ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                         Rupavacarakusalavannana
                        catukkanayapathamajhanavannana
     [160] Idani rupavacarakusalam dassetum "katame dhamma kusala"tiadi
araddham. Tattha rupupapattiya maggam bhavetiti rupam vuccati rupabhavo. Upapattiti
nibbatti jati sanjati. Maggoti upayo. Vacanattho panettha tam upapattim
maggati gavesati janeti nipphadetiti maggo. Idam vuttam hoti "yena maggena
rupabhave upapatti hoti nibbatti jati sanjati, tam maggam bhaveti"ti. Kim
panetena niyamato rupabhave upapatti hotiti? na hoti. "samadhim bhikkhave bhavetha,
samahito bhikkhave bhikkhu yathabhutam pajanati sanjanati 1- passati"ti 2- evam vuttena
hi nibbedhabhagiyena rupabhavatikkamopi hoti, rupupapattiya pana ito anno
maggo nama natthi. Tena vuttam "rupupapattiya maggam bhaveti"ti. Atthato cayam
maggo nama cetanapi hoti cetanaya sampayuttadhammapi tadubhayampi. "nirayancaham
sariputta pajanami nirayagaminca maggan"ti 3- hi ettha cetana maggo nama.
                 "saddha hiriyam kusalanca danam
                 dhamma ete sappurisanuyata
                 etam hi maggam diviyam vadanti
                 etena hi gacchati devalokan"ti 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati      2 sam.kha. 17/5/12, sam.Ma. 19/1071/361
@3 Ma.Ma. 12/153/113          4 an. atthaka. 23/32/194

--------------------------------------------------------------------------------------------- page215.

Ettha cetanasampayuttadhamma maggo nama. "ayam bhikkhave maggo, ayam patipada"ti sankharupapattisuttadisu 1- cetanapi cetanasampayuttadhammapi maggo nama. Imasmim pana thane "jhanan"ti vacanato cetanasampayutta adhippeta. Yasma pana jhanacetana patisandhim akaddhati, tasma cetanapi cetanasampayuttadhammapi vattantiyeva. Bhavetiti janeti uppadeti vaddheti. Ayam tava idha bhavanaya attho. Annattha pana upasaggavasena sambhavana paribhavana vibhavanati evam annathapi attho hoti. Tattha "idhudayi mama savaka adhisile sambhaventi `silava samano gotamo paramena silakkhandhena samannagato"ti 2- ayam sambhavana nama, okappanati attho "silaparibhavito samadhi mahapphalo hoti mahanisamso, samadhiparibhavita panna mahapphala hoti mahanisamsa, pannaparibhavitam cittam sammadeva asavehi vimuccati"ti 3- ayam paribhavana nama, vasanati attho. "ingha rupam vibhavehi, vedanam, sannam, sankhare, vinnanam vibhavehi"ti ayam vibhavana nama, antaradhapanati attho. "puna caparam udayi akkhata maya savakanam patipada, yathapatipanna me savaka cattaro satipatthane bhaventi"ti 4- ayam pana uppadanavaddhanatthena bhavana nama. Imasmimpi thane ayameva adhippeta. Tena vuttam "bhavetiti janeti uppadeti vaddheti"ti. Kasma panettha yatha kamavacarakusalaniddese dhammapubbangama desana kata, tatha akatva puggalapubbangama katati? patipadaya sodhetabbato. 5- Idam hi catusu patipadasu annataraya sodhetabbam, na kamavacaram viya vina patipadaya uppajjati, patipada ca namesa patipannake sati hotiti etamattham dassetum puggalapubbangamam desanam karonto "rupupapattiya maggam bhaveti"ti aha. Vivicceva kamehiti kamehi viviccitva vina hutva apakkamitva. Yo panayamettha evakaro, so niyamatthoti veditabbo. Yasma ca niyamattho, tasma @Footnote: 1 Ma.u. 14/167/150 2 Ma.Ma. 13/243/220 3 di.Ma. 10/142/73 @4 Ma.Ma. 13/247/222 5 cha.Ma. sadhetabbato. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page216.

