บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
[๔๑๗] อนนฺตรปจฺจเย ปุริมา ปุริมาติ เอกภูมิกาปิ นานาภูมิกาปิ กุสลา เอกโต กตฺวา วุตฺตา. อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส, อนุโลมํ โวทานสฺสาติ นานารมฺมณวเสน. โคตฺรภุ มคฺคสฺส, โวทานํ มคฺคสฺสาติ นานาภูมิวเสน. กุสลํ วุฏฺฐานสฺสาติ เอตฺถ ปน กุสลนฺติ เตภูมิกกุสลํ. วุฏฺฐานนฺติ เตภูมิกวิปากํ. เตหิ กุสลชวนวีถิโต วุฏฺฐหนฺติ, ตสฺมา วุฏฺฐานนฺติ วุจฺจติ. ตํ ทุวิธํ โหติ ตทารมฺมณํ ภวงฺคญฺจ. ตตฺถ กามาวจรกุสลสฺส อุภยมฺปิ วุฏฺฐานํ โหติ, มหคฺคตสฺส ภวงฺคเมว. มคฺโค ผลสฺสาติ อิทํ ยสฺมา โลกุตฺตรวิปากํ ชวนวีถิปริยาปนฺนตฺตา วุฏฺฐานนฺนาม น โหติ, ตสฺมา วิสุํ วุตฺตํ. อนุโลมํ เสกฺขายาติ อเสกฺขาย กุสลํ อนนฺตรํ น โหติ, ตสฺมา วิภาคํ กโรติ. ผลสมาปตฺติยาติ โสตาปตฺติผลสกทาคามิผล- อนาคามิผลสมาปตฺติยาปิ. ผลสมาปตฺติยาติ อนาคามิผลสมาปตฺติยา. อกุสเล ทุวิธมฺปิ วุฏฺฐานํ ลพฺภติ. วิปากาพฺยากตา กิริยาพฺยากตาติ เอตฺถ วิปากาพฺยากตา วิปากาพฺยากตานํเยว, กิริยาพฺยากตา กิริยาพฺยากตานํเยว เวทิตพฺพา. ภวงฺคํ อาวชฺชนายาติอาทิ โวมิสฺสกวเสน วุตฺตํ. ตตฺถ กิริยาติ กามาวจรกิริยา. สา ทุวิธสฺสาปิ วุฏฺฐานสฺส อนนฺตรปจฺจโย โหติ, มหคฺคตา ภวงฺคสฺเสว. อิติ เย เหฏฺฐา ปจฺจยวิภงฺคนิทฺเทเส "ปุริมา ปุริมา กุสลา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ อารภิตฺวา กุสลํ กุสลสฺส, กุสลํ อพฺยากตสฺส, อกุสลํ อกุสลสฺส, อกุสลํ อพฺยากตสฺส, อพฺยากตํ อพฺยากตสฺส, อพฺยากตํ กุสลสฺส, อพฺยากตํ อกุสลสฺสาติ สตฺต วารา ทสฺสิตา, เตสํ วเสน อิธ สงฺเขปโต อนนฺตรปจฺจโย วิภตฺโต. วิตฺถารโต ปเนตฺถ:- ทสธา สตฺตรสธา สมสฏฺฐิวิเธน จ พหุธาปิ จ นิทฺเทสํ สาธุกํ อุปลกฺขเยติ. ๑- อยญฺหิ อนนฺตรปจฺจโย น เกวลํ สตฺตธาว นิทฺเทสํ ลภติ, กุสลํ ปน กุสลสฺส วิปากสฺส, อกุสลํ อกุสลสฺส วิปากสฺส, วิปากํ วิปากสฺส กิริยสฺส, กิริยํ กุสลสฺส อกุสลสฺส วิปากสฺส กิริยสฺสาติ เอวํ ทสธาปิ นิทฺเทสํ ลภติ. น เกวลมฺปน ๒- ทสธาเยว, กุสลํ ปน กุสลสฺส กุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส, อกุสลํ อกุสลสฺส อกุสลวิปากสฺส กุสลวิปากสฺส, กุสลวิปากํ กุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส กิริยสฺส, อกุสลวิปากํ อกุสลวิปากสฺส กุสลวิปากสฺส กิริยสฺส, กิริยํ กิริยสฺส กุสลสฺส อกุสลสฺส กุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺสาติ เอวํ สตฺตรสธา นิทฺเทสํ ลภติ. น เกวลญฺจ สตฺตรสธาว, สมสฏฺฐิวิเธนาปิ นิทฺเทสํ ลภเตว. กถํ? กามาวจรกุสลญฺหิ ภูมิเภเทน จตุวิธสฺสาปิ ๓- กุสลสฺส อนนฺตรปจฺจโย โหติ, รูปาวจรารูปาวจรํ สกสกภูมิกสฺเสวาติ กุสลํ กุสลสฺส ฉพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกุสลมฺปน กามาวจรกุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส รูปาวจรวิปากสฺส อรูปาวจรวิปากสฺส โลกุตฺตรวิปากสฺส, รูปาวจรกุสลํ รูปาวจรวิปากสฺส กามาวจรกุสล- วิปากสฺส, อรูปาวจรกุสลํ กามาวจรกุสลวิปากสฺส