้าพระองค์ได้พบพระศากยมุนีผู้ชำระความมืดคือกิเลส
                      พระศากยมุนีนั้น ทรงบรรเทาความมืดให้ข้าพระองค์
                      ดุจหมอผีขับไล่ผีไป ฉะนั้น
             [๕๐๐]         ข้าพระองค์ได้ตัดกระแสการเวียนว่ายตายเกิดแล้ว
                      ห้ามกระแสแห่งตัณหาได้ ถอนภพขึ้นได้หมดสิ้น
                      ดุจหมอผีขับไล่ผีไปพร้อมทั้งต้นเหตุ ฉะนั้น
             [๕๐๑]         พญาครุฑโฉบลงจับนาคซึ่งเป็นภักษาของตน
                      ย่อมทำน้ำในสระใหญ่ให้กระเพื่อมถึง ๑๐๐ โยชน์ โดยรอบ
@เชิงอรรถ :
@๑ ลูกศรทุกชนิด ในที่นี้หมายถึงกิเลสมีราคะเป็นต้น (ขุ.อป.อ. ๑/๔๙๔/๓๓๗)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๐๒]         ครั้นพญาครุฑนั้นจับนาคได้แล้ว เบียดเบียนนาค ให้ห้อยหัวลง
                      มันจับนาคพาบินไปได้ตามความปรารถนา ฉันใด
             [๕๐๓]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก
                      ข้าพระองค์ก็เหมือนพญาครุฑที่มีพลัง
                      แสวงหาอสังขตธรรม๑- ได้ชำระโทษทั้งหลายแล้ว
             [๕๐๔]         ข้าพระองค์ได้เห็นธรรมอันประเสริฐ
                      จึงยึดถือเอาสันติบท๒- อันยอดเยี่ยมนี้อยู่
                      ดุจพญาครุฑจับนาคไป ฉะนั้น
             [๕๐๕]         เถาวัลย์ชื่ออาสาวดี๓- เกิดในสวนจิตรลดาแล้ว
                      ล่วงไป ๑,๐๐๐ ปี เถาวัลย์นั้นจึงจะเกิดผลผลหนึ่ง
             [๕๐๖]         เทพทั้งหลาย เข้าไปนั่งเฝ้าเถาวัลย์ชื่ออาสาวดีนั้น
                      เมื่อกาลนานๆ จะมีผลสักคราว
                      เถาวัลย์ชื่ออาสาวดีนั้นเป็นเถาวัลย์ชั้นสูงสุด
                      เป็นที่รักใคร่ของเหล่าเทวดาอย่างนี้
             [๕๐๗]         นับได้ ๑๐๐,๐๐๐ ปี (นับจากกัปนี้ไป)
                      ข้าพระองค์จึงจะได้ปรนนิบัติพระมุนีนั้นนอบน้อมทั้งเช้าเย็น
                      ดุจเหล่าเทวดาได้เข้าไปเฝ้าเถาวัลย์ชื่ออาสาวดีทั้งเช้าเย็น ฉะนั้น
             [๕๐๘]         การปรนนิบัติ(พระพุทธเจ้า)ไม่เป็นหมัน(เปล่าประโยชน์)
                      และการนอบน้อมก็ไม่เปล่าประโยชน์
                      ถึงข้าพระองค์จะมาจากที่ไกล
                      ขณะ๔- ก็มิได้ล่วงเลยข้าพระองค์ไป
@เชิงอรรถ :
@๑ อสังขตธรรม หมายถึงธรรมที่ปัจจัยมิได้ปรุงแต่ง ธรรมที่ไม่ได้เกิดจากปัจจัย ได้แก่ พระนิพพาน
@(ขุ.อป.อ. ๑/๕๐๓/๓๓๘)
@๒ สันติบท หมายถึงนิพพาน (ขุ.อป.อ. ๑/๕๐๔/๓๓๘)
@๓ อาสาวดี เป็นชื่อของผิวพรรณที่ได้ยาก ท่านก็กล่าวถึงเถาวัลย์อาสาวดีที่หายากมากในหมู่เทพยดา
@เป็นเถาวัลย์ที่เหล่าเทวดาต้องการ (ขุ.อป.อ. ๑/๕๐๕/๓๓๙)
@๔ ขณะ ในที่นี้หมายถึงขณะการเกิดขึ้นแห่งพระพุทธเจ้า (ขุ.อป.อ. ๑/๕๐๘/๓๓๙)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๖}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๐๙]         ข้าพระองค์ค้นหาการถือปฏิสนธิในภพก็ไม่เห็น
                      เพราะข้าพระองค์ไม่มีอุปธิ หลุดพ้นแล้ว(จากกิเลสทั้งปวง)
                      มีจิตสงบระงับเที่ยวไป
             [๕๑๐]         ธรรมดาดอกปทุมพอได้สัมผัสแสงดวงอาทิตย์
                      ก็แย้มบานทุกเมื่อ ฉันใด
                      ข้าแต่พระองค์ผู้ทรงมีความเพียรมาก
                      ข้าพระองค์ก็ฉันนั้นบานแล้ว(คือสำเร็จมรรคผลนิพพาน)
                      เพราะรัศมีแห่งพระพุทธเจ้า
             [๕๑๑]         ในกำเนิดนกยาง ย่อมไม่มีนกยางตัวผู้ในกาลทุกเมื่อ
                      เมื่อเมฆฝนคำรน(เมื่อฟ้าร้อง)
                      นกยางตัวเมียจึงจะตั้งครรภ์ได้ ในกาลทั้งปวง
             [๕๑๒]         นกยางตัวเมียเหล่านั้นจะตั้งครรภ์อยู่นาน
                      ตราบเท่าที่เมฆฝนยังไม่คำราม
                      พวกมันจะพ้นจากภาระ(จะออกไข่)
                      ได้ก็ต่อเมื่อเมฆฝนตกลงมา ฉันใด
             [๕๑๓]         ข้าพระองค์ก็ฉันนั้น เมื่อพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ
                      ทรงคำรนด้วยเมฆฝนคือพระธรรม
                      ก็ได้ตั้งครรภ์คือธรรม ด้วยเสียงแห่งเมฆฝนคือธรรม
             [๕๑๔]         ใช้เวลาตั้ง ๑๐๐,๐๐๐ กัป
                      ข้าพระองค์ จึงจะได้ตั้งครรภ์คือบุญ