Tasmim pathamajjhanam upasampajja viharanasamaye avijjamananampi kamanam tassa pathamajjhanassa patipakkhabhavam kamapariccageneva cassa adhigamam dipeti. Katham? "vivicceva kamehi"ti evanhi niyame kariyamane idam pannayati, nunimassa 1- jhanassa kama patipakkhabhuta, yesu sati idam nappavattati andhakare sati padipobhaso viya, tesam pariccageneva ca tassa adhigamo hoti orimatirapariccagena parimatirasseva. Tasma niyamam karotiti. Tattha siya "kasma panesa pubbapadeyeva vutto, na uttarapade, kim akusalehi dhammehi aviviccapi jhanam upasampajja vihareyya"ti. Na kho panetam evam datthabbam. Tamnissaranato hi pubbapade esa vutato. Kamadhatusamatikkamanato hi kamaragapatipakkhato ca idam jhanam kamanameva nissaranam. Yathaha "kamanametam nissaranam, yadidam nekkhamman"ti. 2- Uttarapadepi pana yatha "idheva bhikkhave samano. Idha dutiyo samano"ti 3- ettha evakaro anetva vuccati, evam vattabbo. Na hi sakka ito annehipi nivaranasankhatehi akusalehi dhammehi avivicca jhanam upasampajja viharitum. Tasma vivicceva kamehi, vivicceva akusalehi dhammehiti evam padadvayepi esa datthabbo. Padadvayepi ca kincapi "vivicca"ti imina sadharanavacanena tadangavivekadayo kayavivekadayo ca sabbepi viveka sangaham gacchanti, tathapi kayaviveko cittaviveko vikkhambhanavivekoti tayoeva idha datthabba. "kamehi"ti imina pana padena ye ca niddese "katame vatthukama manapika rupa"ti adina 4- nayena vatthukama vutta, ye ca tattheva vibhange ca "../../bdpicture/chando kamo, rago kamo, chandarago kamo, sankappo kamo, rago kamo, sankapparago kamo, ime vuccanti kama"ti 5- evam kilesakama vutta, te sabbepi sangahitaicceva datthabba. Evam hi sati vivicceva kamehiti vatthukamehipi viviccevati attho yujjati. Tena kayaviveko vutto hoti. @Footnote: 1 Ma. nanvimassa 2 di.pa. 11/353/244, khu. iti. 25/72/286 @3 Ma.mu. 12/139/98, an. catukka. 21/241/265 @4 khu. maha. 29/1 (kamasuttaniddesa) @5 khu. maha. 29/1 (kamasuttaniddesa), abhi. 35/564/310

--------------------------------------------------------------------------------------------- page217.

Vivicca akusalehi dhammehiti kilesakamehi sabbakusalehi va viviccati attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukamehi vivekavacanatoyeva kamasukhapariccago, dutiyena kilesakamehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhavito hoti. Evam vatthukamakilesakamavivekavacanatoyeva ca etesam pathamena sankilesavatthuppahanam, dutiyena sankilesappahanam. Pathamena lolabhavassa hetupariccago, dutiyena balabhavassa. Pathamena ca payogasuddhi, dutiyena asayaposanam vibhavitam hotiti natabbam. Esa tava nayo "kamehi"ti ettha vuttakamesu vatthukamapakkhe. Kilesakamapakkhe pana "../../bdpicture/chando"ti ca "rago"ti ca evamadihi anekabhedo kamacchandoyeva "kamo"ti adhippeto. So ca akusalapariyapannopi samano "tattha katamo chando kamo"tiadina nayena vibhange 1- jhanangapatipakkhato visum vuttoti. 2- Kilesakamatta va purimapade vutto, akusalapariyapannatta dutiyapade. Anekabhedato cassa "kamato"ti avatva "kamehi"ti vuttam. Annesampi ca dhammanam akusalabhave vijjamane "tattha katame akusala dhamma, kamacchando"tiadina 3- nayena vibhange uparijhanangapaccanikapatipakkhabhavadassanato nivarananeva vuttaniti. Nivaranani hi jhanangapaccanikani, tesam jhananganeva patipakkhani, viddhamsakani vighatakaniti vuttam hoti. Tatha hi "samadhi kamacchandassa patipakkho, piti byapadassa, vitakko thinamiddhassa, sukham uddhaccakukkuccassa, vicaro vicikicchaya"ti petake vuttam. Evamettha "vivicceva kamehi"ti imina kamacchandassa vikkhambhanaviveko vatto hoti. "vivicca akusalehi dhammehi"ti imina pancannampi nivarananam. Aggahitaggahanena pana pathamena kamacchandassa, dutiyena sesanivarananam. Tatha pathamena tisu akusalamulesu pancakamagunabhedavisayassa lobhassa, dutiyena aghatavatthubhedadivisayanam dosamohanam. Oghadisu va dhammesu pathamena @Footnote: 1 abhi. 35/392/250 2 cha.Ma. iti-saddo na dissati 3 abhi. 35/564/310

--------------------------------------------------------------------------------------------- page218.

Kamoghakamayogakamasavakamupadanaabhijjhakayaganthakamaragasannojananam, dutiyena avasesaoghayogasavaupadanaganthasannojananam. Pathamena ca tanhaya tamsampayuttakananca, dutiyena avijjaya tamsampayuttakananca. Apica pathamena lobhasampayutta- atthacittuppadanam, dutiyena sesanam catunnam akusalacittuppadanam vikkhambhanaviveko vutto hotiti veditabbo. Ayam tava "vivicceva kamehi vivicca akusalehi dhammehi"ti ettha atthappakasana. Ettavata ca pathamassa jhanassa pahanangam dassetva idani sampayogangam dassetum "savitakkam savicaran"tiadi vuttam. Tattha hettha vuttalakkhanadivibhagena appanasampayogato rupavacarabhavappattena vitakkena ceva vicarena ca saha vattati, rukkho viya pupphena phalena cati idam jhanam "savitakkam savicaran"ti vuccati. Vibhange pana "imina ca vitakkena imina ca vicarena upeto hoti samupeto hoti"tiadina 1- nayena puggaladhitthana desana kata, attho pana tatrapi evameva datthabbo. Vivekajanti ettha vivitti viveko, nivaranavigamoti attho. Vivittoti va viveko, nivaranavivitto jhanasampayuttadhammarasiti attho. Tasma viveka, tasmim va viveke jatanti vivekajam. Pitisukhanti ettha pitisukhani hettha pakasitaneva. Tesu pana vuttappakaraya pancavidhaya pitiya ya appanasamadhissa mulam hutva vaddhamana samadhisampayogam gata pharanapiti, ayam imasmim atthe adhippeta pititi. Ayanca piti idanca sukham assa jhanassa, asmim va jhane atthiti idam jhanam "pitisukhan"ti vuccati. Athava piti ca sukhanca pitisukham dhammavinayadayo viya. Vivekajam pitisukhamassa jhanassa, asmim va jhane atthiti evampi vivekajampitisukham. Yatheva hi jhanam, evam pitisukhampettha vivekajameva hoti, tancassa atthi, tasma ekapadeneva "vivekajampitisukhan"ti vattum yujjati. Vibhange pana "idam sukham imaya pitiya sahagatan"tiadina 2- nayena vuttam, attho pana tatthapi evameva datthabbo. @Footnote: 1 abhi. 35/565/310 2 abhi. 35/567/311

