บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๑๗. โกธวคฺควณฺณนา ---------- ๑. โรหิณีขตฺติยกญฺญาวตฺถุ. (๑๗๔) "โกธํ ชเหติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา นิโคฺรธาราเม วิหรนฺโต โรหิณึ ขตฺติยกญฺญํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ กิร สมเย อายสฺมา อนุรุทฺโธ ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ กปิลวตฺถุํ อคมาสิ. อถสฺส ญาตกา "เถโร อาคโตติ สุตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ อคมํสุ ฐเปตฺวา โรหิณึ นาม เถรสฺส ภคินึ. เถโร ญาตเก ปุจฺฉิ "กหํ โรหิณีติ. "เคเห ภนฺเตติ. "กสฺมา นาคตาติ. "สรีเร เม ฉวิโรโค อุปฺปนฺโนติ ลชฺชาย นาคตา ภนฺเตติ. เถโร "ปกฺโกสถ นนฺติ ปกฺโกสาเปตฺวา ปฏกญฺจุกํ ปฏิมุญฺจิตฺวา อาคตํ เอวมาห "โรหิณิ กสฺมา นาคตาสีติ. "สรีเร เม ภนฺเต ฉวิโรโค อุปฺปนฺโน; ตสฺมา ลชฺชาย นาคตมฺหีติ. "กึ ปน เต ปุญฺญํ กาตุํ. น วฏฺฏตีติ. "กึ กโรมิ ภนฺเตติ. "อาสนสาลํ กาเรหีติ. "กึ คเหตฺวาติ. "กินฺเต ปสาธนภณฺฑกํ นตฺถีติ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "กึมูลนฺติ. "ทสสหสฺสมูลํ ภวิสฺสตีติ. "เตนหิ ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา อาสนสาลํ กาเรหีติ. "โก เม ภนฺเต กาเรสฺสตีติ. เถโร สมีเป ฐิเต ญาตเก โอโลเกตฺวา "ตุมฺหากํ ภาโร โหตูติ อาห. "ตุมฺเห ปน ภนฺเต กึ กริสฺสถาติ. "อหํปิ อิเธว ภวิสฺสามิ, เตนหิ เอติสฺสา ทพฺพสมฺภาเร อาหรถาติ. เต "สาธุ ภนฺเตติ อาหรึสุ. เถโร อาสนสาลํ สํวิทหนฺโต โรหิณึ อาห "ทฺวิภูมิกํ อาสนสาลํ กาเรตฺวา อุปริ ปทรานํ ทินฺนกาลโต ปฏฺฐาย เหฏฺฐา นิพทฺธํ สมฺมชฺชิตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปหิ, นิพทฺธํ ปานียฆเฏ อุปฏฺฐาเปหีติ. สา "สาธุ ภนฺเตติ ปสาธนภณฺฑกํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทฺวิภูมิกํ อาสนสาลํ กาเรตฺวา อุปริ ปทรานํ ทินฺนกาลโต ปฏฺฐาย เหฏฺฐา นิพทฺธํ สมฺมชฺชนาทีนิ อกาสิ. นิพทฺธํ ภิกฺขู นิสีทนฺติ. อถสฺสา อาสนสาลํ สมฺมชฺชนฺติยาว ฉวิโรโค มิลายิ. สา อาสนสาลาย นิฏฺฐิตาย พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา อาสนสาลํ ปูเรตฺวา นิสินฺนสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ อทาสิ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ "กสฺเสตํ ทานนฺติ ปุจฺฉิ. "ภคินิยา เม ภนฺเต โรหิณิยาติ. "สา ปน กหนฺติ. "เคเห ภนฺเตติ. "ปกฺโกสถ นนฺติ. สา อาคนฺตุํ น อิจฺฉิ. อถ นํ สตฺถา อนิจฺฉมานํปิ ปกฺโกสาเปสิเยว, อาคนฺตฺวา จ ปน วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ อาห "โรหิณิ กสฺมา นาคมีติ. "สรีเร เม ภนฺเต ฉวิโรโค อตฺถิ, เตน ลชฺชมานา นาคตมฺหีติ. "ชานาสิ ปน `กึ เต นิสฺสาย เอส อุปฺปนฺโนติ. "น ชานามิ ภนฺเตติ. "ตว โกธํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน เอโสติ. "กึ ปน เม ภนฺเต กตนฺติ. [เตนหิ สุณาหีติ.] อถสฺสา สตฺถา อตีตํ อาหริ: อตีเต พาราณสีรญฺโญ อคฺคมเหสี เอกิสฺสา รญฺโญ นาฏกิตฺถิยา อาฆาตํ พนฺธิตฺวา "ทุกฺขมสฺสา อุปฺปาเทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหากจฺฉุผลานิ อาหราเปตฺวา ตํ นาฏกิตฺถึ อตฺตโน สนฺติกํ ปกฺโกสาเปตฺวา, ยถา สา น ชานาติ, เอวมสฺสา สยเน จ ปารุปเน จ ปจฺจตฺถรณาทีนญฺจ อนฺตเรสุ กจฺฉุจุณฺณานิ ฐปาเปสิ, เกฬึ กุรุมานา วิย อสฺสา สรีเรปิ โอกิริ. ตํขณญฺเญว ตสฺสา สรีรํ อุปฺปกฺกุปฺปกฺกํ คณฺฑาคณฺฑชาตํ อโหสิ. สา กณฺฑุวนฺตี คนฺตฺวา สยเน นิปชฺชิ. ตตฺราปิสฺสา กจฺฉุจุณฺเณหิ ขาทิยมานาย ขรตรา เวทนา อุปฺปชฺชิ. ตทา อคฺคมเหสี โรหิณี อโหสิ. สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา "โรหิณิ ตทา ตยา เจตํ กมฺมํ กตํ, อปฺปมตฺตโกปิ หิ โกโธ วา อิสฺสา วา กาตุํ น ยุตฺตรูปาเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "โกธํ ชเห, วิปฺปชเหยฺย มานํ, สํโยชนํ สพฺพมติกฺกเมยฺย, ตํ นามรูปสฺมิมสชฺชมานํ, อกิญฺจนํ นานุตปนฺติ ทุกฺขาติ. ตตฺถ "โกธนฺติ: สพฺพาการํปิ โกธํ นววิธํปิ มานํ ชเหยฺย. สํโยชนนฺติ: กามราคสํโยชนาทิกํ ทสวิธํปิ สพฺพํ สํโยชนํ อติกฺกเมยฺย. อสชฺชมานนฺติ: อลคฺคมานํ. โย หิ "มม รูปํ, มม เวทนาติอาทินา นเยน นามรูปํ คณฺหาติ, ตสฺมิญฺจ ภิชฺชมาเน โสจติ วิหญฺญติ; อยํ นามรูปสฺมึ สชฺชติ นาม; เอวํ อคฺคณฺหนฺโต ปน น สชฺชติ นาม; ตํ ปุคฺคลํ เอวํ อสชฺชมานํ ราคาทีนํ อภาเวน อกิญฺจนํ ทุกฺขา นาม นานุปตนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. โรหิณีปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. ตํขณํเยวสฺสา สรีรํ สุวณฺณวณฺณํ อโหสิ. สา ตโต จุตา ตาวตึสภวเน จตุนฺนํ เทวปุตฺตานํ สีมนฺตเร นิพฺพตฺติตฺวา ปาสาทิกา รูปโสภคฺคปฺปตฺตา อโหสิ. จตฺตาโรปิ เทวปุตฺตา ตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนหา หุตฺวา "มม สีมาย อนฺโต นิพฺพตฺตา, มม สีมาย อนฺโต นิพฺพตฺตาติ วิวทนฺตา สกฺกสฺส เทวรญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว อิมํ โน นิสฺสาย อฏฺโฏ อุปฺปนฺโน, ตํ วินิจฺฉินถาติ ๑- อาหํสุ. สกฺโกปิ ตํ โอโลเกตฺวาว อุปฺปนฺนสิเนโห หุตฺวา เอวมาห "อิมาย โว ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย กถํ จิตฺตานิ อุปฺปนฺนานีติ; อเถโก อาห "มม ตาว อุปฺปนฺนํ จิตฺตํ สงฺคามเภริ วิย สนฺนิสีทิตุํ นาสกฺขีติ. ทุติโย "มม จิตฺตํ ปพฺพตนที วิย สีฆํ ปวตฺตติเยวาติ. ตติโย "มม อิมิสฺสา ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย กกฺกฏกสฺส วิย อกฺขีนิ นิกฺขมึสูติ. จตุตฺโถ "มม จิตฺตํ เจติเย อุสฺสาปิตทฺธโช วิย นิจฺจลํ ฐาตุํ นาสกฺขีติ. อถ เน สกฺโก อาห "ตาตา ตุมฺหากํ ตาว จิตฺตานิ ปสยฺหรูปานิ; ๒- อหํ ปน อิมํ ลภนฺโต ชีวิสฺสามิ, อลภนฺตสฺส เม