                      ข้าพระองค์ยังไม่พ้นจากภาระ๑-
                      ตราบเท่าที่เมฆฝนคือพระธรรมยังไม่คำรน
             [๕๑๕]         ข้าแต่พระศากยมุนี พระองค์ทรงคำรน
                      ด้วยเมฆฝนคือพระธรรมในกรุงกบิลพัสดุ์ที่น่ารื่นรมย์ในกาลใด
                      ในกาลนั้นข้าพระองค์ก็จะพ้นจากภาระ
@เชิงอรรถ :
@๑ ภาระ ในที่นี้หมายถึงภาระคือการเวียนเกิดเวียนตายอยู่ในสังสารวัฏ (ขุ.อป.อ. ๑/๕๑๕/๓๔๐)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๗}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๑๖]         ธรรมแม้นั้น คือ สุญญตวิโมกข์ อนิมิตตวิโมกข์
                      อัปปณิหิตวิโมกข์ และผล ๔ ทั้งปวง
                      ข้าพระองค์ก็ได้บรรลุแล้ว
ภาณวารที่ ๒ จบ
             [๕๑๗]         ข้าพระองค์ปรารถนาคำสอนของพระองค์นานจนนับกัปไม่ได้
                      ข้าพระองค์ได้บรรลุประโยชน์นั้นแล้ว
                      ทั้งได้สันติบท๑- อันยอดเยี่ยมตามลำดับ
             [๕๑๘]         ข้าพระองค์ถึงความสำเร็จในวินัย
                      เป็นเหมือนภิกษุผู้แสวงคุณผู้มีชื่อเสียง
                      ไม่มีภิกษุรูปอื่นจะเสมอเหมือนข้าพระองค์
                      ข้าพระองค์ทรงจำคำสั่งสอนไว้ได้
             [๕๑๙]         ในวินัยปิฎกทั้งสิ้นนี้ คือ ในวินัย ในขันธกะ๒-
                      ในปริจเฉท ๓ (คือ ในสังฆาทิเสส ๓ หมวด
                      และปาจิตตีย์ ๓ หมวด)๓-
@เชิงอรรถ :
@๑ สันติบท หมายถึงพระนิพพาน (ขุ.อป.อ. ๑/๕๑๗/๓๔๑)
@๒ วินัย หมายถึงอุภโตวิภังค์, ขันธกะ หมายถึงมหาวรรคและจุลวรรค (ขุ.อป.อ. ๑/๕๑๙/๓๔๑)
@๓ ติกสังฆาทิเสส อาบัติสังฆาทิเสส ๓ หมวด เป็นข้อกำหนด ๓ ประการของพระวินัยธร ผู้จะตัดสินอธิกรณ์
@จะต้องตรวจดูว่าต้องอาบัติสังฆาทิเสส ในข้อกำหนดไหน ใน ๓ ประการนั้น เช่น นางภิกษุณี เรียกนาง
@ภิกษุณีอื่นที่ถูกภิกษุณีสงฆ์ยกออกจากหมู่โดยชอบธรรม ชอบด้วยวินัย ชอบด้วยสัตถุศาสน์ กลับเข้าหมู่
@เช่นนี้ เธอต้องอาบัติสังฆาทิเสส โดยสถานใดสถานหนึ่ง ในข้อกำหนด ๓ ประการ คือ (๑) มีความเข้าใจ
@กรรมที่ภิกษุณีสงฆ์ทำโดยชอบธรรมว่าเป็นกรรมที่ภิกษุณีสงฆ์ทำโดยชอบธรรมเรียกนางภิกษุณี ที่ถูกลงโทษ
@กลับเข้าหมู่ ต้องอาบัติสังฆาทิเสส (๒) มีความสงสัยในกรรมที่ภิกษุณีสงฆ์ทำโดยชอบธรรม เรียกนาง
@ภิกษุณีที่ถูกลงโทษกลับเข้าหมู่ ต้องอาบัติสังฆาทิเสส (๓) มีความเข้าใจกรรมที่ภิกษุณีสงฆ์ทำโดยชอบ
@ธรรมว่า เป็นกรรมที่ภิกษุณีสงฆ์ทำโดยไม่ชอบธรรม เรียกนางภิกษุณีที่ถูกลงโทษกลับเข้าหมู่ ต้องอาบัติ
@สังฆาทิเสส ติกปาจิตตีย์ อาบัติปาจิตตีย์ ๓ หมวด คือภิกษุต้องอาบัติปาจิตตีย์ โดยสถานใดสถานหนึ่ง
@ในข้อกำหนด ๓ ประการ เช่น ภิกษุเก็บอดิเรกจีวรไว้เกิน ๑๐ วันแล้ว (๑) มีความสำคัญว่าเกิน ๑๐
@วันแล้ว ต้องอาบัติปาจิตตีย์ (๒) มีความสงสัยว่าเกิน ๑๐ วันแล้ว ต้องอาบัติปาจิตตีย์ (๓) มีความสำคัญว่า
@ยังไม่เกิน ๑๐ วัน ต้องอาบัติปาจิตตีย์ (ดู วิ.มหา. (แปล) ๒/๔๖๘/๖)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๘}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
                      ในหมวดที่ ๕ ๑- ข้าพระองค์ไม่มีความสงสัยอักขระ(คือสระ)
                      หรือแม้ในพยัญชนะเลย
             [๕๒๐]         ข้าพระองค์ฉลาดในวิธีข่ม ในการกระทำคืน
                      ในฐานะที่ควรและฐานะที่ไม่ควร
                      ในการเรียกภิกษุผู้ถูกลงโทษกลับเข้าหมู่
                      และในการช่วยให้ภิกษุออกจากอาบัติ
                      ถึงความสำเร็จในการกระทำทางวินัยกรรมทุกอย่าง
             [๕๒๑]         ข้าพระองค์ตั้งบทไว้ในวินัยและขันธกะ และขยายอุภโตวิภังค์
                      เรียก(ภิกษุผู้ถูกลงโทษ)กลับเข้าหมู่โดยกิจ(หน้าที่)
             [๕๒๒]         ข้าพระองค์เป็นผู้ฉลาดในนิรุตติศาสตร์
                      และฉลาดในประโยชน์และสิ่งมิใช่ประโยชน์
                      สิ่งที่ข้าพระองค์ไม่รู้ไม่มี
                      ข้าพระองค์เป็นผู้เลิศผู้หนึ่งในศาสนาของพระศาสดา
             [๕๒๓]         ในวันนี้ ข้าพระองค์มองเห็นรูปคดี๒-
                      บรรเทาความสงสัยได้ทุกอย่าง ในศาสนาของพระศากยบุตร
                      ตัดความลังเลได้หมดสิ้น
             [๕๒๔]         ข้าพระองค์เป็นผู้ฉลาดในฐานะทั้งปวง คือ บทหน้า