--------------------------------------------------------------------------------------------- page219.

Pathamajjhananti ettha ganananupubbataya 1- pathamam, pathamam uppannanti pathamam, pathamam samapajjitabbantipi pathamam. Idam pana na ekantalakkhanam. Cinnavasibhavo hi atthasamapattilabhi adito patthaya matthakam papentopi samapajjitum sakkoti, matthakato patthaya adim papentopi samapajjitum sakkoti, antarantara okkamantopi sakkoti. Evam pubbuppattiyatthena pana pathamam nama hoti. Jhananti 2- duvidham jhanam hoti arammanupanijjhananca lakkhanupanijjhananca. 2- Tattha attha samapattiyo pathavikasinadiarammanam upanijjhayantiti "arammanupanijjhanan"ti sankhyam gata. Vipassanamaggaphalani pana lakkhanupanijjhanam nama. Tattha vipassana aniccadilakkhanassa upanijjhanato lakkhanupanijjhanam. Vipassanaya katakiccassa maggena ijjhanato maggo lakkhanupanijjhanam. Phalam pana nirodhasaccam tathalakkhanam upanijjhayatiti lakkhanupanijjhanam nama. Tesu imasmim atthe arammanupanijjhanam adhippetam. Tasma arammanupanijjhanato paccanikajjhapanato va jhananti veditabbam. Upasampajjati upagantva, papunitvati vuttam hoti. Upasampadayitva va, nipphadetvati vuttam hoti. Vibhange pana "upasampajjati pathamajjhanassa labho patilabho patti sampatti phusana sacchikiriya upasampada"ti 3- vuttam, tassapi evamevattho datthabbo. Viharatiti tadanurupena iriyapathaviharena itivuttappakarajjhanasamangi hutva attabhavassa iriyanam vuttim palanam yapanam yapanam caram viharam abhinipphadeti. Vuttam hetam vibhange "viharatiti iriyati vattati paleti yapeti yapeti carati viharati, tena vuccati viharati"ti. 4- Pathavikasinanti ettha pathavimandalampi sakalatthena pathavikasinanti vuccati, tam nissaya patiladdhanimittampi pathavikasinanimitte patiladdhajjhanampi. Tattha imasmim atthe jhanam pathavikasinanti veditabbam. Pathavikasinasankhatam jhanam upasampajja viharatiti ayam hettha sankhepattho. Imasmim pana pathavikasine parikammam katva @Footnote: 1 cha.Ma. ganananupubbata 2-2 cha.Ma. duvidham jhanam arammanupanijjhanam @lakkhanupanijjhananti 3 abhi. 35/434/261 4 abhi. 35/358/231

--------------------------------------------------------------------------------------------- page220.

Catukkapancakajjhanani nibbattetva jhanapadatthanam vipassanam vaddhetva arahattam pattukamena kulaputtena kim kattabbanti? adito tava patimokkhasamvaraindriya- samvaraajivaparisuddhipaccayasannissitasankhatani cattari silani visodhetva suparisuddhe sile patitthitena yvassa avasadisu dasasu palibodhesu palibodho atthi, tam upacchinditva kammatthanadayakam kalyanamittam upasankamitva paliyam agatesu atthatimsaya kammatthanesu attano cariyanukulam kammatthanam upaparikkhantena sacassa idam pathavikasinam anukulam hoti, idameva kammatthanam gahetva jhanabhavanaya ananurupam viharam pahaya anurupe vihare viharantena khuddakapalibodhupacchedam katva kasinaparikammanimittanurakkhanam sattaasappayaparivajjanam sattasappayasevanam dasavidhaappanakosallappabhedam sabbam bhavanavidhanam aparihapentena jhanadhigamatthaya patipajjitabbam. Ayamettha sankhePo. Vittharo pana visuddhimagge 1- vuttanayeneva veditabbo. Yatha cettha, evam ito paresupi. Sabbakammatthananam hi bhavanavidhanam sabbam atthakathanayena gahetva visuddhimagge vittharitam, kim tena tattha tattha puna vuttenati na tam puna vittharayama. Paliya pana hettha anagatam attham aparihapenta 2- nirantaram anupadavannanameva karissama. Tasmim samayeti tasmim pathamajjhanam upasampajja viharanasamaye. Phasso hoti .pe. Avikkhepo hotiti ime kamavacarapathamakusalacitte vuttappakaraya padapatipatiya chappannasa dhamma honti. Kevalam hi te kamavacara, ime bhummantaravasena mahaggata rupavacarati ayamettha viseso. Sesam tadisameva. Yevapanaka panettha chandadayo cattarova labbhanti. Kotthasavarasunnatavara pakatikaevati. Pathamajjhanam nitthitam. ------------- @Footnote: 1 visuddhi. 1/149 pathavikasinaniddesa 2 Si. aparihapetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page221.

Dutiyajjhanavannana [161-162] Dutiyajjhananiddese vitakkavicaranam vupasamati vitakkassa ca vicarassa cati imesam dvinnam vupasama samatikkama, dutiyajjhanakkhane apatubhavati vuttam hoti. Tattha kincapi dutiyajjhane sabbepi pathamajjhanadhamma na santi, anneyeva hi pathamajjhane phassadayo, anne idha. Olarikassa pana olarikassa angassa samatikkama pathamajjhanato paresam dutiyajjhanadinam adhigamo hotiti dipanattham "vitakkavicaranam vupasama"ti evam vuttanti veditabbam. Ajjhattanti idha niyakajjhattam adhippetam. Vibhange pana "ajjhattam paccattan"ti 1- ettakameva vuttam. Yasma niyakajjhattam adhippetam, tasma attani jatam, attano santane nibbattanti ayamettha attho. Sampasadananti sampasadanam vuccati saddha. Sampasadanayogato jhanampi sampasadanam, nilavannayogato nilavattham viya. Yasma va tam jhanam sampasadana- samannagatatta vitakkavicarakkhobhavupasamena ca ceto sampasadayati, tasmapi "sampasadanan"ti vuttam. Imasminca atthavikappe "sampasadanam cetaso"ti evam padasambandho veditabbo, purimasmim pana atthavikappe "cetaso"ti etam ekodibhavena saddhim yojetabbam. Tatrayam atthayojana:- eko udetiti ekodi, vitakkavicarehi anajjharulhatta aggo settho hutva udetiti attho. Setthopi hi loke "eko"ti vuccati. Vitakkavicaravirahito 2- va eko asahayo hutvati vattumpi vattati. Athava sampayuttadhamme udayatiti udi, utthapetiti 3- attho. Setthatthena eko ca so udi cati ekodi, samadhissetam adhivacanam. Iti imam ekodim bhaveti vaddhetiti idam dutiyajjhanam ekodibhavam. So panayam ekodi yasma cetaso, na sattassa na jivassa. Tasma etam "cetaso ekodibhavan"ti vuttam. @Footnote: 1 abhi. 35/555/308 2 cha.Ma......virahato 3 cha.Ma. utthapeti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page222.

Nanu cayam saddha pathamajjhanepi atthi, ayanca ekodinamako samadhi, atha kasma idameva "sampasadanam cetaso ekodibhavanca"ti vuttanti? vuccate, adum hi pathamajjhanam vitakkavicarakkhobhena vicitarangasamakulamiva jalam na suppasannam hoti, tasma satiyapi saddhaya sampasadananti na vuttam. Na suppasannattayeva cettha samadhipi na satthu pakato. Tasma ekodibhavantipi na vuttam. Imasmim pana jhane vitakkavicarapalibodhabhavena laddhokasa balavati saddha, balavasaddhasahayapatilabheneva ca samadhipi pakato. Tasma idameva evam vuttanti veditabbam. Vibhange pana "sampasadananti ya saddha saddahana okappana abhippasado. Cetaso ekodibhavanti ya cittassa thiti santhiti .pe. Sammasamadhi"ti 1- ettakameva vuttam. Evam vuttena panetena saddhim ayam atthavannana yatha na virujjhati, annadatthu samsandati ceva sameti ca, evam veditabba. Avitakkam avicaranti bhavanaya pahinatta etasmim, etassa va vitakko natthiti avitakkam. Iminava nayena avicaram. Vibhangepi vuttam "iti ayanca vitakko ayanca vicaro santa honti samita vupasanta atthangata abbhatthangata appita byappita sosita visosita byantikata, tena vuccati avitakkam avicaran"ti. 2- Etthaha "nanu ca `vitakkavicaranam vupasama'ti iminapi ayamattho siddho, atha kasma puna vuttam `avitakkam avicaran"ti. Vuccate, evametam, siddhovayamattho. Na panetam tadatthadipakam, nanu avocumha "olarikassa pana olarikassa angassa samatikkama pathamajjhanato paresam dutiyajjhanadinam samadhigamo hotiti dassanattham 3- vitakkavicaranam vupasamati evam vuttan"ti. Apica vitakkavicaranam vupasama idam sampasadanam, na kilesakalussiyassa. Vitakkavicarananca vupasama ekodibhavam, na upacarajjhanamiva nivaranappahana, na pathamajjhanamiva ca angapatubhavati evam sampasadanaekodibhavanam hetuparidipakamidam vacanam. Tatha vitakkavicaranam vupasama idam avitakkam avicaram, na tatiyacatutthajjhanani @Footnote: 1 abhi. 35/206/128 2 abhi. 35/572/311 3 cha.Ma. dipanattham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page223.