รูปาวจรารูปาวจรโลกุตฺตรวิปากสฺส, โลกุตฺตรกุสลํ โลกุตฺตรวิปากสฺสาติ กุสลํ วิปากสฺส ทฺวาทสวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. อกุสลํ อกุสลสฺส อกุสลวิปากสฺส เตภูมิกวิปากสฺสาติ ๔- ปญฺจวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกุสลวิปากํ กามาวจรกุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส รูปาวจรวิปากสฺส อรูปาวจรวิปากสฺสาติ กามาวจรกุสลวิปากํ วิปากสฺส จตุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย. รูปาวจรวิปากํ เตภูมิกกุสลวิปากสฺสาติ ติวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. อรูปาวจรวิปากํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปลกฺขเย ๒ ฉ.ม. น เกวลํ @๓ ฉ.ม. จตุพฺพิธสฺส ๔ ฉ.ม. เตภูมกกุสลวิปากสฺสาติ อรูปาวจรวิปากสฺส กามาวจรกุสลวิปากสฺสาติ ทุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย. โลกุตฺตรวิปากํ จตุภูมิกกุสลวิปากสฺสาติ จตุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย. เอวํ กุสล- วิปากํ วิปากสฺส เตรสธา ๑- อนนฺตรปจฺจโย. อกุสลวิปากํ อกุสลวิปากสฺส กามาวจร- กุสลวิปากสฺสาติ ทุวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. เอวํ สพฺพตฺถาปิ ๒- วิปากํ วิปากสฺส ปญฺจทสวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกุสลวิปากมฺปน กามาวจรกิริยสฺส, ตถา อกุสลวิปากํ, ตถา รูปาวจรวิปากํ, ตถา อรูปาวจรวิปากญฺจาติ วิปากํ กิริยสฺสาปิ ๓- จตุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกิริยํ เตภูมิกกิริยานํ, ๔- รูปาวจรารูปาวจรกิริยํ สกกิริยานญฺเญ- วาติ ๕- กิริยํ กิริยสฺส ปญฺจวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกิริยํ อกุสลวิปากสฺส เจว จตุภูมิกกุสลวิปากสฺส จ, รูปาวจรกิริยํ กามาวจรกุสลวิปากรูปาวจรวิปากานํ, อรูปาวจรกิริยํ จตุภูมิกกุสลวิปากสฺสาปีติ กิริยํ วิปากสฺส เอกาทสวิเธน อนนฺตร- ปจฺจโย. กามาวจรกิริยมฺปน กามาวจรกุสลสฺส อกุสลสฺสาติ กุสลากุสลานํ ทุวิเธน อนนฺตรปจฺจโย โหติ. เอวํ สมสฏฺฐิวิเธนาปิ นิทฺเทสํ ลภติ. น เกวลญฺจ สมสฏฺฐิวิเธน, ๖- พหุวิเธนาปิ ลภเตว. กถํ? กามาวจร- ปฐมมหากุสลจิตฺตนฺตาว อตฺตโน จ จตุนฺนญฺจ รูปาวจรกุสลานํ, ปาทกโยเคน โสฬสนฺนํ โสมนสฺสโลกุตฺตรานนฺติ เอกวีสติยา จ กุสลานํ, ชวนปริโยสาเน ตทารมฺมณภวงฺควเสน อุปฺปชฺชมานานํ เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากานํ, ภวงฺควเสเนว ปวตฺตานํ รูปาวจรารูปาวจรวิปากานํ, ผลสมาปตฺติวเสน ปวตฺตานํ ทฺวาทสนฺนํ โลกุตฺตรวิปากานนฺติ เอวํ เอกวีสติยา กุสลานํ, ทฺวตฺตึสาย วิปากานนฺติ เตปญฺญาสาย จิตฺตานํ อนนฺตรปจฺจโย โหติ. ตถา ทุติยํ กุสลจิตฺตํ. ตติยจตุตฺถานิ ปน ฐเปตฺวา อุปริภูมิกกุสลานิ เจว โลกุตฺตรวิปากานิ จ เสสานํ เอกวีสติจิตฺตานํ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เตรสธาปิ ๒ ฉ.ม. สพฺพถาปิ ๓ ฉ.ม. กิริยสฺส จ @๔ ฉ.ม. เตภูมกกิริยสฺส ๕ ฉ.ม. รูปาวจรารูปาวจรานญฺเญวาติ @๖ ฉ.