                      บทหลัง อักขระ พยัญชนะ คำเริ่มต้น และคำลงท้าย
             [๕๒๕]         เหมือนอย่างพระราชาผู้มีพลัง
                      ทรงจับไพร่พลของพระราชาผู้เป็นปฏิปักษ์
                      ให้เดือดร้อน ชนะสงครามแล้ว รับสั่งให้สร้างนครไว้ในที่นั้น
             [๕๒๖]         พึงรับสั่งให้สร้างกำแพง รับสั่งให้ขุดคูรอบ ตั้งเสาระเนียด
                      สร้างซุ้มประตู สร้างป้อมต่างๆ ไว้ในนคร เป็นอันมาก
@เชิงอรรถ :
@๑ ในหมวดที่ ๕ ในที่นี้ หมายถึงปริวาร (ชื่อคัมภีร์พระวินัยปิฎก หมวดสุดท้ายใน ๕ หมวด คือ อาทิกัมมิกะ
@ปาจิตตีย์ มหาวรรค จูฬวรรค ปริวาร) (ขุ.อป.อ. ๑/๕๑๙/๓๔๑)
@๒ ข้าพระองค์มองเห็นรูปคดี ในอรรถกถาเป็น รูปทกฺเข แก้ว่า ในคราวมองเห็นรูปก็คือในการวินิจฉัยวินัย
@(ขุ.อป.อ. ๑/๕๒๓/๓๔๒)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๗๙}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๒๗]         พึงรับสั่งให้สร้างถนนสี่แยก ทางแยก
                      ร้านตลาด จัดสรรไว้เป็นอย่างดี
                      สร้างศาลสถิตยุติธรรมเป็นที่ตัดสินคดีความไว้ในนครนั้น
             [๕๒๘]         เพื่อป้องกันอริราชศัตรู เพื่อจะรู้ช่องทาง(ดีร้าย)
                      เพื่อดูแลรักษากำลังพล พระราชาเจ้านครนั้น
                      จึงทรงแต่งตั้งแม่ทัพไว้
             [๕๒๙]         เพื่อรักษาสิ่งของ พระองค์จึงทรงแต่งตั้งคนที่ฉลาด
                      ในการเก็บรักษาสิ่งของ ให้เป็นผู้รักษาสิ่งของ
                      ด้วยตั้งพระทัยว่า สิ่งของของเราอย่าเสียหายไปเลย
             [๕๓๐]         ผู้ใดสมัครสมานกับพระราชา
                      และปรารถนาความเจริญรุ่งเรืองแก่พระราชา
                      พระราชาย่อมมอบหน้าที่แก่ผู้นั้น๑-
                      เพื่อปฏิบัติตอบแทนต่อมิตร
             [๕๓๑]         พระราชาพระองค์นั้น ย่อมทรงแต่งตั้งผู้ที่ฉลาดในลางบอกเหตุ
                      ในนิมิตและในลักษณะ
                      ผู้คงแก่เรียน ผู้ทรงมนตร์๒- ไว้ในตำแหน่งปุโรหิต
@เชิงอรรถ :
@๑ บาทคาถาว่า สมคฺโค โหติ โส รญฺโญ ฉบับพม่าและอรรถกถาเป็น มมตฺโต โหติ โย รญฺโญ เดิมแปลว่า
@เขาเป็นผู้พร้อมเพรียงกับพระราชา ปรารถนาความเจริญรุ่งเรืองแก่ผู้ใด ย่อมมอบหน้าที่ คือความเป็นใหญ่
@ในการวินิจฉัยแก่ผู้นั้นเพื่อปฏิบัติเพื่อความเป็นมิตร โส เขาสามัคคีกับพระราชาพอฟังได้ แต่ถ้าจะตั้งคน
@ที่ตนชอบพอให้เป็นคนตัดสินคดีความ คงไม่ได้ เพราะ โส คงแทนนามนามที่กล่าวชื่อมาแล้ว คือ คนที่ดูแล
@รักษาสิ่งของ ถ้าจะว่า โส แทนบทว่า ราชา ก็ฟังไม่ขึ้น ราชาที่ไหนมาสามัคคีกับราชานี้ จึงแปลตามแนว
@ฉบับพม่าและอรรถกถา (มมตฺโต โหติ โย รญฺโญติ โย ปณฺฑิโต รญฺโญ มมตฺโต มามโก ปกฺขปาโต
@โหติ. วุทฺธึ ยสฺส จ อิจฺฉตีติ อสฺส รญฺโญ วุฑฺฒึ จ วิรุฬฺหึ โย อิจฺฉติ กาเมติ, ตสฺส อิตฺถมฺภูตสฺส ราชา
@อธิกรณํ วินิจฺฉยาธิปจฺจํ เทติ มิตฺตสฺส มิตฺตภาวสฺส ปฏิปชฺชิตุนฺติ สมฺพนฺโธ ขุ.อป.อ. ๑/๕๓๐/๓๔๔)
@๒ ผู้ที่ฉลาดลางบอกเหตุ หมายถึงผู้บอกคัมภีร์ไวยากรณ์แก่ศิษย์จำนวนมาก ผู้ทรงจำมนต์ ได้แก่ ผู้ทรง
@จำไตรเพท (พระเวท ๓ เป็นคัมภีร์สูงสุดของศาสนาพราหมณ์ ได้แก่ (๑) ฤคเวท ประมวลบทความ
@สรรเสริญ เทพเจ้า (๒) ยชุรเวท ประกอบด้วยบทสวดอ้อนวอนในพิธีบูชายัญต่างๆ (๓) สามเวท
@ประมวลบทเพลงขับ สำหรับสวดแล้วร้องเป็นทำนองในพิธีบูชายัญ
@ต่อมาเพิ่มอาถรรพเวท ว่าด้วยคาถาอาคมทางไสยศาสตร์เข้ามาอีกเป็น ๔ (ขุ.อป.อ. ๑/๕๓๑/๓๔๔)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๐}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๓๒]         พระราชาพระองค์นั้นทรงสมบูรณ์ด้วยองค์ประกอบเหล่านี้
                      พสกนิกรจึงขนานพระนามว่ากษัตริย์
                      เหล่าอำมาตย์จึงถวายการอารักขาพระราชาทุกเมื่อ
                      ดุจนกจักรพากเฝ้ารักษานกผู้ประสบทุกข์
             [๕๓๓]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก พระองค์ก็ฉันนั้นเหมือนกัน
                      เป็นดุจกษัตริย์ ผู้ขจัดข้าศึกศัตรูได้แล้ว
                      ชาวโลกพร้อมทั้งเทวโลกจึงขนานพระนามว่าธรรมราชา
             [๕๓๔]         พระองค์ทรงปราบเหล่าเดียรถีย์
                      ทรงกำจัดมารพร้อมทั้งเสนามาร