Viya cakkhuvinnanadini viya ca abhavati evam avitakkavicarabhavassa hetuparidipakanca. Na vitakkavicarabhavamattaparidipakam, vitakkavicarabhavamattaparidipakameva pana "avitakkam avicaran"ti idam vacanam. Tasma purimam vatvapi puna vattabbamevati. Samadhijanti pathamajjhanasamadhito sampayuttasamadhito va jatanti attho. Tattha kincapi pathamampi sampayuttasamadhito jatam, athakho ayameva samadhi "samadhi"ti vattabbatam arahati, vitakkavicarakkhobhavirahena ativiya acalatta suppasannatta ca. Tasma imassa vannabhananattham idameva "samadhijan"ti vuttam. Pitisukhanti idam vuttanayameva. Dutiyanti ganananupubbato 1- dutiyam, idam dutiyam samapajjatitipi dutiyam. Tasmim samaye phasso hotitiadisu jhanapancake vitakkavicarapadani parihinani, maggapancake ca sammasankappapadam parihinam. Tesam vasena savibhattikavibhattikapadavinicchayo veditabbo. Kotthasavarepi tivangikam jhanam hoti, caturangiko maggo hotiti agatam. Sesam pathamajjhanasadisamevati. Dutiyajjhanam nitthitam. ------------ Tatiyajjhanavannana [163] Tatiyajjhananiddese pitiya ca viragati virago nama vuttappakaraya pitiya jigucchanam va samatikkamo va, ubhinnam pana antara casaddo sampindanattho, so vupasamam va sampindeti vitakkavicaranam vupasamam va. Tattha yada vupasamameva sampindeti, tada pitiya viraga ca kinci bhiyyo 2- vupasama cati evam yojana veditabba. Imissa ca yojanaya virago jigucchanattho hoti, tasma pitiya jigucchana ca vupasama cati ayamattho datthabbo. Yada pana vitakkavicaranam vupasamam sampindeti, tada pitiya ca viraga kinci bhiyyo vitakkavicarananca vupasamati evam yojana veditabba. Imissa ca yojanaya virago samatikkamanattho @Footnote: 1 cha.Ma. ganananupubbata 2 cha.Ma. kinca bhiyyo. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page224.

Hoti, tasma pitiya ca samatikkama vitakkavicarananca vupasamati ayamattho datthabbo. Kamancete vitakkavicara dutiyajjhaneyeva vupasanta, imassa pana jhanassa maggaparidipanattham vannabhananatthanca etam vuttam. "vitakkavicarananca vupasama"ti hi vutte idam pannayati "nuna 1- vitakkavicaravupasamo maggo imassa jhanassa"ti. Yatha ca tatiye ariyamagge appahinanampi sakkayaditthadinam "pancannam orambhagiyanam sannojananam pahana"ti 2- evam pahanam vuccamanam vannabhananam hoti, tadadhigamaya ussukkanam ussahajanakam, evameva idha avupasantanampi vitakkavicaranam vupasamo vuccamano vannabhananam hoti, tenayamattho vutto "pitiya ca samatikkama vitakkavicarananca vupasama"ti. Upekkhako ca viharatiti ettha upapattito ikkhatiti upekkha, samam passati, apakkhapatitava hutva passatiti attho. Taya visadaya vipulaya thamagataya samannagatatta tatiyajjhanasamangi "upekkhako"ti vuccati. Upekkha pana dasavidha hoti chalangupekkha brahmaviharupekkha bojjhangupekkha viriyupekkha sankharupekkha vedanupekkha vipassanupekkha tatramajjhattupekkha jhanupekkha parisuddhiupekkhati. Tattha ya "idha khinasavo 3- bhikkhu cakkhuna rupam disva neva sumano hoti na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajano"ti 4- evamagata khinasavassa chasu dvaresu itthanitthachalarammanapathe parisuddhapakatibhavavijahanakarabhuta upekkha, ayam chalangupekkha nama. Ya pana "upekkhasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati"ti 5- evamagata sattesu majjhattakarabhuta upekkha, ayam brahmaviharupekkha nama. @Footnote: 1 Ma. nanu 2 Ma.Ma. 13/132/106 3 cha.Ma. bhikkhave @4 an. catukka. 21/195/223, khu. maha. 29/90 (purabhedasuttaniddesa), @khu.cula. 30/18/69, khu. pati. 31/17/424 @5 di.Si. 9/556/246, Ma.Ma. 13/20/15