มรณํ ภวิสฺสตีติ. เทวปุตฺตา "มหาราช ตุมฺหากํ มรเณน อตฺโถ นตฺถีติ ตํ สกฺกสฺส วิสฺสชฺเชตฺวา ปกฺกมึสุ. สา สกฺกสฺส ปิยา อโหสิ มนาปา. "อสุกกีฬํ นาม คจฺฉามาติ วุตฺเต, สกฺโก ตสฺสา วจนํ ปฏิกฺขิปิตุํ นาสกฺขิเยวาติ. โรหิณีขตฺติยกญฺญาวตฺถุ. --------------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปจฺฉินฺทถาติ. ม. วินิจฺฉถาติ. ๒. สี. ยุ. ฑยฺหมานานิ. ๒. อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ. (๑๗๕) "โย เว อุปฺปติตํ โกธนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อคฺคาฬเว เจติเย วิหรนฺโต อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. สตฺถารา หิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส เสนาสเน อนุญฺญาเต ราชคหเสฏฺฐิอาทีหิ เสนาสเนสุ การิยมาเนสุ เอโก อาฬวิโก ภิกฺขุ อตฺตโน เสนาสนํ กโรนฺโต เอกํ มนาปํ รุกฺขํ ทิสฺวา ฉินฺทิตุํ อารภิ. ตตฺถ ปน นิพฺพตฺตา เอกา ตรุณปุตฺตา เทวตา ปุตฺตํ องฺเกนาทาย ฐิตา ยาจิ "มา เม สามิ วิมานํ ฉินฺท, น สกฺขิสฺสามิ ปุตฺตกํ อาทาย อนาวาสา วิจริตุนฺติ. โส "อหํ อญฺญตฺถ อีทิสํ รุกฺขํ น ลภิสฺสามีติ ตสฺสา วจนํ อนาทยิ. สา "อิมํ ตาว ทารกํ โอโลเกตฺวา โอรมิสฺสตีติ ปุตฺตํ รุกฺขสาขาย ฐเปสิ. โสปิ ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตผรสุํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต ทารกสฺส พาหุํ ฉินฺทิ. เทวตา อุปฺปนฺนพลวโกธา "ปหริตฺวา นํ มาเรสฺสามีติ อุโภ หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา เอวนฺตาว จินฺเตสิ "อยํ ภิกฺขุ สีลวา, สจาหํ อิมํ มาเรสฺสามิ, นิรยคามินี ภวิสฺสามิ: เสสเทวตาปิ อตฺตโน รุกฺขํ ฉินฺทนฺเต ภิกฺขู ทิสฺวา `อสุกเทวตาย เอวนฺนาม มาริโต ภิกฺขูติ มํปิ ปมาณํ กตฺวา ภิกฺขู มาเรสฺสนฺตีติ; อยญฺจ สสฺสามิโก [ภิกฺขุ], สามิกสฺเสว นํ กเถสฺสามีติ อุกฺขิตฺเต หตฺเถ อปเนตฺวา โรทมานา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา "กึ เทวเตติ อาห. สา "ภนฺเต ตุมฺหากเมว สาวเกน อิทํ นาม กตํ, อหํปิ ตํ มาเรตุกามา หุตฺวา อิทํ นาม จินฺเตตฺวา อมาเรตฺวาว อิธาคตาติ สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ วิตฺถารโต อาโรเจสิ. สตฺถา ตํ สุตฺวา "สาธุ สาธุ เทวเต, สาธุ เต กตํ เอวํ อุปฺปนฺนํ โกธํ ภนฺตํ รถํ วิย นิคฺคยฺหมานายาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "โย เว อุปฺปติตํ โกธํ รถํ ภนฺตํว ธารเย, ตมหํ สารถึ พฺรูมิ, รสฺมิคฺคาโห อิตโร ชโนติ. ตตฺถ "อุปฺปติตนฺติ: อุปฺปนฺนํ. รถํ ภนฺตํ วาติ: ยถา นาม เฉโก สารถิ อติเวเคน ธาวนฺตํ รถํ นิคฺคณฺหิตฺวา ยถิจฺฉกํ ฐเปสิ; เอวํ โย ปุคฺคโล อุปฺปนฺนํ โกธํ ธารเย นิคฺคณฺหิตุํ สกฺโกติ. ตมหนฺติ: ตํ อหํ สารถึ พฺรูมิ. อิตโร ชโนติ: อิตโร ปน ราชอุปราชาทีนํ รถสารถิ ชโน รสฺมิคฺคาโห นาม โหติ น อุตฺตมสารถีติ. เทสนาวสาเน เทวตา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. เทวตา ปน โสตาปนฺนา หุตฺวาปิ โรทมานา อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา "กึ เทวเตติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต วิมานํ เม นฏฺฐํ, อิทานิ กึ กริสฺสามีติ วุตฺเต "อลํ เทวเต, มา จินฺตยิ, อหนฺเต วิมานํ ทสฺสามีติ เชตวเน คนฺธกุฏิสมีเป ปุริมทิวเส จุตเทวตํ เอกํ รุกฺขํ อปทิสนฺโต "อสุกสฺมึ โอกาเส อสุโก รุกฺโข วิวิตฺโต, ตตฺถ อุปคจฺฉาติ อาห. สา ตตฺถ อุปคญฺฉิ. ตโต ปฏฺฐาย "พุทฺธทตฺติยํ อิมิสฺสา วิมานนฺติ มเหสกฺขา เทวตาปิ อาคนฺตฺวา ตํ จาเลตุํ นาสกฺขึสุ: สตฺถา ตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา ภิกฺขูนํ ภูตคามสิกฺขาปทํ ปญฺญเปสีติ. อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ. -------------- ๓. อุตฺตราอุปาสิกาวตฺถุ. (๑๗๖) "อกฺโกเธน ชิเน โกธนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อุตฺตราย เคเห กตภตฺตกิจฺโจ อุตฺตรํ อุปาสิกํ อารพฺภ กเถสิ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา: ราชคเห กิร สุมนเสฏฺฐึ นิสฺสาย ปุณฺโณ นาม ทลิทฺโท ภตึ กตฺวา ชีวติ. "ตสฺส ภริยา จ อุตฺตรา นาม จ ธีตาติ เทฺวเยว เคเห มานุสกา. อเถกทิวสํ "สตฺตาหํ นกฺขตฺตํ กีฬิตพฺพนฺติ ราชคเห โฆสนํ กรึสุ. ตํ สุตฺวา สุมนเสฏฺฐี ปาโตว อาคตํ ปุณฺณํ อามนฺเตตฺวา "ตาต อมฺหากํ ปริชโน นกฺขตฺตํ กีฬิตุกาโม, ตฺวํ กึ นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสสิ อุทาหุ ภตึ กริสฺสสีติ อาห. "สามิ นกฺขตฺตกีฬนนฺนาม สธนานํ โหติ, มม ปน เคเห สฺวาตนาย ยาคุตณฺฑุลํปิ นตฺถิ, กึ เม นกฺขตฺเตน, โคเณ ลภนฺโต กสิตุํ คมิสฺสามีติ. "เตนหิ โคเณ คณฺหสฺสูติ. โส พลวโคเณ จ นงฺคลญฺจ คเหตฺวา "ภทฺเท นาครา นกฺขตฺตํ กีฬนฺติ, อหํ ทลิทฺทตาย ภตึ กาตุํ คมิสฺสามิ, มยฺหํปิ ตาว อชฺช ทฺวิคุณํ นิวาปํ ปจิตฺวา ภตฺตํ อาหเรยฺยาสีติ ภริยํ วตฺวา เขตฺตํ อคมาสิ. ตทา สารีปุตฺตตฺเถโร สตฺตาหํ นิโรธสมาปนฺโน ตํทิวสํ วุฏฺฐาย "กสฺส นุ โข อชฺช มยา สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตีติ โอโลเกนฺโต ปุณฺณํ อตฺตโน ญาณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺฐํ ทิสฺวา "สทฺโธ นุ โข เอส, สกฺขิสฺสติ วา เม สงฺคหํ กาตุนฺติ โอโลเกนฺโต ตสฺส สทฺธภาวญฺจ สงฺคหํ กาตุํ สมตฺถภาวญฺจ ตปฺปจฺจยา จสฺส มหาสมฺปตฺติปฺปฏิลาภํ ญตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺส กสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา อาวาฏตีเร เอกํ คุมฺพํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ. ปุณฺโณ เถรํ ทิสฺวา กสึ ฐเปตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน เถรํ วนฺทิตฺวา "ทนฺตกฏฺเฐน อตฺโถ ภวิสฺสตีติ ทนฺตกฏฺฐํ กปฺปิยํ กตฺวา อทาสิ. อถสฺส