                      ทรงขจัดความมืดมนอนธการแล้ว ได้ทรงสร้างนครคือพระธรรมไว้
             [๕๓๕]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียร ในนครคือพระธรรมนั้น
                      พระองค์มีศีลเป็นปราการ มีพระญาณเป็นซุ้มประตู
                      มีศรัทธาเป็นเสาระเนียด และมีความสังวรเป็นนายประตู
             [๕๓๖]         ข้าแต่พระมุนี พระองค์มีสติปัฏฐานเป็นป้อม
                      มีพระปัญญาเป็นชุมทาง
                      มีอิทธิบาทเป็นถนนสี่แยก
                      ธรรมวิถี พระองค์ก็ทรงสร้างไว้ดีแล้ว
             [๕๓๗]         พระองค์มีพระวินัย พระสูตร พระอภิธรรม
                      และพระพุทธพจน์มีองค์ ๙ ๑- แม้ทั้งมวล
                      นี้เป็นธรรมสภา
@เชิงอรรถ :
@๑ พระพุทธพจน์มีองค์ ๙ คือ (๑) สุตตะ พระสูตรทั้งหลาย รวมทั้งพระวินัยปิฎกและนิทเทส (๒) เคยยะ
@ข้อความ ที่มีร้อยแก้วและร้อยกรองผสมกัน คือพระสูตรที่มีคาถารวมอยู่ด้วยทั้งหมด (๓) เวยยากรณะ
@ไวยากรณ์ คือความร้อยแก้วล้วน ได้แก่ พระอภิธรรมปิฎกทั้งหมด และพระสูตรที่ไม่มีคาถา (๔) คาถา
@ความร้อยกรองล้วน เช่น ธรรมบท เถรีคาถา (๕) อุทาน พระคาถาพุทธอุทาน (๖) อิติวุตตกะ พระสูตร
@ที่เรียกว่าอิติวุตตกะ มี ๑๑๒ สูตร (๗) ชาตกะ ชาดก ๕๐๐ เรื่อง (๘) อัพภูตธรรม เรื่องอัศจรรย์
@คือ พระสูตรที่กล่าวถึง ข้ออัศจรรย์ต่างๆ (๙) เวทัลละ พระสูตรแบบถามตอบ เช่นจูฬเวทัลลสูตร
@มหาเวทัลลสูตร) (ขุ.อะ-ปะ.อ. ๑/๕๓๗/๓๔๕)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๑}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๓๘]         พระองค์มีสุญญตวิหารธรรม(ธรรมเป็นเครื่องอยู่อันว่าง)
                      อนิมิตตวิหารธรรม(ธรรมเป็นเครื่องอยู่ไม่มีนิมิต)
                      อัปปณิหิตวิหารธรรม(ธรรมเป็นเครื่องอยู่ไม่มีความตั้งปรารถนา)
                      อาเนญชวิหารธรรม๑- (ธรรมเป็นเครื่องอยู่ไม่หวั่นไหว)
                      นิโรธวิหารธรรม๒- (ธรรมเป็นเครื่องอยู่คือความดับ) นี้เป็นธรรมกุฎี
             [๕๓๙]         พระเถระผู้เลิศด้วยปัญญา ที่ทรงแต่งตั้งไว้
                      ฉลาดในปฏิภาณ มีนามว่าสารีบุตร
                      เป็นจอมทัพธรรมของพระองค์
             [๕๔๐]         ข้าแต่พระมุนี พระเถระผู้ฉลาดในจุติและปฏิสนธิ
                      ถึงความสำเร็จแห่งฤทธิ์ มีนามว่าโกลิตะ (โมคคัลลานะ)
                      เป็นปุโรหิตของพระองค์
             [๕๔๑]         ข้าแต่พระมุนี พระเถระผู้ดำรงวงศ์เก่าแก่
                      มีเดชแผ่ไป หาผู้กระทบกระทั่งได้ยาก
                      เป็นผู้เลิศด้วยธุดงค์คุณ(มีนามว่ากัสสปะ)เป็นผู้พิพากษาของพระองค์
             [๕๔๒]         ข้าแต่พระมุนี พระเถระผู้เป็นพหูสูต ผู้ทรงธรรม
                      เป็นผู้เลิศกว่าภิกษุผู้สวดสาธยายทุกรูป๓- ในศาสนา
                      มีนามว่าอานนท์ เป็นผู้รักษาธรรมของพระองค์
             [๕๔๓]         พระผู้มีพระภาคผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่
                      ทรงละพระเถระเหล่านี้ทุกรูป
                      ทรงมุ่งเฉพาะข้าพระองค์ แล้วทรงประทานการวินิจฉัยวินัย
                      ซึ่งบัณฑิตผู้รู้แสดงไว้แล้วแก่ข้าพระองค์
@เชิงอรรถ :
@๑ อาเนญชวิหารธรรม หมายถึงสามัญผล (ผลแห่งความเป็นสมณะ) ๔ ที่ไม่เปลี่ยนแปลง (คือโสดาปัตติผล
@สกทาคามิผล อนาคามิผล และอรหัตตผล (ขุ.อป.อ. ๑/๕๓๘/๓๔๖), ที.ปา. ๑๑/๓๕๔/๒๔๖
@๒ นิโรธ ในที่นี้หมายถึงพระนิพพานเป็นที่ดับทุกข์ทั้งปวง (ขุ.อป.อ. ๑/๕๓๘/๓๔๖)
@๓ เป็นผู้เลิศกว่าภิกษุผู้สวดสาธยายทุกรูป แปลมาจากศัพท์ สพฺพปาฐิ (ขุ.อป.อ. ๑/๕๔๒/๓๔๗)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๒}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๔๔]         สาวกของพระพุทธองค์ บางรูปไต่ถามปัญหาในวินัย
                      ในปัญหาที่ถามมานั้น ข้าพระองค์ไม่ต้องคิด(ลังเล)
                      ย่อมอธิบายปัญหานั้นได้เลย
             [๕๔๕]         ข้าแต่พระมหามุนีตลอดพุทธเขต ยกเว้นพระองค์
                      ในพระวินัยไม่มีใครผู้เช่นกับข้าพระองค์
                      ผู้ที่ยิ่งกว่าจักมีแต่ที่ไหน
             [๕๔๖]         พระผู้มีพระภาคผู้โคดม ประทับนั่งในท่ามกลางภิกษุสงฆ์แล้ว
                      บันลืออย่างนี้ว่า ผู้เสมอกับอุบาลีในพระวินัย๑-