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Ya pana "upekkhasambojjhangam bhaveti vivekanissitan"ti 1- evamagata sahajatadhammanam majjhattakarabhuta upekkha, ayam bojjhangupekkha nama. Ya pana "kalena kalam upekkhanimittam manasikaroti"ti 2- evamagata anaccaraddhanatisithilaviriyasankhata upekkha, ayam viriyupekkha nama. Ya ca "kati sankharupekkha samadhivasena 3- uppajjanti, kati sankharupekkha vipassanavasena uppajjanti? attha sankharupekkha samadhivasena uppajjanti, dasa sankharupekkha vipassanavasena uppajjanti"ti 4- evamagata nivaranadi- patisankhasantitthana gahane majjhattakarabhuta upekkha, ayam sankharupekkha nama. Ya pana "yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti upekkhasahagatan"ti 5- evamagata adukkhamasukhasannita 6- upekkha, ayam vedanupekkha nama. Ya pana "yadatthi yam bhutam, tam pajahati, upekkham patilabhati"ti 7- evamagata vicinane majjhattabhuta upekkha, ayam vipassanupekkha nama. Ya pana chandadisu yevapanakesu agata sahajatanam samavahitabhuta upekkha, ayam tatramajjhattupekkha nama. Ya "upekkhako ca viharati"ti 8- evamagata aggasukhepi tasmim apakkhapatajanani upekkha, ayam jhanupekkha nama. Ya pana "upekkhasatiparisuddhim catuttham jhanan"ti 9- evamagata sabbapaccanikaparisuddha paccanikavupasamanepi abyaparabhuta upekkha, ayam parisuddhiupekkha nama. Tattha chalangupekkha ca brahmaviharupekkha ca bojjhangupekkha ca tatramajjhattupekkha ca jhanupekkha ca parisuddhiupekkha ca atthato eka, tatramajjhattupekkhava hoti. Tena tena avatthabhedena panassa ayam bhedo. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/27/16, Ma.Ma. 13/247/222 2 an. tika. 20/103/250 3 cha.Ma. samathavasena @4 khu.pati. 31/57/66 5 abhi. 34/157/48 6 cha.Ma. adukkhamasukhasankhata @7 Ma.u. 14/71/52 8 di.Si. 9/98/37, Ma.mu. 12/173/134, abhi. 34/165/52

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Ekassapi sato sattassa kumarayuvatherasenapatirajadivasena 1- bhedo viya, tasma tasu yattha chalangupekkha, na tattha bojjhangupekkhadayo. Yattha va pana bojjhangupekkha, na tattha chalangupekkhadayo hontiti veditabba. Yatha cetasam atthato ekibhavo, evam sankharupekkhavipassanupekkhanampi ekibhavo. Pannaeva hi sa kiccavasena dvidha bhinna, yatha hi purisassa sayanham geham pavittham sappam ajapadadandam gahetva pariyesamanassa tam thusakotthake 2- nippannam disva "sappo nukho no"ti avalokentassa sovatthikattayam disva nibbematikassa "sappo na sappo"ti vicinane majjhattata hoti, evameva ya araddhavipassakassa vipassanananena lakkhanattaye ditthe sankharanam aniccabhavadivicinane majjhattata uppajjati, ayam vipassanupekkha. Yatha pana tassa purisassa ajapadadandakena galham sappam gahetva "kintaham imam sappam avihethento attananca imina adamsapento munceyyan"ti muncanakarameva pariyesato gahane majjhattata hoti, evameva ya lakkhanattayassa ditthatta aditte viya tayo bhave passato sankharaggahane majjhattata, ayam sankharupekkha. Iti vipassanupekkhaya siddhaya sankharupekkhapi siddhava hoti. Imina panesa vicinanaggahanesu majjhattasankhatena kiccena dvidha bhinnati. Viriyupekkha pana vedanupekkha ca annamannanca avasesahi ca atthato bhinnaevati. Iti 3- imasu dasasu upekkhasu jhanupekkha idha adhippeta. Sa majjhattalakkhana, anabhogarasa, abyaparapaccupatthana, pitiviragapadatthanati. Etthaha "nanu cayam atthato tatramajjhattupekkhava hoti, sa ca pathamadutiyajjhanesupi atthi, tasma tatrapi `upekkhako ca viharati'ti evamayam vattabba siya, sa kasma na vutta"ti. Aparibyattakiccatta. 4- Aparibyattam hi tassa tattha kiccam vitakkadihi abhibhutatta, idha panayam vitakkavicarapitihi anabhibhutatta ukkhittasira viya hutva paribyattakicca jata, tasma vuttati. @Footnote: 1 Ma. kumarayuvavuddha...., visuddhi. 1/206 pathavikasinaniddesa 2 Ma. thusakotthase @3 cha.Ma. iti-saddo na dissati 4 cha.Ma. aparibyattakiccato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Nitthita "upekkhako ca viharati"ti etassa sabbaso atthavannana. Idani sato ca sampajanoti ettha saratiti sato. Sampajanatiti sampajano. Iti puggalena sati ca sampajannanca vuttam. Tattha saranalakkhana sati, apammussanarasa, arakkhapaccupatthana, asammohalakkhanam sampajannam, tiranarasam, pavicayapaccupatthanam. Tattha kincapi idam satisampajannam purimajjhanesupi atthi, mutthassatissa hi asampajanassa upacaramattampi na sampajjati, pageva appana, olarikatta pana tesam jhananam bhumiyam viya purisassa cittassa gati sukhava hoti, abyattam tattha satisampajannakiccam. Olarikangappahanena pana sukhumatta imassa jhanassa purisassa khuradharayam viya satisampajannakiccapariggahitayeva cittassa gati icchitabbati idheva vuttam. Kinci bhiyyo:- yatha dhenupako vaccho dhenuto apanito arakkhiyamano punadeva dhenum upagacchati, evamidam tatiyajjhanasukham pitito apanitam 1- tam satisampajannarakkhena arakkhiyamanam punadeva pitim upagaccheyya, pitisampayuttameva siya. Sukhe vapi satta sarajjanti. Idanca atimadhuram sukham, tato param sukhabhava. Satisampajannanubhavena panettha sukhe asarajjana hoti, no annathati imampi atthavisesam dassetum idamidheva vuttanti veditabbam. Idani sukhanca kayena patisamvedetiti ettha kincapi tatiyajjhanasamangino sukhapatisamvedanabhogo natthi, evam santepi yasma tassa namakayena sampayuttam sukham, yam va tam namakayasampayuttam sukham, tamsamutthanenassa yasma atipanitena rupena rupakayo phuttho, 2- yassa phutthatta jhanavutthitopi sukham patisamvedeyya, tasma etamattham dassento "sukhanca kayena patisamvedeti"ti aha. Idani yantam ariya acikkhanti upekkhako satima sukhavihariti ettha yamjhanahetu yamjhanakarana tam tatiyajjhanasamangipuggalam buddhadayo ariya acikkhanti desenti pannapenti patthapenti vivaranti vibhajanti uttanikaronti pakasenti, @Footnote: 1 cha.Ma. apanitampi 2 cha.Ma. phuto 3 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page228.