ม. สมสฏฺฐิวิเธเนว ปญฺจมฉฏฺฐานิ อตฺตโน จ นวนฺนญฺจ อุปริภูมิกอุเปกฺขากุสลานํ เตวีสติยา จ วิปากานนฺติ เตตฺตึสาย. สตฺตมฏฺฐมานิ เอกวีสติยาว. ปญฺจปิ ๑- รูปาวจรกุสลานิ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺฉิมานํ รูปาวจรกุสลานํ จตุนฺนมฺปิ ญาณสมฺปยุตฺตมหาวิปากานํ ปญฺจนฺนํ รูปาวจรวิปากานญฺจาติ ทสนฺนํ. เอเตเนว นเยน อรูปาวจรกุสเลสุ ปฐมํ อตฺตโน วิปาเกน สทฺธึ เอกาทสนฺนํ, ทุติยํ ทฺวาทสนฺนํ, ตติยํ เตรสนฺนํ, จตุตฺถํ จุทฺทสนฺนํ ผลสมาปตฺติยา จาติ ปณฺณรสนฺนํ. โลกุตฺตรกุสลํ อตฺตโน อตฺตโน วิปากสฺเสว. อฏฺฐสุ โลภสหคเตสุ เอเกกํ อกุสลํ เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากมโนวิญฺญาณธาตูนํ นวนฺนํ มหคฺคตวิปากานํ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ เอกวีสติยา. เทฺว โทมนสฺสสหคตานิ อุเปกฺขาสหคตานํ ฉนฺนํ กามาวจรวิปากมโนวิญฺญาณธาตูนํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ สตฺตนฺนํ. วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจสหคตทฺวยํ โสมนสฺสสหคตาเหตุกวิปาเกน สทฺธึ เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากมโนวิญฺญาณธาตูนํ นวนฺนํ รูปาวจรารูปาวจรวิปากานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ เอกวีสติยา. กุสลวิปากา ปญฺจวิญฺญาณา กุสลวิปากมโนธาตุยา, มโนธาตุ ทฺวินฺนํ วิปากมโนวิญฺญาณธาตูนํ. ตาสุ ทฺวีสุ โสมนสฺสสหคตา ทสนฺนํ วิปากมโนวิญฺญาณธาตูนํ ภวงฺคภูตานํ ตทารมฺมณกาเล อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส โวฏฺฐพฺพนกิริยสฺส จาติ ทฺวาทสนฺนํ. อุเปกฺขาสหคตาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ ปน อาวชฺชนมโนธาตุยา ทฺวิฏฺฐานิกาย อาวชฺชนมโนวิญฺญาณธาตุยา ทสนฺนญฺจ วิปากมโนวิญฺญาณธาตูนนฺติ ทฺวาทสนฺนเมวาติ. ๒- ติเหตุกมหาวิปากา โสมนสฺสสนฺตีรณวชฺชานํ ๓- ทสนฺนมฺปิ กามาวจรวิปากมโนวิญฺญาณธาตูนํ รูปาวจรารูปาวจรวิปากานํ อาวชฺชน- ทฺวยสฺส จาติ เอกวีสติยา, ทุเหตุกวิปากา ฐเปตฺวา มหคฺคตวิปาเก เสสานํ ทฺวาทสนฺนํ. ปญฺจ รูปาวจรวิปากา เตภูมิกกุสลวิปากสเหตุกปฏิสนฺธิจิตฺตานํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจ ๒ ฉ.ม. ทฺวาทสนฺนเมว ๓ ฉ.ม. โสมนสฺสสหคตาเหตุกวชฺชานํ สตฺตรสนฺนํ อาวชฺชนทฺวยสฺส จาติ เอกูนวีสติยา. อรูปาวจรวิปาเกสุ ปฐมํ กามาวจรกุสลวิปากติเหตุกปฏิสนฺธิจิตฺตานํ จตุนฺนํ อรูปาวจรวิปากจิตฺตานํ จตุนฺนํ มโนทฺวาราวชฺชนสฺส จาติ นวนฺนํ. ทุติยํ เหฏฺฐิมวิปากํ วชฺเชตฺวา อฏฺฐนฺนํ, ตติยํ เทฺว เหฏฺฐิมานิ วชฺเชตฺวา สตฺตนฺนํ, จตุตฺถํ ตีณิ เหฏฺฐิมานิ วชฺเชตฺวา ฉนฺนํ, จตฺตาริ โลกุตฺตรวิปากานิ ติเหตุกวิปากานํ เตรสนฺนํ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ จุทฺทสนฺนํ. อกุสลวิปากา ปญฺจวิญฺญาณา อกุสลวิปากมโนธาตุยา, มโนธาตุ อกุสล- วิปากาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุยา. สา ตทารมฺมณกาเล อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จุติกาเล ปฏิสนฺธิวเสน ภวงฺควเสน จ ปวตฺตานํ อิตเรสมฺปิ นวนฺนญฺจ กามาวจรวิปากานํ อุเปกฺขาสหคตานํ ทฺวินฺนํ ปริตฺตกิริยานญฺจาติ ทฺวาทสนฺนํ. กิริยามโนธาตุ ทสนฺนํ วิญฺญาณานํ. หสิตุปฺปาทกิริยา ปญฺจโวกาเร ภวงฺควเสน ปวตฺตานํ นวนฺนํ ติเหตุกวิปากานํ ตทารมฺมณวเสน ปวตฺตานํ ปญฺจนฺนํ โสมนสฺสสหคตวิปากานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน เตรสนฺนํ. โวฏฺฐพฺพนกิริยา ฐเปตฺวา กิริยามโนธาตุํ ทสนฺนํ กามาวจรกิริยานํ กามาวจรกุสลากุสลานํ ปญฺจโวกาเร ภวงฺควเสน ปวตฺตานํ ปณฺณรสนฺนํ วิปากจิตฺตานญฺจาติ ปญฺจจตฺตาฬีสาย. กามาวจรติเหตุกโสมนสฺสสหคตกิริยาทฺวยํ ภวงฺควเสน ปวตฺตานํ เตรสนฺนํ ติเหตุกวิปากานํ ตทารมฺมณวเสน ปญฺจนฺนํ โสมนสฺสสหคตวิปากานํ ปริกมฺมวเสน ปวตฺตานํ ๑- จตุนฺนํ รูปาวจรกิริยานํ อรหตฺตผลสมาปตฺติยา ๒- วเสน จตุนฺนํ โสมนสฺสสหคตอรหตฺตผลสมาปตฺตีนํ ๒- อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน ปญฺจวีสติยา ๓- ทุเหตุกโสมนสฺสสหคตกิริยาทฺวยํ ยถาวุตฺตานํ เตรสนฺนํ ภวงฺค- จิตฺตานํ ปญฺจนฺนํ ตทารมฺมณานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน สตฺตรสนฺนํ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปวตฺตมานานํ ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ๓ ฉ.ม. ทฺวาวีสติยา กามาวจรติเหตุกอุเปกฺขาสหคตกิริยาทฺวยํ เตสํเยว เตรสนฺนํ ภวงฺคานํ, ตทารมฺมณวเสน ปวตฺตานํ ฉนฺนํ อุเปกฺขาสหคตวิปากานํ, ปริกมฺมวเสน ปวตฺตมานาย ๑- เอกิสฺสา รูปาวจรกิริยาย จตุนฺนํ อรูปาวจรกิริยานํ อรหตฺตผลสมาปตฺติยา อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน จตุวีสติยา. ทุเหตุกอุเปกฺขาสหคต- กิริยาทฺวยํ เตสญฺเญว เตรสนฺนํ ภวงฺคานํ ฉนฺนํ ตทารมฺมณานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน อฏฺฐารสนฺนํ. รูปาวจรกิริยาสุ เอเกกา ๒- นวนฺนํ ปญฺจโวกาเร ติเหตุกภวงฺคานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ ทสนฺนํ. อรูปาวจรกิริยาสุ ปฐมา ๓- ปญฺจโวกาเร นวนฺนํ ภวงฺคานํ จตุโวกาเร เอกสฺส อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ เอกาทสนฺนํ. ทุติยา ๔- จตุโวกาเร เทฺว ภวงฺคานิ ลภติ. ตติยา ๕- ตีณิ, จตุตฺถา ๖- จตฺตาริ ผลสมาปตฺติญฺจาติ ตาสุ เอเกกา ๗- ยถาปฏิปาฏิยา เอกาทสนฺนํ ทฺวาทสนฺนํ เตรสนฺนํ ปญฺจทสนฺนญฺจ อนนฺตรปจฺจโย โหติ. เอวํ พหุวิเธนาปิ นิทฺเทสํ ลภติ. เตน วุตฺตํ:- "ทสธา สตฺตรสธา สมสฏฺฐิวิเธน จ พหุธาปิ จ นิทฺเทสํ สาธุกํ อุปลกฺขเย"ติ.อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๕๐๓-๕๐๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=11360&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=11360&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=505 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=5962 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=3215 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=3215 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]