                      และในขันธกะ(คือในมหาวรรค จูฬวรรคและปริวาร)ไม่มี
             [๕๔๗]         สำหรับท่านผู้เห็นพระวินัยเป็นหลักสำคัญ
                      นวังคสัตถุศาสตร์ เท่าที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้
                      ทั้งหมดพระศาสดาตรัสไว้ในวินัย๒-
             [๕๔๘]         พระผู้มีพระภาคผู้โคดมศากยะผู้ประเสริฐ
                      ทรงระลึกถึงกรรมของข้าพระองค์
                      ประทับนั่งในท่ามกลางหมู่ภิกษุแล้ว
                      ทรงแต่งตั้งข้าพระองค์ไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะ
             [๕๔๙]         ข้าพระองค์ได้ปรารถนาตำแหน่งนี้นานนับได้ ๑๐๐,๐๐๐ กัป
                      ข้าพระองค์ได้บรรลุประโยชน์นั้นแล้ว ถึงความสำเร็จในวินัย
@เชิงอรรถ :
@๑ วินัย หมายถึงอุภโตวิภังค์ วินัยทั้งฝ่ายภิกษุและฝ่ายภิกษุณี
@๒ คำว่า วินเย กถิตํ สพฺพํ ฉบับพม่าเป็น วินโยคธํ ตํ สพฺพํ ในอรรถกถาก็มีนัยเช่นนี้ โดยพระอรรถ-
@กถาจารย์แก้เป็น สพฺพํ วินโยคธํ ตํ วินเย อนฺโตปวิฏฺฐํ วินยมูลกํ อิจฺเจวํ ปสฺสิโน ปสฺสนฺตสฺส
@(ขุ.อป.อ. ๑/๕๔๗/๓๔๗)
@คาถานี้ เดิมแปลว่า เรากล่าวสัตถุศาสน์มีองค์ ๙ ตลอดถึงที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้แล้วทั้งหมดไว้ใน
@พระวินัยแก่บุคคลผู้เห็นมูลพระวินัย (ฉบับสังคายนา)
@ข้อความตามนัยเดิมนั้น ดูกระไรอยู่ เพราะทำให้สงสัยว่าพระอุบาลีจะเป็นผู้จัดนวังคสัตถุศาสน์ไว้
@ในพระวินัยหรือ
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๓}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๕๐]         เมื่อก่อน ข้าพระองค์เป็นช่างกัลบก (ช่างตัดผม)
                      เป็นผู้ทำให้เจ้าศากยะทั้งหลายเกิดความเพลิดเพลิน
                      ได้ละชาติกำเนิดนั้นแล้วมาเป็นบุตร
                      ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่
             [๕๕๑]         ในกัปที่ ๒ นับจากภัทรกัปนี้ไป
                      ได้มีกษัตริย์พระนามว่าอัญชสะ
                      ทรงเดชานุภาพหาที่สุดมิได้
                      ทรงยศหาประมาณมิได้
                      เป็นพระเจ้าแผ่นดินมีพระราชทรัพย์มาก
             [๕๕๒]         ข้าพระองค์ได้เป็นขัตติยกุมารมีนามว่าจันทนะ
                      เป็นโอรสของพระราชาพระองค์นั้น
                      เป็นคนมีกิริยาแข็งกระด้าง
                      เพราะความมัวเมาในชาติตระกูล ในยศ และในโภคะ
             [๕๕๓]         ช้างตระกูลมาตังคะ ๑๐๐,๐๐๐ เชือก
                      ตกมัน ๓ แห่งประดับด้วยเครื่องประดับทุกอย่าง
                      แวดล้อมข้าพระองค์อยู่ทุกเมื่อ
             [๕๕๔]         ครั้งนั้น ข้าพระองค์มีกำลังพลของตนห้อมล้อม
                      ต้องการจะประพาสอุทยาน
                      จึงทรงช้างชื่อสิริกะออกจากนครไป
             [๕๕๕]         พระสัมพุทธเจ้า๑- พระนามว่าเทวละ
                      ผู้เพียบพร้อมด้วยจรณะ๒- คุ้มครองทวาร
                      สำรวมด้วยดี เสด็จมาข้างหน้าของข้าพระองค์
@เชิงอรรถ :
@๑ พระสัมพุทธเจ้า ในที่นี้หมายถึงพระปัจเจกพุทธเจ้า (ขุ.อป.อ. ๑/๕๕๕/๓๔๙)
@๒ จรณะ หมายถึงจรณธรรม ๑๕ มีสีลสังวรเป็นต้น (ขุ.อป.อ. ๑/๕๕๕/๓๔๙)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๔}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๕๖]         ครั้งนั้น ข้าพระองค์ได้ไสช้างสิริกะไป
                      จะให้ทำร้ายพระพุทธเจ้า
                      เพราะเหตุนั้น ช้างนั้นเหมือนเกิดความโกรธยกเท้าไม่ขึ้น
             [๕๕๗]         ข้าพระองค์เห็นช้างเสียใจ จึงโกรธพระพุทธเจ้า
                      เบียดเบียนพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้วได้ไปอุทยาน
             [๕๕๘]         เพราะการจะให้ช้างทำร้ายนั้นเป็นเหตุ
                      ข้าพระองค์จึงมิได้ประสบความสำราญ
                      ศีรษะเป็นเหมือนมีไฟลุกโพลงอยู่
                      ข้าพระองค์ถูกความเร่าร้อนเผาไหม้อยู่ เหมือนปลาติดเบ็ด
             [๕๕๙]         แผ่นดินซึ่งมีสมุทรสาครเป็นที่สุด
                      ย่อมปรากฏแก่ข้าพระองค์เป็นดุจไฟลุกท่วม