เถโร ปตฺตญฺจ ปริสฺสาวนญฺจ นีหริตฺวา อทาสิ. โส "ปานีเยน อตฺโถ ภวิสฺสตีติ ตํ อาทาย ปานียํ ปริสฺสาเวตฺวา อทาสิ. เถโร จินฺเตสิ "อยํ ปเรสํ ปจฺฉิมเคเห วสติ, สจสฺส เคหทฺวารํ คมิสฺสามิ, อิมสฺส ภริยา มํ ทฏฺฐุํ น ลภิสฺสติ; ยาวสฺส ภตฺตํ อาทาย มคฺคํ ปฏิปชฺชติ, ตาว อิเธว ภวิสฺสามีติ. โส ตตฺเถว โถกํ วีตินาเมตฺวา ตสฺสา มคฺคารุฬฺหภาวํ ญตฺวา อนฺโตนคราภิมุโข ปายาสิ. สา อนฺตรามคฺเค เถรํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อปฺเปกทาหํ เทยฺยธมฺเม สติ อยฺยํ น ปสฺสามิ, อปฺเปกทา เม อยฺยํ ปสฺสนฺติยา เทยฺยธมฺโม น โหติ, อชฺช ปน อยฺโย จ ทิฏฺโฐ, เทยฺยธมฺโม จายํ ๑- อตฺถิ, กริสฺสติ นุ โข เม สงฺคหนฺติ. สา ภตฺตภาชนํ โอตาเรตฺวา เถรํ ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต `อิทํ ลูขํ วา ปณีตํ วาติ อจินฺเตตฺวา ทาสสฺส โว สงฺคหํ กโรถาติ อาห. เถโร ปตฺตํ อุปนาเมตฺวา ตาย เอเกน หตฺเถน ภาชนํ ธาเรตฺวา เอเกน หตฺเถน ภตฺตํ ททมานาย อุปฑฺฒภตฺเต ทินฺเน "อลนฺติ หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. สา "ภนฺเต เอโกว ปฏิวึโส น สกฺกา ทฺวิธา กาตุํ, ตุมฺหากํ ทาสสฺส อิธโลกสงฺคหํ อกตฺวา ปรโลกสงฺคหํ กโรถ, นิรวเสสเมว ทาตุกามามฺหีติ วตฺวา สพฺพํ เถรสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐเปตฺวา ๒- "ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺเสว ภาคินี อสฺสนฺติ ปตฺถนํ อกาสิ. เถโร "เอวํ โหตูติ วตฺวา ฐิตโกว อนุโมทนํ กตฺวา เอกสฺมึ อุทกผาสุกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ อกาสิ. สาปิ นิวตฺติตฺวา ตณฺฑุเล ปริเยสิตฺวา ภตฺตํ ปจิ. ปุณฺโณปิ อฑฺฒกรีสมตฺตํ ฐานํ กสิตฺวา ชิฆจฺฉํ สหิตุํ อสกฺโกนฺโต โคเณ วิสฺสชฺเชตฺวา เอกํ รุกฺขจฺฉายํ ปวิสิตฺวา มคฺคํ โอโลเกนฺโต นิสีทิ. อถสฺส ภริยา ภตฺตํ อาทาย คจฺฉมานา ตํ ทิสฺวาว "เอส ชิฆจฺฉาย ปีฬิโต มํ โอโลเกนฺโต นิสินฺโน: สเจ มํ `อติวิย เต จิรายิตนฺติ ตชฺเชตฺวา ปโตทยฏฺฐิยา ปหริสฺสติ, มยา กตกมฺมํ นิรตฺถกํ ภวิสฺสติ, ปฏิกจฺเจวสฺส อาโรเจสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เอวมาห "สามิ อชฺเชกทิวสํ จิตฺตํ ปสาเทหิ, มา มยา กตกมฺมํ นิรตฺถกํ อกาสิ; อหํ หิ ปาโตว เต ภตฺตํ @เชิงอรรถ: ๑. จ. (?). ๒. สี. ปติฏฺฐาเปตฺวา. อาหรนฺตี อนฺตรามคฺเค ธมฺมเสนาปตึ ทิสฺวา ตว ภตฺตํ ตสฺส ทตฺวา ปุน คนฺตฺวา ภตฺตํ ปจิตฺวา อาคตา, ปสาเทหิ สามิ จิตฺตนฺติ. โส "กึ วเทสิ ภทฺเทติ ปุจฺฉิตฺวา ปุน ตมตฺถํ สุตฺวา "ภทฺเท สาธุ วต เต กตํ มม ภตฺตํ อยฺยสฺส ททมานาย, มยาปิสฺส อชฺช ปาโตว ทนฺตกฏฺฐญฺจ มุโขทกญฺจ ทินฺนนฺติ ปสนฺนมานโส ตํ วจนํ อภินนฺทิตฺวา อุสฺสูเร ลทฺธภตฺตตาย กิลนฺตกาโย ตสฺสา องฺเก สีสํ กตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิ. อถสฺส ปาโตว กสิตฏฺฐานํ ปํสุจุณฺณํ อุปาทาย สพฺพํ รตฺตสุวณฺณํ กณิการปุปฺผราสิ วิย โสภมานํ อฏฺฐาสิ. โส ปพุทฺโธ โอโลเกตฺวา ภริยมาห "ภทฺเท เอตํ กสิตฏฺฐานํ สพฺพํ มม สุวณฺณํ หุตฺวา ปญฺญายติ, กินฺนุ โข เม อติอุสฺสูเร ลทฺธภตฺตตาย อกฺขีนิ ภมนฺตีติ. [สาปิ] "มยฺหํปิ เอวเมว ปญฺญายตีติ. โส อุฏฺฐาย ตตฺถ คนฺตฺวา เอกํ ปิณฺฑํ คเหตฺวา นงฺคลสีเส ปหริตฺวา สุวณฺณภาวํ ญตฺวา "อโห อยฺยสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส ทินฺนทาเนน อชฺเชว วิปาโก ทสฺสิโต, น โข ปน สกฺกา เอตฺตกํ ธนํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปริภุญฺชิตุนฺติ ภริยาย อาภตํ ภตฺตปาตึ สุวณฺณสฺส ปูเรตฺวา ราชกุลํ คนฺตฺวา รญฺญา กโตกาโส ปวิสิตฺวา ราชานํ อภิวาเทตฺวา, "กึ ตาตาติ วุตฺเต, "เทว อชฺช มยา กสิตฏฺฐานํ สพฺพํ สุวณฺณภริตเมว หุตฺวา ฐิตํ, สุวณฺณํ อาหราเปตุํ วฏฺฏตีติ. "โกสิ ตฺวนฺติ. "ปุณฺโณ นามาหนฺติ. "กึ ปน เต อชฺช กตนฺติ. "ธมฺมเสนาปติสฺส เม อชฺช ปาโตว ทนฺตกฏฺฐญฺจ มุโขทกญฺจ ทินฺนํ, ภริยายปิ เม มยฺหํ อาหรณภตฺตํ ตสฺเสว ทินฺนนฺติ. ตํ สุตฺวา ราชา "อชฺเชว กิร โภ ธมฺมเสนาปติสฺส ทินฺนทาเนน วิปาโก ทสฺสิโตติ วตฺวา "ตาต กึ กโรมีติ ปุจฺฉิ. "พหูนิ สกฏสหสฺสานิ ปหิณิตฺวา สุวณฺณํ อาหราเปถาติ. ราชา สกฏานิ ปหิณิ. ราชปุริเสสุ "รญฺโญ สนฺตกนฺติ คณฺหนฺเตสุ คหิตคฺคหิตํ มตฺติกาว โหติ. เต คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจตฺวา "ตุมฺเหหิ `กินฺติ วตฺวา คหิตนฺติ ปุฏฺฐา "ตุมฺหากํ สนฺตกนฺติ อาหํสุ. "น มยฺหํ [ตาตา] สนฺตกํ, คจฺฉถ, `ปุณฺณสฺส สนฺตกนฺติ วตฺวา คณฺหถาติ. เต ตถา กรึสุ. คหิตคฺคหิตํ สุวณฺณเมว อโหสิ. ตํ สพฺพํ อาหริตฺวา ราชงฺคเณ ราสึ อกํสุ. อสีติหตฺถุพฺเพโธ ราสิ อโหสิ. ราชา นาคเร สนฺนิปาเตตฺวา "อิมสฺมึ นคเร อตฺถิ กสฺสจิ เอตฺตกํ สุวณฺณนฺติ. "นตฺถิ เทวาติ. "กึ ปนสฺส ทาตุํ วฏฺฏตีติ. "เสฏฺฐิจฺฉตฺตํ เทวาติ. ราชา "พหุธนเสฏฺฐี นาม โหตูติ มหนฺเตน โภเคน สทฺธึ ตสฺส เสฏฺฐิจฺฉตฺตํ อทาสิ. อถ นํ โส อาห "มยํ เทว เอตฺตกํ กาลํ ปรกุเล วสิมฺหา, วสนฏฺฐานํ โน เทถาติ. "เตนหิ ปสฺส, ทกฺขิณโต เอส คุมฺโพ ปญฺญายติ, เอตํ หราเปตฺวา เคหํ กาเรหีติ ปุราณเสฏฺฐิสฺส เคหฏฺฐานํ อาจิกฺขิ. โส ตสฺมึ ฐาเน กติปาเหเนว เคหํ กาเรตฺวา เคหปฺปเวสนมงฺคลญฺจ ฉตฺตมงฺคลญฺจ เอกโตว กโรนฺโต สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ อทาสิ. อถสฺส สตฺถา ทานานุโมทนํ กโรนฺโต อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. ธมฺมกถาวสาเน "ปุณฺณเสฏฺฐี จ ภริยา จสฺส ธีตา จ อุตฺตราติ ตโยปิ ชนา โสตาปนฺนา อเหสุํ. อปรภาเค ราชคหเสฏฺฐี ปุณฺณเสฏฺฐิโน ธีตรํ อตฺตโน ปุตฺตสฺส วาเรสิ. โส "นาหํ ทสฺสามีติ วตฺวา, "มา เอวํ กโรตุ, เอตฺตกํ กาลํ อมฺเห นิสฺสาย วสนฺเตเนว เต สมฺปตฺติ ลทฺธา, เทตุ เม ปุตฺตสฺส ธีตรนฺติ วุตฺเต, "โส มิจฺฉาทิฏฺฐิโก, มม ธีตา ตีหิ รตเนหิ วินา วตฺติตุํ น