Pasamsantiti adhippayo. Kinti? upekkhako satima sukhavihariti. Tam tatiyajjhanam upasampajja viharatiti evamettha yojana veditabba. Kasma pana tam te evam pasamsantiti? pasamsarahato. Ayam hi yasma Atimadhurasukhe sukhaparamippattepi tatiyajjhane upekkhako, na tattha sukhabhisangena akaddhiyatiti. 1- Yatha ca piti na uppajjati, evam upatthitassatitaya satima. Yasma ca ariyakantam ariyajanasevitameva asankilittham sukham namakayena patisamvedeti, tasma pasamsaraho. Iti pasamsarahato nam ariya te evam pasamsarahahetubhute 2- gune pakasenta "upekkhako satima sukhavihari"ti evam pasamsantiti veditabbam. Tatiyanti ganananupubbato tatiyam, idam tatiyam samapajjatitipi tatiyam. Tasmim samaye phasso hotitiadisu jhanapancake pitipadampi parihinam. Tassapi vasena savibhattikavibhattikapadavinicchayo veditabbo. Kotthasavarepi "duvangikam jhanam hoti"ti agatam. Sesam dutiyajjhanasadisamevati. Tatiyajjhanam nitthitam. ----------- Catutthajjhanavannana [165] Catutthajjhananiddese sukhassa ca pahana, dukkhassa ca pahanati kayikasukhassa ca kayikadukkhassa ca pahana. Pubbevati tanca kho pubbeva, na catutthajjhanakkhane. Somanassadomanassanam atthangamati cetasikasukhassa cetasikadukkhassa cati imesam dvinnam pubbeva atthangama, pahana icceva vuttam hoti. Kada pana nesam pahanam hoti? catunnam jhananamupacarakkhane. Somanassam hi catutthajjhanassa upacarakkhaneyeva pahiyati, dukkhadomanassasukhani pathamadutiyatatiyajjhananam upacarakkhanesu. Evametesam pahanakkamena avuttanam indriyavibhange 3- pana indriyanam uddesakkameneva idhapi vuttanam sukhadukkhasomanassadomanassanam pahanam veditabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati 2 cha.Ma. pasamsahetubhute abhi. 35/219-224/145-160

--------------------------------------------------------------------------------------------- page229.

Yadi panetani tassa tassa jhanassa upacarakkhaneyeva pahiyanti, atha kasma "kattha cuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati? idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam upasampajja viharati. Etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati. Kattha cuppannam domanassindriyam. Sukhindriyam. Somanassindriyam aparisesam nirujjhati? idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca Pahana .pe. Catuttham jhanam upasampajja viharati. Ettha cuppannam somanassindriyam aparisesam nirujjhati"ti 1- evam jhanesveva nirodho vuttoti? atisayanirodhatta. Atisayanirodho hi tesam pathamajjhanadisu, na nirodhoyeva. Nirodhoyeva pana upacarakkhane, natisayanirodho. Tatha hi nanavajjane pathamajjhanassupacare niruddhassapi dukkhindriyassa damsamakasadisamphassena va visamasanupatapena va siya uppatti, na tveva antoappanayam. Upacare va niruddhampetam na sutthu niruddham hoti patipakkhena avihatatta. Antoappanayam pana pitipharanena sabbo kayo sukhokkanto hoti, sukhokkantakayassa ca sutthu niruddham hoti dukkhindriyam patipakkhena vihatatta. Nanavajjaneyeva ca dutiyajjhanupacare pahinassa domanassindriyassa yasma etam vitakkavicarapaccayepi kayakilamathe cittupaghate ca sati uppajjati, vitakkavicarabhave ca neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicarabhave. Appahinaeva ca dutiyajjhanupacare vitakkavicarati tatthassa siya uppatti appahinapaccayatta, 2- na tveva dutiyajjhane pahinapaccayatta. Tatha tatiyajjhanupacare pahinassapi sukhindriyassa pitisamutthanappanitarupaphutthakayassa siya uppatti. Na tveva tatiyajjhane. Tatiyajjhane hi sukhassa paccayabhuta piti sabbaso niruddhati. Tatha catutthajjhanupacare pahinassapi somanassindriyassa asannatta appanappattaya upekkhayabhavena samma anatikkantatta ca siya uppatti, na tveva catutthajjhane. Tasmaeva ca "etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"ti tattha tattha aparisesaggahanam katanti. @Footnote: 1 sam.Ma. 19/510/190 2 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page230.