                      ข้าพระองค์ได้เข้าเฝ้าพระราชบิดาแล้วกราบทูลคำนี้ว่า
             [๕๖๐]         หม่อมฉันได้ทำร้ายพระพุทธเจ้า
                      ผู้เป็นพระสยัมภูพระองค์ใด
                      ผู้เป็นดังอสรพิษที่ถูกทำให้โกรธ
                      ดังกองไฟที่ลามมา ดังช้างพลายตัวตกมัน๑-
             [๕๖๑]         พระพุทธชินเจ้า ผู้มีตบะแก่กล้า ถูกข้าพระองค์รุกราน
                      พวกเราชาวเมืองทั้งปวงจักพินาศ
                      พวกเราจักขอขมาพระมุนีนั้น
@เชิงอรรถ :
@๑ แปลตามอรรถกถา (ขุ.อป.อ. ๑/๕๖๐/๓๕๐) ท่านเปรียบพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้าว่า
@เป็นดังอสรพิษร้ายบ้าง ดังกองไฟบ้าง ดังราชสีห์ชาติไกรสรบ้าง ดังช้างตกมันบ้าง คนที่เข้าใกล้อสรพิษ
@กองไฟลุกโชติช่วง ราชสีห์ดุร้าย ช้างตกมัน ย่อมได้รับอันตราย ฉันใด ผู้ที่ทำร้ายพระพุทธเจ้า
@พระปัจเจกพุทธเจ้า ก็ย่อมประสบบาปกรรมใหญ่หลวง ก็ฉันนั้น
@ดังบาลีว่า
@อาสีวิโส ยถา โฆโร มิคราชาว เกสรี
@มตฺโตว กุญฺชโร ทนฺโต เอวํ พุทฺธา ทุราสทา.
@(ขุ.อป. ๓๒/๒๗๐/๔๔๙)
@คาถาที่ ๕๖๐ นี้ เดิมแปลอสรพิษร้าย และกองไฟเป็นอุปมาของช้าง
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๕}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๖๒]         หากพวกเราจักไม่ขอขมาพระองค์(พระสัมมาสัมพุทธเจ้า)
                      ผู้ฝึกตนแล้ว ผู้มีจิตตั้งมั่น
                      แว่นแคว้นของเราจักพินาศภายในวันที่ ๗
             [๕๖๓]         พระเจ้าสุเมขลราช พระเจ้าโกสิยราช
                      พระเจ้าสิคควราช พระเจ้าสัตตกราชเหล่านั้นพร้อมเสนา
                      ได้รุกรานท่านฤๅษีทั้งหลายแล้ว ได้ถึงความทุกข์ยาก
             [๕๖๔]         ท่านฤๅษีทั้งหลาย ผู้สำรวมแล้ว
                      ประพฤติประเสริฐ ย่อมโกรธในกาลใด
                      ในกาลนั้นย่อมทำมนุษยโลกพร้อมทั้งเทวโลก
                      ท้องทะเล และภูเขา ให้พินาศไป
             [๕๖๕]         ข้าพระองค์จึงสั่งให้ประชาชนมาประชุมกันในพื้นที่
                      ประมาณ ๓,๐๐๐ โยชน์ เพื่อต้องการจะแสดงโทษ
                      จึงเข้าไปหาพระสยัมภูพุทธเจ้า
             [๕๖๖]         ประชาชน(พร้อมทั้งข้าพระองค์)ทั้งหมด
                      มีผ้าเปียก ศีรษะเปียก ประนมมือ
                      พากันหมอบลงแทบพระยุคลบาทของพระสยัมภูพุทธเจ้า
                      แล้วได้กราบเรียนคำนี้ว่า
             [๕๖๗]         ข้าแต่ท่านผู้มีความเพียรมาก ขอพระคุณเจ้าโปรดยกโทษเถิด
                      ประชาชนอ้อนวอนพระคุณเจ้า
                      ขอพระคุณเจ้าโปรดช่วยบรรเทาความเร่าร้อน
                      และขอพระคุณเจ้าอย่าได้ทำแว่นแคว้นให้พินาศเลย
             [๕๖๘]         มวลมนุษย์พร้อมทั้งเทวดา ทานพ และรากษส๑-
                      จะพึงเอาค้อนเหล็กทุบศีรษะของข้าพระองค์ ในกาลทุกเมื่อ
@เชิงอรรถ :
@๑ ทานพ หมายถึงอสูรจำพวกหนึ่ง รากษส หมายถึงยักษ์ร้าย, ผีเสื้อน้ำ (ขุ.อป.อ. ๑/๕๖๘/๓๕๑)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๖}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๖๙] (พระพุทธเจ้าตรัสว่า)
                               ไฟย่อมไม่เกิดในน้ำ พืชย่อมไม่งอกบนแผ่นหิน
                      กิมิชาติ๑- ย่อมไม่เกิดในยาพิษ ฉันใด
                      ความโกรธย่อมไม่เกิดในพระพุทธเจ้า ฉันนั้น
             [๕๗๐]         แผ่นดินไม่หวั่นไหว ฉันใด
                      พระพุทธเจ้าใครๆ ก็ให้กำเริบไม่ได้ ฉันนั้น
                      ทะเลประมาณมิได้ ฉันใด
                      พระพุทธเจ้ามีพระคุณประมาณมิได้ ฉันนั้น
                      และอากาศไม่มีที่สุด ฉันใด
                      พระพุทธเจ้ามีพระคุณไม่มีที่สุด ฉันนั้น
             [๕๗๑]         พระพุทธเจ้าทั้งหลายฝึกฝนตนแล้ว
                      มีความเพียรมาก มีการงดโทษให้แก่ผู้อื่นและมีตบะ
                      ท่านผู้มีความอดทนและมีการอดโทษให้ แก่ผู้อื่น
                      จะไม่มีการลุอำนาจอคติ
             [๕๗๒]         พระสัมมาสัมพุทธเจ้าครั้นกล่าวดังนี้แล้วได้บรรเทาความเร่าร้อน
                      เหาะขึ้นไปบนท้องฟ้าต่อหน้ามหาชน ในครั้งนั้น
             [๕๗๓]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียร๒-