สกฺโกติ, เนวสฺส ธีตรํ ทสฺสามีติ อาห. อถ นํ พหู เสฏฺฐิคหปติกาทโย กุลปุตฺตา "มา เตน สทฺธึ วิสฺสาสํ ภินฺทิ, เทหิสฺส ธีตรนฺติ ยาจึสุ. โส เตสํ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อาสาฬฺหปุณฺณมายํ ธีตรํ อทาสิ. สา ปติกุลํ คตกาลโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา อุปสงฺกมิตุํ ทานํ วา ทาตุํ ธมฺมํ วา โสตุํ นาลตฺถ. เอวํ อฑฺฒติเยสุ มาเสสุ วีติวตฺเตสุ สา สนฺติเก ฐิตํ ปริจาริกํ ปุจฺฉิ "อิทานิ กิตฺตกํ อนฺโตวสฺสํ อวสิฏฺฐนฺติ. "อฑฺฒมาโส อยฺเยติ. สา ปิตุ สาสนํ ปหิณิ "กสฺมา มํ เอวรูเป พนฺธนาคาเร ปกฺขิปึสุ? วรํ มํ ลกฺขณาหตํ กตฺวา ปเรสํ ทาสึ สาเวตุํ, น เอวรูปสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิกกุลสฺส ทาตุํ [วรํ], อาคตกาลโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุทสฺสนาทีสุ เอกํปิ ปุญฺญํ กาตุํ น ลภามีติ. อถสฺสา ปิตา "ทุกฺขิตา วต เม ธีตาติ อนตฺตมนตํ ปเวเทตฺวา ปญฺจทส กหาปณสหสฺสานิ เปเสสิ "อิมสฺมึ นคเร สิริมา นาม คณิกา อตฺถิ, `เทวสิกํ สหสฺสํ คณฺหาติ อิเมหิ กหาปเณหิ ตํ อาเนตฺวา สามิกสฺส ปทปริจาริกํ กตฺวา สยํ ปุญฺญานิ กโรตูติ. สา สิริมํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สหายิเก อิเม กหาปเณ คเหตฺวา อิมํ อฑฺฒมาสํ ตว สหายกํ ปริจราหีติ อาห. สา "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. สา ตํ อาทาย สามิกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา, เตน สิริมํ ทิสฺวา "กิมิทนฺติ วุตฺเต, "สามิ อิมํ อฑฺฒมาสํ มม สหายิกา ตุมฺเห ปริจรตุ, อหํ ปน อิมํ อฑฺฒมาสํ ทานญฺเจว ทาตุกามา ธมฺมญฺจ โสตุกามาติ อาห. โส ตํ อภิรูปํ [อิตฺถึ] ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนโห "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. อุตฺตราปิ โข พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา "ภนฺเต อิมํ อฑฺฒมาสํ อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา อิเธว ภิกฺขา คเหตพฺพาติ สตฺถุ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา "อิโตทานิ ปฏฺฐาย ยาว มหาปวารณา, ตาว สตฺถารํ อุปฏฺฐาตุํ ธมฺมญฺจ โสตุํ ลภิสฺสามีติ ตุฏฺฐมานสา "เอวํ ยาคุํ ปจถ, เอวํ ปูเว ปจถาติ มหานเส สพฺพกิจฺจานิ สํวิทหนฺตี วิจรติ. อถสฺสา สามิโก "เสฺว ปวารณา ภวิสฺสตีติ มหานสาภิมุโข วาตปาเน ฐตฺวา "กินฺนุ โข กโรนฺตี สา อนฺธพาลา วิจรตีติ โอโลเกนฺโต ตํ เสฏฺฐิธีตรํ เสทกิลินฺนํ ฉาริกาย โอกิณฺณํ องฺคารมสิมกฺขิตํ ตถา สํวิทหิตฺวา วิจรมานํ ทิสฺวา "อโห อนฺธพาลา เอวรูเป ฐาเน อิมํ สิริสมฺปตฺตึ นานุโภติ, `มุณฺฑกสมเณ อุปฏฺฐหิสฺสามีติ ตุฏฺฐจิตฺตา วิจรตีติ หสิตฺวา อปคญฺฉิ. ตสฺมึ อปคเต ตสฺส สนฺติเก ฐิตา สิริมา "กินฺนุ โข โอโลเกตฺวา เอส หสีติ เตเนว วาตปาเนน โอโลเกนฺตี อุตฺตรํ ทิสฺวา "อิมํ โอโลเกตฺวา อิมินา หสิตํ, อทฺธา อิมสฺส เอตาย สทฺธึ สนฺถโว อตฺถีติ จินฺเตสิ. สา กิร อฑฺฒมาสํ ตสฺมึ เคเห พาหิรกอิตฺถี หุตฺวา วสมานาปิ ตํ สมฺปตฺตึ อนุภวมานา อตฺตโน พาหิรกอิตฺถีภาวํ อชานิตฺวา "อหํ ฆรสามินีติ สญฺญมกาสิ. สา อุตฺตราย อาฆาตํ พนฺธิตฺวา "ทุกฺขมสฺสา อุปฺปาเทสฺสามีติ ปาสาทา โอรุยฺห มหานสํ ปวิสิตฺวา ปูวปจนฏฺฐาเน ปกฺกุฏฺฐิตํ สปฺปึ กฏจฺฉุนา อาทาย อุตฺตราภิมุขี ๑- ปายาสิ. อุตฺตรา ตํ อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา "มม สหายิกาย มยฺหํ มหาอุปกาโร กโต; จกฺกวาฬํ อติสมฺพาธํ, พฺรหฺมโลโก อตินีโจ, มม ปน สหายิกาย คุโณว มหนฺโต; อหญฺหิ เอตํ นิสฺสาย ทานญฺจ ทาตุํ ธมฺมญฺจ โสตุํ ลภึ; สเจ มม เอติสฺสา อุปริ โกโธ อตฺถิ, อิทํ สปฺปิ มํ ฑหตุ; สเจ นตฺถิ, มา ฑหตูติ ตํ เมตฺตาย ผริ. ตาย ตสฺสา มตฺถเก อาสิตฺตํ ปกฺกุฏฺฐิตสปฺปิ สีตุทกํ วิย อโหสิ. อถ นํ "อิทํ สีตลํ ภวิสฺสตีติ ปุน กฏจฺฉุํ ปูเรตฺวา อาทาย อาคจฺฉนฺตึ อุตฺตราย ทาสิโย ทิสฺวา "อเปหิ ทุพฺพินีเต, น ตฺวํ อมฺหากํ อยฺยาย อุปริ ปกฺกุฏฺฐิตํ สปฺปึ อาสิญฺจิตุํ อนุจฺฉวิกาติ สนฺตชฺเชนฺติโย อิโต จิโต จ อุฏฺฐาย หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ โปเถตฺวา ภูมิยํ ปาเตสุํ. อุตฺตรา ตา วาเรตุํ นาสกฺขิ, อถสฺสา อุปริ ฐิตา สพฺพา ทาสิโย ปฏิพาหิตฺวา "กิสฺส เต เอวรูปํ ภาริยํ กมฺมํ กตนฺติ สิริมํ โอวทิตฺวา อุณฺโหทเกน นหาเปตฺวา สตปากเตเลน อพฺภญฺชิ. ตสฺมึ ขเณ @เชิงอรรถ: ๑. "อุตฺตราภิมุขินีติ ยุตฺตตรํ ญ. ว. สา อตฺตโน พาหิริตฺถีภาวํ ญตฺวา จินฺเตสิ "มยา ภาริยํ กมฺมํ กตํ สามิกสฺส หสิตมตฺตการณา อิมิสฺสา อุปริ ปกฺกุฏฺฐิตํ สปฺปึ อาสิญฺจนฺติยา, อยํ `คณฺหถ นนฺติ ทาสิโย น อาณาเปตฺวา มํ วิเหฐนกาเลปิ สพฺพา ทาสิโย ปฏิพาหิตฺวา มยฺหํ กตฺตพฺพเมว อกาสิ; สจาหํ อิมํ น ขมาเปสฺสามิ, มุทฺธา เม สตฺตธา ผเลยฺยาติ ตสฺสา ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "อยฺเย ชมาหิ เมติ อาห. "อหํ สปีติกา ธีตา ปิตริ ขมนฺเต ขมิสฺสามีติ. "โหตุ อยฺเย, ปิตรํปิ เต ปุณฺณเสฏฺฐึ ขมาเปสฺสามีติ. "ปุณฺโณ มม วฏฺเฏ ชนกปิตา, วิวฏฺเฏ ชนกปิตริ ขมนฺเต ปนาหํ ขมิสฺสามีติ. "โก ปน เต วิวฏฺเฏ ชนกปิตาติ. "สมฺมาสมฺพุทฺโธติ. "มยฺหํ เตน สทฺธึ วิสฺสาโส นตฺถีติ. "อหํ กริสฺสามิ, ๑- สตฺถา เสฺว ภิกฺขุสงฺฆํ อาทาย อิธาคมิสฺสติ; ตฺวํ ยถาลทฺธํ สกฺการํ คเหตฺวา อิเธว อาคนฺตฺวา ตํ ขมาเปหีติ. สา "สาธุ อยฺเยติ อุฏฺฐาย อตฺตโน เคหํ คนฺตฺวา ปญฺจสตา ปริวาริตฺถิโย อาณาเปตฺวา นานาวิธานิ ขาทนียานิ เจว สูเปยฺยานิ จ สมฺปาเทตฺวา ปุนทิวเส ตํ สกฺการํ อาทาย อุตฺตราย เคหํ อาคนฺตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐาเปตุํ อวิสหนฺตี อฏฺฐาสิ. ตํ สฺพฺพํ คเหตฺวา อุตฺตรา สํวิทหิ. สิริมา ภตฺตกิจฺจาวสาเน สทฺธึ ปริวาเรน สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิ. อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ "โก เต อปราโธติ. "ภนฺเต มยา หีโย อิทนฺนาม กตํ, อถ เม สหายิกา มํ วิเหฐยมานา ทาสิโย นิวาเรตฺวา มยฺหํ อุปการเมว อกาสิ, @เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ "ยถาติ ปเทน ภวิตพฺพํ. สาหํ อิมิสฺสา คุณํ ชานิตฺวา อิมํ ขมาเปสึ, อถ มํ เอสา `ตุมฺเหสุ ขมนฺเตสุ ขมิสฺสามีติ อาหาติ. "เอวํ กิร อุตฺตเรติ. "อาม ภนฺเต, หีโย สีเส เม สหายิกาย ปกฺกุฏฺฐิตสปฺปิ อาสิตฺตนฺติ. "อถ ตยา กึ จินฺติตนฺติ. "จกฺกวาฬํ อติสมฺพาธํ, พฺรหฺมโลโก อตินีโจ, มม สหายิกาย คุโณว มหนฺโต; อหญฺหิ เอตํ นิสฺสาย ทานญฺจ ทาตุํ ธมฺมญฺจ โสตุํ อลตฺถํ; สเจ เม อิมิสฺสา อุปริ โกโธ อตฺถิ, อิทํ มํ ฑหตุ, โน เจ, มา ฑหตูติ เอวํ จินฺเตตฺวา อิมํ เมตฺตาย ผรึ ภนฺเตติ. สตฺถา "สาธุ สาธุ อุตฺตเร, เอวํ โกธํ ชินิตุํ วฏฺฏติ; โกโธ หิ นาม อกฺโกเธน, อกฺโกสกปริภาสโก อนกฺโกสเนน อปริภาสเนน, ถทฺธมจฺฉรี อตฺตโน สนฺตกสฺส ทาเนน ชินิตพฺโพ, มุสาวาที สจฺจวจเนน ชินิตพฺโพติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน, ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินนฺติ. ตตฺถ "อกฺโกเธนาติ: โกธโน หิ ปุคฺคโล อกฺโกเธน หุตฺวา ชินิตพฺโพ. อสาธุ อภทฺทโก ภทฺทเกน หุตฺวา, กทริโย ถทฺธมจฺฉรี อตฺตโน สนฺตกสฺส จาคจิตฺเตน, อลิกวาที สจฺจวจเนน ชินิตพฺโพ; ตสฺมา เอวมาห "อกฺโกเธน ชิเน โกธํ ฯเปฯ สจฺเจนาลิกวาทินนฺติ. เทสนาวสาเน สิริมา สทฺธึ ปญฺจสตาหิ อิตฺถีหิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ. อุตฺตราอุปาสิกาวตฺถุ. ------------- ๔. โมคฺคลฺลานตฺเถรปญฺหวตฺถุ. (๑๗๗) "สจฺจํ ภเณติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส ปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ สมเย เถโร เทวจาริกํ คนฺตฺวา มเหสกฺขาย เทวธีตาย วิมานทฺวาเร ฐตฺวา ตํ อตฺตโน สนฺติกํ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิตํ เอวมาห "เทวธีเต มหตี เต สมฺปตฺติ, กึ กมฺมํ กตฺวา ลทฺธาติ. "มา มํ ภนฺเต ปุจฺฉถาติ. เทวธีตา กิร อตฺตโน ปริตฺตกมฺเมน ลชฺชมานา เอวํ วทติ. สา ปน เถเรน "กเถหิเยวาติ วุจฺจมานา อาห "ภนฺเต มยา เนว ทานํ ทินฺนํ, น ปูชา กตา, น ธมฺโม สุโต; เกวลํ สจฺจมตฺตํ รกฺขิตนฺติ. เถโร อญฺญานิปิ วิมานทฺวารานิ คนฺตฺวา อาคตาคตา อปราปิ เทวธีตโร ปุจฺฉิ. ตาสุปิ ตเถว นิคูหิตฺวา เถรํ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺตีสุ เอกา ตาว อาห "ภนฺเต มยา ทานาทีสุ กตํ นาม นตฺถิ, อหํ ปน กสฺสปพุทฺธกาเล ปรสฺส ทาสี อโหสึ. ตสฺสา เม สามิโก อติวิย จณฺโฑ ผรุโส คหิตคฺคหิเตเนว กฏฺเฐน วา กลิงฺคเรน วา สีสํ ภินฺทติ, สาหํ อุปฺปนฺเน โกเป `เอส ตว สามิโก ลกฺขณาหตํ วา ตํ กาตุํ นาสาทีนิ วา เต ฉินฺทิตุํ อิสฺสโร, มา กุชฺฌีติ อตฺตานเมว ปริภาสิตฺวา โกปํ นาม นากาสึ; เตน เม อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธาติ. อปรา อาห "อหํ ภนฺเต อุจฺฉุกฺเขตฺตํ รกฺขมานา เอกสฺส ภิกฺขุโน เอกํ อุจฺฉุยฏฺฐึ อทาสึ; อปรา `เอกํ ติมฺพรุสกํ อทาสึ; อปรา `เอกํ เอลาฬุกํ อทาสึ; อปรา `เอกํ ผารุสกํ อทาสึ; อปรา `เอกํ มูลกมุฏฺฐึ อทาสึ; อปรา `เอกํ นิมฺพมุฏฺฐึ อทาสินฺติ อาทินา นเยน อตฺตนา อตฺตนา กตํ ปริตฺตกํ ทานํ อาโรเจตฺวา "อิมินา การเณน อมฺเหหิ อยํ สมฺปตฺติ ลทฺธาติ อาหํสุ. เถโร ตาหิ กตกมฺมํ สุตฺวา สคฺคโต โอตริตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "สกฺกา นุ โข ภนฺเต สจฺจกถนมตฺเตน โกปนิพฺพาปนมตฺเตน อติปริตฺตเกน ติมฺพรุสกาทิ- ทานมตฺเตน ทิพฺพสมฺปตฺตึ ลทฺธุนฺติ. "กสฺมา มํ โมคฺคลฺลาน ปุจฺฉสิ? นนุ เต เทวธีตาหิ อยมตฺโถ กถิโตติ. "อาม ภนฺเต, ลพฺภติ มญฺเญ เอตฺตเกน ทิพฺพสมฺปตฺตีติ. อถ นํ สตฺถา "โมคฺคลฺลาน สจฺจมตฺตํ กเถตฺวาปิ โกปมตฺตํ ชหิตฺวาปิ ปริตฺตกํ ทานํ ทตฺวาปิ เทวโลกํ คจฺฉติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สจฺจํ ภเณ, น กุชฺเฌยฺย, ทชฺชา อปฺปํปิ ยาจิโต, เอเตหิ ตีหิ ฐาเนหิ คจฺเฉ เทวาน สนฺติเกติ. ตตฺถ "สจฺจํ ภเณติ: สจฺจํ ทีเปยฺย โวหเรยฺย, สจฺเจ ปติฏฺฐเหยฺยาติ อตฺโถ. น กุชฺเฌยฺยาติ: ปรสฺส น กุชฺเฌยฺย. ยาจิโตติ: ยาจกา นาม สีลวนฺโต ปพฺพชิตา. เต หิ กิญฺจาปิ "เทถาติ อยาจิตฺวาว ฆรทฺวาเร ติฏฺฐนฺติ, อตฺถโต ปน ยาจนฺติเยว นาม; เอวํ สีลวนฺเตหิ ยาจิโต อปฺปสฺมึปิ เทยฺยธมฺเม วิชฺชมาเน อปฺปมตฺตกมฺปิ ทเทยฺย. เอเตหิ ตีหีติ: เอเตสุ เอเกนาปิ การเณน เทวโลกํ คจฺเฉยฺยาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. โมคฺคลฺลานตฺเถรปญฺหวตฺถุ. ---------------- ๕. ภิกฺขูหิปุฏฐปญฺหวตฺถุ. (๑๗๘) "อหึสกา เยติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาเกตํ นิสฺสาย อญฺชนวเน วิหรนฺโต ภิกฺขูหิ ปุฏฺฐปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ. ภควโต กิร ภิกฺขุสงฺฆปริวุตสฺส สาเกตํ ปิณฺฑาย ปวิสนกาเล เอโก สาเกตวาสี มหลฺลกพฺราหฺมโณ นครโต นิกฺขมนฺโต อนฺตรทฺวาเร ทสพลํ ทิสฺวา ปาเทสุ นิปติตฺวา โคปฺผเกสุ ทฬฺหํ คเหตฺวา "ตาต นนุ นาม ปุตฺเตหิ ชิณฺณกาเล มาตาปิตโร ปฏิชคฺคิตพฺพา; กสฺมา เอตฺตกํ กาลํ อมฺหากํ อตฺตานํ น ทสฺเสสิ? มยา ตาว ทิฏฺโฐสิ, มาตรํปิ ปสฺสิตุํ เอหีติ สตฺถารํ คเหตฺวา อตฺตโน เคหํ อคมาสิ. สตฺถา ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. พฺราหฺมณีปิ อาคนฺตฺวา สตฺถุ ปาเทสุ นิปติตฺวา "ตาต เอตฺตกํ กาลํ กหํ คโตสิ? นนุ นาม มาตาปิตโร มหลฺลกกาเล อุปฏฺฐาตพฺพาติ วตฺวา ปุตฺตธีตโร "เอถ, ภาตรํ วนฺทถาติ วนฺทาเปสิ. เต อุโภปิ ตุฏฺฐมานสา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา "ภนฺเต อิเธว นิพทฺธํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ วตฺวา, "พุทฺธา นาม เอกฏฺฐาเนเยว นิพทฺธํ ภิกฺขํ น คณฺหนฺตีติ วุตฺเต, "เตนหิ ภนฺเต เย โว นิมนฺเตตุํ อาคจฺฉนฺติ, เต อมฺหากํ สนฺติเก ปหิเณยฺยาถาติ อาหํสุ. สตฺถา ตโต ปฏฺฐาย นิมนฺเตตุํ อาคเต "คนฺตฺวา พฺราหฺมณสฺส อาโรเจถาติ เปเสสิ. เต คนฺตฺวา "มยํ สฺวาตนาย สตฺถารํ นิมนฺเตมาติ พฺราหฺมณํ วทนฺติ. พฺราหฺมโณ ปุนทิวเส อตฺตโน เคหโต ภตฺตภาชนสูเปยฺย- ภาชนานิ อาทาย สตฺถุ นิสีทนฏฺฐานํ คจฺฉติ. อญฺญตฺถ ปน นิมนฺตเน อสติ สตฺถา พฺราหฺมณสฺเสว เคเห ภตฺตกิจฺจํ กโรติ. เต อุโภปิ อตฺตโน เทยฺยธมฺมํ นิจฺจกาลํ ตถาคตสฺส เทนฺตา ธมฺมกถํ สุณนฺตา อนาคามิผลํ ปาปุณึสุ. ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส อสุโก นาม พฺราหฺมโณ `ตถาคตสฺส สุทฺโธทโน ปิตา, มหามายา มาตาติ ชานาติ, ชานนฺโตว สทฺธึ พฺราหฺมณิยา ตถาคตํ `อมฺหากํ ปุตฺโตติ วทติ, สตฺถาปิ ตเถว อธิวาเสสิ; กินฺนุโข การณนฺติ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว อุโภปิ เต อตฺตโน ปุตฺตเมว `ปุตฺโตติ วทนฺตีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ๑- "ภิกฺขเว อยํ พฺราหฺมโณ อตีเต นิรนฺตรํ ปญฺจ ชาติสตานิ มยฺหํ ปิตา อโหสิ, ปญฺจ ชาติสตานิ จุลฺลปิตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มหาปิตา; สาปิ พฺราหฺมณี นิรนฺตรเมว ปญฺจ ชาติสตานิ มยฺหํ มาตา อโหสิ, ปญฺจ @เชิงอรรถ: ๑. อาหริตฺวาติ ปุพฺพกาลกิริยาปเทน ภวิตพฺพํ. ชาติสตานิ จุลฺลมาตา, ปญฺจ ชาติสตานิ มหามาตา; เอวาหํ ทิยฑฺฒชาติสหสฺสํ พฺราหฺมณสฺส หตฺเถ สํวฑฺโฒ, ทิยฑฺฒชาติสหสฺสํ พฺราหฺมณิยา หตฺเถ สํวฑฺโฒติ ตีณิ ชาติสหสฺสานิ เตสํ ปุตฺตภาวํ ทสฺเสตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ยสฺมึ มโน นิวีสติ, จิตฺตญฺจาปิ ปสีทติ, อทิฏฺฐปุพฺพเก โปเส กามํ ตสฺมึปิ วิสฺสเส. ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา เอวนฺตํ ชายเต เปมํ อุปฺปลํว ยโถทเกติ. สตฺถา เตมาสเมว ตํ กุลํ นิสฺสาย วิหาสิ. เต อุโภปิ อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา ปรินิพฺพายึสุ. อถ เนสํ มหาสกฺการํ กตฺวา อุโภปิ เอกกูฏาคารเมว อาโรเปตฺวา นีหรึสุ. สตฺถาปิ ปญฺจสต- ภิกฺขุปริวาโร เตหิ สทฺธึเยว อาฬาหนํ อคมาสิ. "พุทฺธานํ กิร มาตาปิตโร กาลกตาติ มหาชโน นิกฺขมิ. สตฺถา อาฬาหนสมีเป เอกํ สาลํ ปวิสิตฺวา อฏฺฐาสิ. มนุสฺสา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺเต ฐตฺวา "ภนฺเต `มาตาปิตโร โว กาลกตาติ มา จินฺตยิตฺถาติ สตฺถารา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺติ. สตฺถา เต "มา เอวํ อวจุตฺถาติ อปฺปฏิกฺขิปิตฺวาว ปริสาย อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา ตํขณานุรูปํ ธมฺมํ เทเสนฺโต "อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทํ, โอรํ วสฺสสตาปิ มียติ, โย เจปิ อติจฺจ ชีวติ, อถโข โส ชรสาปิ มียตีติ อิทํ ชราสุตฺตํ ๑- กเถสิ. เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ภิกฺขู พฺราหฺมณสฺส จ พฺราหฺมณิยา จ ปรินิพฺพุตภาวํ อชานนฺตา "ภนฺเต เตสํ โก อภิสมฺปราโยติ ปุจฺฉึสุ. สตฺถา "ภิกฺขเว เอวรูปานํ อเสขมุนีนํ อภิสมฺปราโย นาม นตฺถิ, เอวรูปา หิ อจฺจุตํ อมตํ มหานิพฺพานเมว ปาปุณนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อหึสกา เย มุนโย นิจฺจํ กาเยน สํวุตา, เต ยนฺติ อจฺจุตํ ฐานํ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเรติ. ตตฺถ "มุนโยติ: โมเนยฺยปฺปฏิปทาย มคฺคผลปฺปตฺตา อเสขมุนโย. กาเยนาติ: เทสนามตฺตเมเวตํ. ตีหิปิ ทฺวาเรหิ สํวุตาติ อตฺโถ. อจฺจุตนฺติ: สสฺสตํ. ฐานนฺติ: อกุปฺปฏฺฐานํ ธุวฏฺฐานํ. ยตฺถาติ: ยสฺมึ คนฺตฺวา น โสจนฺติ น วิหญฺญนฺติ, ตํ นิพฺพานฏฺฐานํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. ภิกฺขูหิปุฏฺฐปญฺหวตฺถุ. ----------- @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. สุ. ๒๕/๔๒. ๖. ปุณฺณทาสีวตฺถุ. (๑๗๙) "สทา ชาครมานานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺโต ปุณฺณํ นาม ราชคหเสฏฺฐิโน ทาสึ อารพฺภ กเถสิ. ตสฺสา กิร เอกทิวสํ โกฏฺฏนตฺถาย พหู วีหี อทาสิ. สา รตฺตึ ปทีปํ ชาเลตฺวา วีหี โกฏฺเฏนฺตี วิสฺสมนตฺถาย เสทตินฺเตน คตฺเตน พหิ วาเต อฏฺฐาสิ. ตสฺมึ สมเย ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ภิกฺขูนํ เสนาสนปฺปญฺญาปโก โหติ. โส ธมฺมํ สุตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เสนาสนํ คจฺฉนฺตานํ ภิกฺขูนํ องฺคุลึ ชาเลตฺวา ปุรโต ปุรโต มคฺคเทสนตฺถาย คจฺฉนฺเต ภิกฺขู นิมฺมินิ. ปุณฺณา เตนาโลเกน ปพฺพเต วิจรนฺเต ภิกฺขู ทิสฺวา "อหํ ตาว อตฺตโน ทุกฺเขน อุปทฺทุตา อิมายปิ เวลาย ๑- นิทฺทํ น อุเปมิ, ภทนฺตา กึการณา น นิทฺทายนฺตีติ จินฺเตตฺวา "อทฺธา เอตฺถ กสฺสจิ ภิกฺขุโน อผาสุกํ วา ภวิสฺสติ, ทีฆชาติเกน วา อุปทฺทโว ภวิสฺสตีติ สญฺญํ กตฺวา ปาโตว กุณฺฑกํ อาทาย อุทเกน เตเมตฺวา หตฺถตเล ปูวํ กตฺวา องฺคาเรสุ ปจิตฺวา อุจฺฉงฺเค กตฺวา "ติตฺถมคฺเค ขาทิสฺสามีติ ฆฏํ อาทาย ติตฺถาภิมุขี ๒- ปายาสิ. สตฺถาปิ คามํ ปวิสิตุํ ตเมว มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สา สตฺถารํ ทิสฺวา [จินฺเตสิ] "อญฺเญสุ ทิวเสสุ สตฺถริ ทิฏฺเฐปิ @เชิงอรรถ: ๑. อิมิสฺสํปิ เวลายนฺติ ยุตฺตปเทน ภวิตพฺพํ. @๒. ติตฺถาภิมุขินีติ ภวิตพฺพํ ญ. ว. มม เทยฺยธมฺโม น โหติ, เทยฺยธมฺเม สติ สตฺถารํ น ปสฺสามิ; อิทานิ ปน เม เทยฺยธมฺโม จ อตฺถิ, สตฺถา จ สมฺมุขีภูโต; สเจ `ลูขํ วา ปณีตํ วาติ อจินฺเตตฺวา คณฺเหยฺย, ทเทยฺยาหํ อิมํ ปูวนฺติ จินฺเตตฺวา ฆฏํ เอกมนฺเต นิกฺขิปิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อิมํ ลูขํ ทานํ ปฏิคฺคณฺหนฺตา มม สงฺคหํ กโรถาติ อาห. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกตฺวา เตน นีหริตฺวา ทินฺนํ มหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ อุปนาเมตฺวา ปูวํ คณฺหิ. ปุณฺณาปิ ตํ สตฺถุ ปตฺเต ปติฏฺฐเปตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺโมเยว เม สมิชฺฌตูติ อาห. สตฺถา "เอวํ โหตูติ ฐิตโกว อนุโมทนํ อกาสิ. ปุณฺณาปิ จินฺเตสิ "กิญฺจาปิ เม สตฺถา สงฺคหํ กโรนฺโต ปูวํ คณฺหิ, น ปน ตํ ขาทิสฺสติ; อทฺธา ปุรโต กากสฺส วา สุนขสฺส วา ทตฺวา รญฺโญ วา มหามตฺตสฺส วา เคหํ คนฺตฺวา ปณีตโภชนํ ภุญฺชิสฺสตีติ. สตฺถาปิ "กินฺนุ โข เอสา จินฺเตสีติ ตสฺสา จิตฺตวารํ ญตฺวา อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกตฺวา นิสีทนาการํ ทสฺเสสิ. เถโร จีวรํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. สตฺถา พหินคเรเยว นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจมกาสิ. เทวตา สกลจกฺกวาฬคพฺเภ เทวมนุสฺสานํ อุปกปฺปนกํ โอชํ มธุปฏลํ วิย ปีเฬตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปึสุ. ปุณฺณา จ โอโลเกนฺตี อฏฺฐาสิ. ภตฺตกิจฺจาวสาเน เถโร อุทกํ อทาสิ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ ปุณฺณํ อามนฺเตตฺวา "กสฺมา ตฺวํ ปุณฺเณ มม สาวเก ปริภวีติ อาห. "น ปริภวามิ ภนฺเตติ. "อถ ตยา มม สาวเก โอโลเกตฺวา กึ กถิตนฺติ. "อหํ ตาว อิมินา ทุกฺขุปทฺทเวน นิทฺทํ น อุเปมิ, ภทนฺตา กิมตฺถํ นิทฺทํ น อุเปนฺติ, อทฺธา กสฺสจิ อผาสุกํ วา ภวิสฺสติ, ทีฆชาติเกน วา อุปทฺทโว ภวิสฺสตีติ เอตฺตกํ ภนฺเต มยา จินฺติตนฺติ. สตฺถา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "ปุณฺเณ ตฺวํ ตาว อตฺตโน ทุกฺขุปทฺทเวน น นิทฺทายสิ, มม ปน สาวกา สทา ชาคริยํ อนุยุตฺตตาย น นิทฺทายนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สทา ชาครมานานํ อโหรตฺตานุสิกฺขินํ นิพฺพานํ อธิมุตฺตานํ อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวาติ. ตตฺถ "อโหรตฺตานุสิกฺขินนฺติ: ทิวา จ รตฺติญฺจ ติสฺโส สิกฺขา สิกฺขมานานํ. นิพฺพานํ อธิมุตฺตานนฺติ: นิพฺพานชฺฌาสยานํ. อตฺถํ คจฺฉนฺตีติ: เอวรูปานํ สพฺเพปิ อาสวา อตฺถํ วินาสํ นตฺถิภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน ยถาฐิตาว ปุณฺณา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสิ. สตฺถา กุณฺฑกองฺคารปูเวน ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ อคมาสิ. ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ทุกฺกรํ อาวุโส สมฺมาสมฺพุทฺเธน กตํ ปุณฺณาย ทินฺเนน กุณฺฑกองฺคารปูเวน ภตฺตกิจฺจํ กโรนฺเตนาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปิ มยา อิมาย ทินฺนํ กุณฺฑกํ ปริภุตฺตเมวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา "ภุตฺวา ติณปริฆาสํ ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ เอตนฺเต โภชนํ อาสิ กสฺมาทานิ น ภุญฺชสิ? ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ ชาติยา วินเยน วา, พหุ ๑- ตตฺถ มหาพฺรหฺเม อปิ อาจามกุณฺฑกํ, ตฺวญฺจ โข มํ ปชานาสิ `ยทิสายํ หยุตฺตโม' ชานนฺโต ชานมาคมฺม น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ อิมํ กุณฺฑกสินฺธวโปตกชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา กเถสีติ. ปุณฺณทาสีวตฺถุ. --------- ๗. อตุลอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๐) "โปราณเมตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อตุลนฺนาม อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ. โส หิ สาวตฺถีวาสี อุปาสโก ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร เอกทิวสํ เต อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คนฺตฺวา เรวตตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุกาโม หุตฺวา เรวตตฺเถรํ วนฺทิตฺวา นิสีทิ. โส ปนายสฺมา ปฏิสลฺลานาราโม สีโห วิย เอกจโร; ตสฺมา เตน สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ. โส "อยํ เถโร น กิญฺจิ กเถสีติ กุทฺโธ อุฏฺฐาย สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ ปหุนฺติ ทิสฺสติ. ๒. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐๐ ตทฏฺฐกถา. ๔/๒๓. เอกมนฺตํ ฐิโต, เถเรน "เกนตฺเถน อาคตตฺถาติ วุตฺเต, "ภนฺเต อหํ อิเม อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมึ, ตสฺส เม เถโร น กิญฺจิ กเถสิ, โสหํ ตสฺส กุชฺฌิตฺวา อิธาคโต; ธมฺมํ เม กเถถาติ อาห. อถ เถโร "เตนหิ อุปาสกา นิสีทถาติ พหุกํ กตฺวา อภิธมฺมกถํ กเถสิ. อุปาสโก "อภิธมฺมกถา นาม อติสณฺหา อติสุขุมา, เถโร พหุํ อภิธมฺมเมว กเถสิ, อมฺหากํ อิมินา โก อตฺโถติ กุชฺฌิตฺวา ปริสํ อาทาย อานนฺทตฺเถรสฺส สนฺติกํ อคมาสิ; เถเรนาปิ "กึ อุปาสกาติ วุตฺเต, "ภนฺเต มยํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, ตสฺส สนฺติเก อลฺลาปสลฺลาปมตฺตํปิ อลภิตฺวา กุทฺธา สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ อาคมิมฺหา, ๑- โสปิ โน อติสณฺหํ พหุํ อภิธมฺมเมว กเถสิ, `อิมินา อมฺหากํ โก อตฺโถติ เอตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธาคตมฺห; กเถหิ โน ภนฺเต ธมฺมกถนฺติ. "เตนหิ นิสีทิตฺวา สุณาถาติ. เถโร เตสํ สุวิญฺเญยฺยํ กตฺวา อปฺปกเมว ธมฺมํ กเถสิ. เต เถรสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ เน สตฺถา อาห "กสฺมา อุปาสกา อาคตตฺถาติ. "ธมฺมสฺสวนตฺถาย ภนฺเตติ. "สุโต ปน โว ธมฺโมติ. "ภนฺเต มยํ อาทิโต เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, โส อมฺเหหิ สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ, ตสฺส กุชฺฌิตฺวา สารีปุตฺตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน พหุ อภิธมฺโม กถิโต, ตํ อสลฺลกฺเขตฺวา