Etthaha "athevam tassa tassa jhanassupacare pahinapi eta vedana idha kasma samahata"ti. Sukhaggahanattham. Ya hi ayam "adukkhamasukhan"ti ettha adukkhamasukha vedana vutta, sa sukhuma dubbinneyya, na sakka sukhena gahetum, tasma yatha nama dutthassa yatha va tatha va upasankamitva gahetum asakkuneyyassa gonassa gahanattham gopo ekasmim vaje sabba gavo samaharati, athekekam niharanto patipatiya agatam "ayam so, ganhatha nan"ti tampi gahapayati. Evameva bhagava 1- sukhaggahanattham sabbapi eta samahariti. Evam hi samahata eta dassetva "yam neva sukham na dukkham na somanassam na domanassam, ayam adukkhamasukha vedana"ti sakka hoti esa gahayitum. Apica adukkhamasukhaya cetovimuttiya paccayadassanatthancapi eta vuttati veditabba. Sukhadukkhappahanadayo hi tassa paccaya. Yathaha "cattaro kho avuso paccaya adukkhamasukhaya cetovimuttiya samapattiya, idhavuso bhikkhu sukhassa ca pahana pubbeva somanassadomanassanam atthangama .pe. Catuttham jhanam upasampajja viharati. Ime kho avuso cattaro paccaya adukkhamasukhaya cetovimuttiya samapattiya"ti. 2- Yatha va annattha pahinapi sakkayaditthiadayo tatiyamaggassa vannabhananattham tattha pahinati 3- vutta, evam 4- vannabhananattham tassa jhanassa ta 4- idha vuttati veditabba. Paccayaghatena va ettha ragadosanam atidurabhavam dassetumpeta vuttati veditabba. Etasu hi sukham somanassassa paccayo, somanassam ragassa, dukkham domanassassa paccayo, domanassam dosassa. Sukhadighatena ca 5- sappaccaya ragadosa hatati atidure hontiti. Adukkhamasukhanti dukkhabhavena adukkham, sukhabhavena asukham. Etenettha dukkhasukhapatipakkhabhutam tatiyavedanam dipeti, na dukkhasukhabhavamattam. Tatiyavedana @Footnote: 1 Ma. evametassa 2 Ma.mu. 12/173/134 3 Ma.Ma. 13/130/105 @4-4 cha.Ma. vannabhananatthampetassa jhanasseta 5 cha.Ma. cassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Nama adukkhamasukha, upekkhatipi vuccatiti. 1- Sa itthanitthaviparitanubhavanalakkhana, majjhattarasa, avibhutapaccupatthana, sukhanirodhapadatthanati veditabba. Upekkhasatiparisuddhinti upekkhaya janitasatiparisuddhim. Imasmim hi jhane suparisuddha sati, ya cassa satiya parisuddhi, sa upekkhaya kata, na annena. Tasma etam "upekkhasatiparisuddhi"ti vuccati. Vibhangepi vuttam "ayam sati imaya upekkhaya visada hoti parisuddha pariyodata, tena vuccati "upekkhasatiparisuddhi"ti. 2- Yaya ca upekkhaya ettha sati parisuddhi hoti, sa atthato tatramajjhattatati veditabba. Na kevalancettha taya satiyeva parisuddha, apica kho sabbepi sampayuttadhamma, satisisena pana desana vutta. Tattha kincapi ayam upekkha hetthapi tisu jhanesu vijjati, yatha pana diva suriyappabhabhibhava sommabhavena ca attano upakarakattena va sabhagaya rattiya alabha diva vijjamanapi candalekha aparisuddha hoti apariyodata, evamayampi tatramajjhattupekkhacandalekha vitakkadipaccanikadhammatejabhibhava sabhagaya ca upekkhavedanarattiya appatilabha vijjamanapi pathamadijjhanabhedesu aparisuddha hoti. Tassa ca aparisuddhaya diva aparisuddhacandalekhaya pabha viya sahajatapi satiadayo aparisuddhava honti. Tasma tesu ekampi "upekkhasati- parisuddhi"ti na vuttam. Idha pana vitakkadipaccanikadhammatejabhibhavabhava sabhagaya ca upekkhavedanarattiya patilabha ayam tatramajjhattupekkhacandalekha ativiya parisuddha, tassa parisuddhatta parisuddhacandalekhaya pabha viya sahajatapi satiadayo parisuddha honti pariyodata. Tasma idameva "upekkhasatiparisuddhi"ti vuttanti veditabbam. Catutthanti ganananupubbato 3- catuttham, idam catuttham samapajjatitipi catuttham. Phasso hotitiadisu phassapancake tava vedanati upekkhavedana veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. vuccati 2 abhi. 35/487/284 3 cha.Ma. ganananupubbata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Jhanapancakaindriyatthakesu pana "upekkha hoti, upekkhindriyam hoti"ti 1- vuttameva. Sesani tatiye parihinapadani idhapi parihinaneva. Kotthasavarepi duvangikam jhananti upekkhacittekaggatavaseneva veditabbam. Sesam sabbam tatiyasadisamevati. Catukkanayo nitthito. -----------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 214-232. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=5363&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=5363&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=139              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1279              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=877              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=877              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]