                      เพราะกรรมนั้น ข้าพระองค์จึงได้เข้าถึงภาวะที่เลวทราม
                      ล่วงเลยชาตินั้นมาเข้าสู่นคร(คือนิพพาน)ซึ่งไม่มีภัย
             [๕๗๔]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก แม้ในครั้งนั้น
                      พระสยัมภูพุทธเจ้าเห็นข้าพระองค์ถูกไฟแผดเผาอยู่
@เชิงอรรถ :
@๑ กิมิชาติ หมายถึงสัตว์จำพวกหนอน
@๒ อรรถกถาเป็น ธีราติ ธีร ธิติสมฺปนฺน (ขุ.อป.อ. ๑/๕๗๓/๓๕๒) ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นปราชญ์ (เป็นคำร้อง
@เรียกที่พระอุบาลีเรียกพระพุทธเจ้าอีกครั้งหนึ่ง หลังจากที่ได้เล่าประวัติในอดีตของตนมาแล้ว)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๗}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
                      (แต่)ดำรงอยู่ด้วยดี จึงทรงบรรเทาความเร่าร้อนให้
                      ข้าพเจ้าจึงทูลขอพระสยัมภูงดโทษให้๑-
             [๕๗๕]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก แม้ในวันนี้
                      พระผู้มีพระภาคทรงช่วยข้าพระองค์ผู้ถูกไฟ ๓ กอง๒- แผดเผาอยู่
                      ให้ถึงภาวะสงบเย็น และทรงช่วยดับไฟ ๓ กองให้แล้ว
             [๕๗๖]         ขอให้ท่านทั้งหลายผู้เงี่ยโสตสดับ จงตั้งใจฟังข้าพเจ้ากล่าว
                      ข้าพเจ้าจะบอกประโยชน์แก่ท่านทั้งหลาย
                      โดยประการที่ข้าพเจ้าได้เห็นบท๓- แล้ว
             [๕๗๗]         ข้าพเจ้าดูหมิ่นพระสยัมภูพุทธเจ้าพระองค์นั้น
                      ผู้มีจิตสงบ มีจิตตั้งมั่น
                      เพราะกรรมนั้น ในปัจจุบันนี้
                      จึงมาเกิดในชาติตระกูลต่ำ
             [๕๗๘]         ท่านทั้งหลายอย่าได้พลาดขณะ๔- ไปเลย
                      เพราะเหล่าสัตว์ผู้ล่วงเลยขณะไปย่อมเศร้าโศก
                      ขอท่านทั้งหลายพึงพยายามในประโยชน์ตนเถิด
                      ขณะท่านทั้งหลายให้สำเร็จแล้ว
             [๕๗๙]         พระผู้มีพระภาคตรัสบอกยาสำรอกแก่บุคคลบางพวก
                      ยาถ่ายแก่บุคคลบางพวก ยาพิษร้ายแรงแก่บุคคลบางพวก
                      และยารักษาแก่บุคคลบางพวก
@เชิงอรรถ :
@๑ ฉบับเก่าประธานของประโยคคือ ตฺวํ (คือ สัพพนาม แทน คำว่า ภควา ซึ่งพระอุบาลี กำลังกราบทูลอยู่)
@ดูตามความแล้ว หมายถึงพระปัจเจกพุทธเจ้าในอดีต และอรรถกถาก็ขึ้น ปจฺเจกพุทฺโธ เป็นประธาน
@๒ ไฟ ๓ กอง หมายถึงไฟคือราคะ ไฟคือโทสะ ไฟคือโมหะ หรือไฟนรก ไฟในเปรตวิสัยและไฟในสังสารวัฏ
@(ขุ.อป.อ. ๑/๕๗๕/๓๕๓)
@๓ บท ในที่นี้หมายถึงพระนิพพาน (ขุ.อป.อ. ๑/๕๗๖/๓๕๓)
@๔ ขณะในที่นี้ หมายถึงขณะเป็นที่พระพุทธเจ้าบังเกิดขึ้น (ขุ.อป.อ. ๑/๕๗๘/๓๕๓)
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๘}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๘๐]         คือพระผู้มีพระภาค ตรัสบอกยาสำรอกแก่บุคคลผู้ปฏิบัติ
                      ตรัสบอกยาถ่ายแก่บุคคลผู้ดำรงอยู่ในผล
                      ตรัสบอกยารักษาโรคแก่บุคคลผู้ได้ผลแล้ว
                      ตรัสบอกบุญเขตแก่บุคคลผู้แสวงบุญ
             [๕๘๑]         ตรัสบอกยาพิษร้ายแรง(คือบาปอกุศล)
                      แก่บุคคลผู้เป็นข้าศึกต่อศาสนา
                      ยาพิษร้ายแรงย่อมแผดเผานรชนนั้น
                      เหมือนอสรพิษร้าย ฉะนั้น
             [๕๘๒]         ยาพิษร้ายแรงที่บุคคลดื่มแล้วเพียงครั้งเดียว
                      ก็ย่อมทำให้เสียชีวิตได้ บุคคลทำผิดต่อศาสนาแล้ว
                      ย่อมถูกแผดเผานับเป็นโกฏิกัป
             [๕๘๓]         พระองค์ทรงช่วยสัตว์โลกพร้อมทั้งเทวโลกให้ข้ามพ้น(สังสารวัฏ)
                      ด้วยขันติ ด้วยความไม่เบียดเบียน
                      และด้วยจิตประกอบด้วยเมตตา
                      เพราะเหตุนั้น พระพุทธเจ้าเหล่านั้น
                      เป็นผู้อันท่านทั้งหลายให้พิโรธไม่ได้
             [๕๘๔]         พระพุทธเจ้าทั้งหลายทรงเป็นเช่นพื้นปฐพี
                      ไม่ทรงติดข้องในลาภ ในความเสื่อมลาภ
                      ในความสรรเสริญ ในความถูกดูหมิ่น
                      เพราะเหตุนั้น พระพุทธเจ้าเหล่านั้น
                      เป็นผู้อันท่านทั้งหลายให้พิโรธไม่ได้