กุชฺฌิตฺวา อานนฺทตฺเถรํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อคมิมฺหา. อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน อปฺปมตฺตโกว ธมฺโม กถิโต, ตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธาคตมฺหาติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา "อตุล โปราณโต ปฏฺฐาย อาจิณฺณเมเวตํ, ตุณฺหีภูตมฺปิ พหุกถํปิ มนฺทกถํปิ ครหนฺติเยว, เอกนฺตํ ครหิตพฺโพเยว หิ ปสํสิตพฺโพเยว วา นตฺถิ; ราชาโนปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ เอกจฺเจ ปสํสนฺติ, มหาปฐวิมฺปิ, จนฺทิมสุริเยปิ, อากาสาทโยปิ, จตุปฺปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ เอกจฺเจ ปสํสนฺติ; อนฺธพาลานํ หิ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ; ปณฺฑิเตน ปน เมธาวินา นินฺทิโต นินฺทิโต นาม, ปสํสิโต ปสํสิโต นาม โหตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "โปราณเมตํ อตุล, เนตํ อชฺชตนามิว, นินฺทนฺติ ตุณฺหีมาสีนํ, นินฺทนฺติ พหุภาณินํ, มิตภาณึปิ นินฺทนฺติ นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต, น จาหุ น จ ภวิสฺสติ น เจตรหิ วิชฺชติ เอกนฺตํ นินฺทิโต โปโส เอกนฺตํ วา ปสํสิโต; ยญฺเจ วิญฺญู ปสํสนฺติ อนุวิจฺจ สุเว สุเว อจฺฉิทฺทวุตฺตึ เมธาวึ ปญฺญาสีลสมาหิตํ, นิกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว โก ตํ นินฺทิตุมรหติ, เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ, พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ. ตตฺถ "โปราณเมตนฺติ: ปุราณกํ เอตํ. อตุลาติ ตํ อุปาสกํ อาลปติ. เนตํ อชฺชตนามิวาติ: อิทํ นินฺทนํ วา ปสํสนํ วา อชฺชตนํ อธุนา อุปฺปนฺนํ วิย น โหติ. ตุณฺหีมาสีนมฺปิ หิ "กึ เอโส มูโค วิย พธิโร วิย กิญฺจิ อชานนฺโต วิย ตุณฺหี หุตฺวา นิสินฺโนติ นินฺทนฺติ, พหุภาณินํปิ "กึ เอส วาตาหตตาลปณฺณํ วิย กฏกฏายติ, อิมสฺส กถาย ปริยนฺโตเยว นตฺถีติ นินฺทนฺติ, มิตภาณีนํปิ "กึ เอส สุวณฺณหิรญฺญํ วิย อตฺตโน วจนํ มญฺญมาโน เอกํ วา เทฺว วา วตฺวา ตุณฺหี โหตีติ นินฺทนฺติ: เอวํ สพฺพถาปิ อิมสฺมึ โลเก อนินฺทิโต นาม นตฺถีติ อตฺโถ. น จาหูติ; อตีเตปิ นาโหสิ, อนาคเตปิ น ภวิสฺสติ. ยญฺเจ วิญฺญูติ: พาลานํ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ, ยํ ปน ปณฺฑิตา ทิวเส ทิวเส อนุวิจฺจ นินฺทาการณํ วา ปสํสาการณํ วา ชานิตฺวา [ปสํสนฺติ] อจฺฉิทฺทาย วา สิกฺขาย อจฺฉิทฺทาย วา ชีวิตวุตฺติยา สมนฺนาคตตฺตา อจฺฉิทฺทวุตฺตึ ธมฺโมชปฺปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา เมธาวึ โลกิยโลกุตฺตรปฺปญฺญาย เจว จตุปฺปาริสุทฺธิสีเลน จ สมนฺนาคตตฺตา ปญฺญาสีลสมาหิตํ ปสํสนฺติ, ตํ สุวณฺณโทสวิรหิตํ ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ ชมฺพูนทนิกฺขํ วิย โก นินฺทิตุมรหตีติ อตฺโถ. เทวาปีติ: เทวาปิ ปณฺฑิตมนุสฺสาปิ ตํ ภิกฺขุํ อุฏฺฐาย โถเมนฺติ ปสํสนฺติ. พฺรหฺมุนาปีติ: น เกวลํ เทวมนุสฺสา, ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ มหาพฺรหฺเมหิปิ เอส ปสํสิโตเยวาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต อุปาสกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสูติ. อตุลอุปาสกวตฺถุ. ----------- ๘. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ. (๑๘๑) "กายปฺปโกปนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เอกทิวสํ หิ สตฺถา เตสํ อุโภหิ หตฺเถหิ ยฏฺฐิโย คเหตฺวา กฏฺฐปาทุกํ อารุยฺห ปิฏฺฐิปาสาเณ จงฺกมนฺตานํ "ขฏขฏาติ สทฺทํ สุตฺวา "อานนฺท กึสทฺโท นาเมโสติ ปุจฺฉิตฺวา "ฉพฺพคฺคิยานํ กฏฺฐปาทุกํ อารุยฺห จงฺกมนฺตานํ ขฏขฏสทฺโทติ สุตฺวา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปตฺวา "ภิกฺขุนา นาม กายาทีนิ รกฺขิตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "กายปฺปโกปํ รกฺเขยฺย, กาเยน สํวุโต สิยา, กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กาเยน สุจริตํ จเร; วจีปโกปํ รกฺเขยฺย, วาจาย สํวุโต สิยา, วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา วาจาย สุจริตํ จเร; มโนปโกปํ รกฺเขยฺย, มนสา สํวุโต สิยา, มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา มนสา สุจริตํ จเร; กาเยน สํวุตา ธีรา, อโถ วาจาย สํวุตา, มนสา สํวุตา ธีรา, เต เว สุปริสํวุตาติ. ตตฺถ "กายปฺปโกปนฺติ: ติวิธํ กายทุจฺจริตํ รกฺเขยฺย. กาเยน สํวุโตติ: กายทฺวาเร ทุจฺจริตปฺปเวสนํ นิวาเรตฺวา สํวุโต ปิหิตทฺวาโร สิยา; ยสฺมา ปน กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กายสุจริตํ จรนฺโต อุภยํเปตํ กโรติ; ตสฺมา "กายทุจฺจริตํ หิตฺวา กาเยน สุจริตํ จเรติ วุตฺตํ. อนนฺตรคาถาสุปิ เอเสว นโย. กาเยน สํวุตา ธีราติ: เย ปณฺฑิตา ปาณาติปาตาทีนิ อกโรนฺตา กาเยน สํวุตา นาม, มุสาวาทาทีนิ อกโรนฺตา วาจาย สํวุตา นาม, อภิชฺฌาทีนิ อสมุฏฺฐาเปนฺตา มนสา สํวุตา นาม; เต อิธ โลกสฺมึ สุปริสํวุตา สุรกฺขิตา สุโคปิตา สุปิหิตทฺวาราติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ. โกธวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. สตฺตรสโม วคฺโคอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๑๕๙-๑๘๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=23&A=3173&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=3173&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=27 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=862 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=851 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=851 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]