             [๕๘๕]         พระมุนีทรงมีพระทัยสม่ำเสมอในสัตว์ทั้งปวง คือ ในพระเทวทัต
                      นายขมังธนู โจรองคุลีมาล พระราหุล และช้างธนบาล
             [๕๘๖]         พระพุทธเจ้าทั้งหลายเหล่านั้น
                      ไม่มีความแค้นเคือง ไม่มีความกำหนัด
                      เหตุนั้น พระพุทธเจ้าจึงทรงมีพระทัยสม่ำเสมอในชนทั้งหมด
                      คือในนายขมังธนู และในพระโอรส
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๘๙}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๖. อุปาลิเถราปทาน
             [๕๘๗]         ท่านทั้งหลายได้พบผ้ากาสาวะอันเป็นธงชัยของพระฤๅษี
                      ซึ่งเปื้อนคูถ ถูกทิ้งไว้ที่หนทาง
                      ก็พึงประนมมือเหนือศีรษะแล้วไหว้เถิด
             [๕๘๘]         พระพุทธเจ้าเหล่าใดทั้งอดีต ปัจจุบัน และอนาคต
                      พระพุทธเจ้าเหล่านั้น ย่อมบริสุทธิ์ได้ด้วยธงชัยนี้
                      เพราะเหตุนั้น จึงควรนอบน้อมพระพุทธเจ้าเหล่านั้น
             [๕๘๙]         ข้าพเจ้าทรงจำวินัยที่ดีงาม
                      เช่นกับองค์แทนพระศาสดาไว้ด้วยหทัย
                      ข้าพเจ้านมัสการวินัยอยู่ในกาลทั้งปวง
             [๕๙๐]         วินัยเป็นที่อาศัยของข้าพเจ้า เป็นที่ยืนเดินของข้าพเจ้า
                      ข้าพเจ้าสำเร็จการอยู่ในวินัย วินัยเป็นอารมณ์ของข้าพเจ้า
             [๕๙๑]         ข้าแต่พระองค์ผู้มีความเพียรมาก
                      ภิกษุชื่ออุบาลีถึงความสำเร็จในวินัย
                      เป็นผู้ฉลาดในวิธีระงับอธิกรณ์
                      ขอถวายบังคมพระยุคลบาทของพระศาสดา
             [๕๙๒]         ข้าพเจ้านั้น เที่ยวไปจากหมู่บ้านสู่หมู่บ้าน จากเมืองสู่เมือง
                      นมัสการอยู่ซึ่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และพระธรรมซึ่งเป็นธรรมดี
             [๕๙๓]         กิเลสทั้งหลายข้าพเจ้าก็เผาได้แล้ว
                      ภพทั้งปวงข้าพเจ้าถอนได้แล้ว
                      อาสวะทั้งปวงก็สิ้นไปแล้ว
                      บัดนี้ ภพใหม่ไม่มีอีก
             [๕๙๔]         การที่ข้าพเจ้าได้มาในสำนักของพระพุทธเจ้าผู้ประเสริฐที่สุด
                      เป็นการมาดีแล้วโดยแท้
                      วิชชา ๓ ข้าพเจ้าได้บรรลุแล้วโดยลำดับ
                      คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ข้าพเจ้าก็ได้ทำสำเร็จแล้ว
{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : ๓๒ หน้า : ๙๐}

                                                                 พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน [๑. พุทธวรรค]
                                                                 ๓. เถราปทาน ๗. อัญญาโกณฑัญญเถราปทาน
             [๕๙๕]         คุณวิเศษเหล่านี้ คือ ปฏิสัมภิทา ๔ วิโมกข์ ๘
                      และอภิญญา ๖ ข้าพเจ้าได้ทำให้แจ้งแล้ว
                      คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ข้าพเจ้าก็ได้ทำสำเร็จแล้ว ดังนี้แล
             ได้ทราบว่า ท่านพระอุบาลีเถระได้ภาษิตคาถาเหล่านี้ ด้วยประการฉะนี้
อุปาลิเถราปทานที่ ๖ จบ

                  เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๓๒ หน้าที่ ๖๘-๙๑.
http://84000.org/tipitaka/read/m_siri.php?B=32&siri=8
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2], [3], [4], [5], [6], [7], [8]. 
                  อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/v.php?B=32&A=801&Z=1074
                  ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=8
             พระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=32&item=8&items=1
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=8280
             The Pali Tipitaka in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_item_s.php?book=32&item=8&items=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=8280
                  สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_mcu32
             อ่านเทียบฉบับแปลอังกฤษ Compare with English Translation :-
https://suttacentral.net/tha-ap8/en/walters